ზიმბაბვეს რესპუბლიკა Republic of Zimbabwe ზიმბაბვე
დევიზი: Unity, Freedom, Work
ჰიმნი: Blessed be the land of Zimbabwe
დედაქალაქი (და უდიდესი ქალაქი)		ჰარარე 17°50′ ს. გ. 31°03′ ა. გ. / 17.833° ს. გ. 31.050° ა. გ. / -17.833; 31.050
ოფიციალური ენა		ინგლისური
მთავრობა		რესპუბლიკა
-	პრეზიდენტი	ემერსონ მნანგაგვა
-	პირველი ვიცე-პრეზიდენტი	კონსტანტინო ჩივენგა
-	მეორე ვიცე-პრეზიდენტი	კემბო მოჰადი
ფართობი
-	სულ	390 757 კმ2 (მე-60)
-	წყალი (%)	1
მოსახლეობა
-	2008 შეფასებით	13 349 000 (68-ე)
-	2012 აღწერა	13 061 239[1][2][3][4]
-	სიმჭიდროვე	33,43 კაცი/კმ2 (170-ე)
მშპ (მუპ)		2008 შეფასებით
-	სულ	$2.2 მილიარდი (158-ე)
-	ერთ მოსახლეზე	$188 (178-ე)
აგი (2007)		0.513 (საშუალო) (151-ე)
ვალუტა		აშშ დოლარი (USD)
დროის სარტყელი		UTC+02:00
-	ზაფხულის (DST)	UTC+02:00 (UTC)
ქვეყნის კოდი		ZWE
Internet TLD		.zw
სატელეფონო კოდი		263

ზიმბაბვე (ინგლ. Republic of Zimbabwe, ოფიც. „ზიმბაბვეს რესპუბლიკა“, ყოფილი როდეზია) — ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფო აფრიკის კონტინენტის სამხრეთ ნაწილში, ჩანჩქერ ვიქტორიას, მდინარეებს ზამბეზსა და ლიმპოპოს შორის. ესაზღვრება სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკას სამხრეთით, ბოტსვანას დასავლეთით, ზამბიას ჩრდილო-დასავლეთით და მოზამბიკს აღმოსავლეთით.

ისტორია |

კოლონიამდელი პერიოდი |

თავდაპირველად ზიმბაბვეს ტერიტორია დასახლებული იყო ხალხით, რომლებიც ლაპარაკობდნენ კოისანის ენებზე და კულტურით ახლო იყვნენ მათ თანამედროვე შთამომავალ ხალხთან.

ჩვენი წელთაღრიცხვის დაახლოებით IX საუკუნიდან არსებობს თანამედროვე ზიმბაბვეს ტერიტორიის საკმაოდ განვითარებული კულტურის ხალხით დასახლების მტკიცებულება, რომელიც შეიძლება მიეწეროს გოკომერეს ხალხს, დღევანდელი შონას ხალხის წინაპრებს. მათ დააარსეს მუტაპას სამეფოს იმპერია, რომლის დედაქალაქი იყო ქალაქი, რომლის ნანგრევები დღეისათვის ცნობილია, როგორც „დიდი ზიმბაბვე“ (თანამედროვე შონას ენაზე dzimba dzemabwe ნიშნავს 'ქვის სახლებს').

XV საუკუნის შუა პერიოდისათვის, როდესაც ინდოეთის ოკეანის სანაპიროზე გამოჩნდნენ პორტუგალიელები, პორტუგალია ფლობდა ზიმბაბვეს თითქმის მთელ ტერიტორიას და მოზამბიკის ნაწილს. პორტუგალიელებთან შეჯახების შემდეგ იმპერია დაიშალა, თუმცა მისი ნარჩენები კარანგას ტომის სახელმწიფოს სახით შენარჩუნდა XX საუკუნის დასაწყისამდე. XVII საუკუნისთვის შონას ხალხის ნაწილი ხელმეორედ გაერთიანდა როზვის იმპერიაში, რომელმაც შეძლო განედევნა პორტუგალიელები ზიმბაბვეს პლატოდან.

როზვის იმპერიამ თავისი არსებობა შეწყვიტა XIX საუკუნის შუა პერიოდში, როდესაც ჩაკას ხელმძღვანელობით ზულუსების ექსპანსიის შედეგად დღევანდელი სამხრეთ-დასავლეთ ზიმბაბვეს ტერიტორიაზე გადასახლდნენ ნდებელეს ტომები მეფე მზილიკაზის მმართველობის ქვეშ. იმავე დროს ზიმბაბვეს ტერიტორიაზე გაიხსნა ოქროს საბადოები და ეს მიწები მოხვდა ბრიტანეთის იმპერიის ინტერესთა ზონაში.

როდეზია |

1888 წელს სესილ როდსმა შეთანხმება დადო მზილიკაზის მემკვიდრე ლობენგულასთან, რომელმაც ბრიტანელებს ნება დართო ჩარეულიყო მატაბელელენდის ეკონომიკაში (ნდებელეს ტომებით დასახლებული ზიმბაბვეს სამხრეთ-დასავლეთი). 1899 წელს იმავე როდსის ძალისხმევით ბრიტანეთის სამხრეთაფრიკულმა კომპანიამ უფლება მიიღო დაეარსებინა დიდი ტერიტორიები, რომელიც მოიცავდა დღევანდელ ზიმბაბვეს და ზამბიას, იმ დროიდან ცნობილი, როგორც შესაბამისად სამხრეთი და ჩრდილოეთი როდეზია. 1895 წელს კომპანიის ჯარები შევიდნენ მაშონალენდში (ზიმბაბვეს ცენტრი და ჩრდილოეთი), რამაც დასაწყისი მისცა ამ მიწების კოლონიზაციას.

1896—1897 წლებში შავკანიანი მოსახლეობა (პირველ რიგში შონა და ნდებელე) აჯანყდა ბრიტანული მმართველობის წინააღმდეგ, მაგრამ ამ ჯანყმა, ცნობილი როგორც (პირველი) ჩიმურენგა, სრული კრახი განიცადა, პირველ რიგში კატასტროფული ტექნოლოგიური სხვაობის გამო. უკვე XX საუკუნიდან იწყება სამხრეთ როდეზიის დასახლება თეთრკანიანი მოსახლეობით.

1922 წელს ბრიტანეთის სამხრეთაფრიკულმა კომპანიამ შეწყვიტა სამხრეთ როდეზიის მართვა. რეფერენდუმის შედეგად, რომელიც ძირითადად თეთრკანიან მოსახლეობას შორის ჩატარდა, ის არ შევიდა სამხრეთ აფრიკის კავშირში, იგი გახდა თვითმართვადი კოლონია ბრიტანეთის იმპერიის შემადგენლობაში.

მეორე მსოფლიო ომის დამთავრებისა და კოლონიალური სისტემის ნგრევის დაწყების შემდეგ აფრიკის ბევრი ახალი დამოუკიდებელი ქვეყანა დაადგა სოციალისტური განვითარების გზას, მაშინ როდესაც სამხრეთ აფრიკის ქვეყნებში (სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა, ანგოლა, მოზამბიკი) ხელისუფლება გადავიდა მხოლოდ თეთრკანიანი მოსახლეობის უმცირესობის ხელში. ამ უკიდურესობის თავიდან აცილების მიზნით, 1953 წელს შეიქმნა როდეზიისა და ნიასალენდის ფედერაცია, რომელიც მოიცავდა სამხრეთ როდეზიას, ჩრდილოეთ როდეზიას და ნიასალენდს (თანამედროვე მალავი), ფედერალური ტერიტორიის სტატუსით (უკვე არა კოლონიის, მაგრამ არც დომინიონის). მაგრამ ათი წლის შემდეგ, 1963 წელს ფედერაცია დაიშალა, როდესაც დამოუკიდებლობა მიიღო ზამბიამ და მალავი.

სამხრეთ როდეზიის თეთრკანიანთა მთავრობა ასევე ითხოვდა დამოუკიდებლობას, მაგრამ ლონდონი მისი მინიჭების წინააღმდეგი იყო, ვიდრე ქვეყანაში ხელისუფლება მთლიანად არ გადაეცემოდა შავკანიან უმრავლესობას (NIBMAR-ის პოლიტიკა: No Independence Before Majority African Rule). პასუხად 1965 წლის 11 ნოემბერს სამხრეთ როდეზიის პრემიერ-მინისტრმა იან სმიტმა გამოაცხადა დამოუკიდებლობა, რომელიც არ აღიარა დიდმა ბრიტანეთმა. 1970 წელს იან სმიტმა სამხრეთ როდეზია რესპუბლიკად გამოაცხადა, რომელმაც ასევე არანაირი საერთაშორისო მხარდაჭერა ვერ მოიპოვა.

როდეზიის ფრონტის პარტიის მთავრობა იან სმიტის ხელმძღვანელობით ატარებდა სეგრეგაციის პოლიტიკას, რომელსაც ხშირად ადარებენ აპართეიდთან, თუმცა, მკაცრად რომ ითქვას, ეს მთლიანად ასე არ არის. მაგალითად, სამხრეთ როდეზიაში «რასობრივი» ცენზის ნაცვლად ხშირად გამოიყენებოდა ქონებრივი ცენზი, პარლამენტში შენარჩუნებული იყო შავკანიანი დეპუტატების არსებობა, ჯარში არსებობდა რასობრივი სახით შერეული სამხედრო ნაწილები, როდეზიაში არ ჩატარებულა სამხრეთაფრიკული ტიპის ტერიტორიალური სეგრეგაციები. მაგრამ საქმეში მთელი ხელისუფლება ეკუთვნოდა თეთრკანიან უმცირესობას, ქვეყანაში მოქმედებდა რასობრივი დისკრიმინაციის რეჟიმი. ბევრ საზოგადოებრივ დაწესებულებებში ემსახურებოდნენ მხოლოდ თეთრკანიანებს, ნაყოფიერი მიწების დიდი ნაწილი იმყოფებოდა თეთრკანიანი ფერმერების ხელში.

შეიარაღებულ პარტიზანულ ბრძოლას როდეზიის ხელისუფლების წინააღმდეგ აწარმოებდა ზიმბაბვეს აფრიკის ეროვნულ-გამანთავისუფლებელი არმია (ZANLA) რობერტ მუგაბეს ხელმძღვანელობით და ზიმბაბვეს სახალხო-რევოლუციური არმია (ZIPRA) ჯოშუა ნკომოს ხელმძღვანელობით, ზიმბაბვეს აფრიკელი ხალხის კავშირის (ZAPU) ლიდერი, რომლებსაც ჰქონდათ ბაზები სამხრეთ როდეზიის მეზობელ ქვეყნებში (მაგალითად, ბოტსვანა და ზამბია) და სარგებლობდნენ საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირისა და ჩინეთის დახმარებით. 1975 წელს მოზამბიკის ხელისუფლებაში ფრელიმოს სოციალისტური მთავრობის მოსვლის შემდეგ ეს ქვეყანა გახდა ძირითადი ბაზა ზიმბაბვეს აფრიკის ეროვნულ-გამანთავისუფლებელი არმიის მეომრებისათვის. თეთრკანიანი უმცირესობის ხელისუფლების წინააღმდეგ შეიარაღებულმა ბრძოლამ, რომელიც მიმდინარეობდა 1964 წლიდან, სახელად მიიღო ჩიმურენგა (მეორე).

იან სმიტმა სრულმასშტაბიანი სამოქალაქო ომის თავიდან ასარიდებლად 1978 წლიდან დაიწყო მოლაპარაკებები ზომიერი პოლიტიკური შეხედულების შავკანიან ლიდერებთან, როგორებიცაა აბელ მუზორევა გაერთიანებული აფრიკული ეროვნული კონგრესიდან და ნდაბანინგი სიტოლე ZANU-ndonga-დან. ქვეყანამ მიიღო დასახელება ზიმბაბვე-როდეზია, ხოლო პარლამენტის არჩევნების შედეგად პირველად ჩამოყალიბდა შავკანიანთა უმრავლესობა, თუმცა მოსამართლეთა კორპუსი ან, მაგალითისთვის, ჯარი, მაინც ძირითადად რჩებოდა თეთრკანიანების ხელში. პრემიერ-მინისტრი გახდა აბელ მუზორევა, რომელსაც ემხრობოდნენ იან სმიტიც და სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის ხელისუფლებაც, მაგრამ მან ვერ მიიღო ამომრჩეველთა მთლიანი ნდობა ზიმბაბვეში.

1979 წლის 12 დეკემბრის ლანკასტერჰაუზის კონფერენციის შეთანხმების საფუძველზე ზიმბაბვე-როდეზიაში ხელისუფლება დროებით გადაეცა დიდი ბრიტანეთის გუბერნატორს ლორდ არტურ კრისტოფერ ჯონ სოუმსს, პარტიზანულ დაჯგუფებებს უნდა შეეწყვიტათ საბრძოლო მოქმედებები და დაბანაკებულიყვნენ სპეციალურად გამოყოფილ იზოლირებულ ბანაკებში. 1980 წლის საყოველთაო არჩევნებში დამაჯერებელი გამარჯვება მოიპოვა ZANU-ს რადიკალურმა ფრთამ — ზიმბაბვეს აფრიკულმა ეროვნულმა კავშირმა რობერტ მუგაბეს ხელმძღვანელობით.

მუგაბეს მმართველობის პერიოდი |

1982 წელს ჯოშუა ნკომო გარიცხეს მთავრობიდან (მასთან იარაღის საწყობის აღმოჩენის გამო), რამაც გამოიწვია უკმაყოფილება მისი ტომის ხალხ — ნდებელეს შორის და გადაიზარდა მასიურ არეულობებში. ხელისუფლებამ მათ წინააღმდეგ საბრძოლველად მატაბელელენდში გააგზავნა ძირითადად შონას ხალხისგან შემდგარი მეხუთე ბრიგადა, რის შედეგადაც განხორციელდა ბევრი დანაშაულებრივი ქმედებები: გარდაიცვალა 20 000-მდე ადამიანი. მხოლოდ 1987 წელს განახლდა მოლაპარაკებები ZANU-სა და ZAPU-ს შორის, ხოლო 1988 წელს ისინი გაერთიანდნენ ერთ პარტიაში, რომელსაც სახელად ეწოდა ZANU-PF.

1992 წლის გვალვის და მას მოყოლილი შიმშილის შემდეგ შემოღებული იქნა საგანგებო მდგომარეობა; საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიერ შემუშავებულმა აღდგენის პროგრამამ კიდევ უფრო მეტი უკმაყოფილება გამოიწვია. ქვეყნიდან დევნილების ნაკადის რაოდენობა გაიზარდა, განსაკუთრებით ნდებელეს ტომის ხალხის შევიწროვებისა და სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის ხელისუფლებაში აფრიკის ეროვნული კონგრესის მოსვლის ფონზე. შედეგად ხელისუფლებამ მიიღო გადაწყვეტილება დაეჩქარებინა მიწის რეფორმა.

ქვეყანაში დამუშავებისათვის ვარგისი 70 %-მდე მიწა იმყოფებოდა თეთრკანიანი მოსახლეობის უმცირესობის ხელში, რომლებმაც ის ძირითადად დამოუკიდებლობის მიღების შემდეგ შეიძინა. დიდი ბრიტანეთი გამოყოფდა მილიონობით ფუნტ სტერლიგ ფულს ზიმბაბვეს ხელისუფლების მიერ ამ მიწების ნებაყოფლობით გამოსყიდვისთვის, მაგრამ მიწების გადაცემა შავკანიანი მოსახლეობისათვის მიმდინარეობდა საკმაოდ ნელი ტემპით. შედეგად 1999 წელს დაიწყო თეთრკანიანი ფერმერების ძალისმიერი გამოსახლება და მათი მიწების შავკანიანი მოსახლეობისათვის გადაცემა (ძირითადად რობერტ მუგაბეს პოლიტიკური მომხრეებისათვის). ამ ნაბიჯებმა გამოიწვია საერთაშორისო თანამეგობრობის მხრიდან და პირველ რიგში დიდი ბრიტანეთისგან ზიმბაბვეს ხელისუფლების მკვეთრი კრიტიკა, რომელმაც ზიმბაბვეს წინააღმდეგ შემოიღო ეკონომიკური სანქციები.

მიგრაციის შედეგად თეთრკანიანი მოსახლეობის რაოდენობა ქვეყნის დამოუკიდებლობამდე იზრდებოდა: 1927 წელს 922 ათას შავკანიანზე მოდიოდა 38,2 ათასი თეთრკანიანი, 1939 წელს თეთრკანიანთა რაოდენობა გაიზარდა 60 ათას ადამიანამდე, 1946 წელს 1640 ათას შავკანიანზე მოდიოდა 80,5 ათასი თეთრკანიანი მოსახლეობა. 1952 წელს თეთრკანიანთა რაოდენობამ მიაღწია 135 ათასს, 1963 წელს — 223 ათასს. 1987 წელს თეთრკანიანთა რაოდენობა შემცირდა 100 ათას ადამიანამდე. დღეისათვის ქვეყნიდან მოსახლეობის მასიური გადინების გამო ზიმბაბვეში ცხოვრობს დაახლოებით 30 ათასი თეთრკანიანი მაცხოვრებელი^[5][6][7] — ქვეყნის მთლიანი მოსახლეობის 1 %-ზე ნაკლები.

2002 წელს ერთა თანამეგობრობამ შეაჩერა ზიმბაბვეს წევრობა ადამიანის უფლებების დარღვევებისა და არჩევნების ფალსიფიკაციის გამო; 2003 წელს რობერტ მუგაბემ თვითონვე გამოაცხადა ზიმბაბვეს ერთა თანამეგობრობიდან გასვლის შესახებ.

2005 წლის არჩევნების შემდეგ, რომლის დროსაც გახლეჩილმა ოპოზიციამ ვერ შეძლო ვერაფრით დაპირისპირებოდა ZANU-PF-ს, მუგაბემ გამოაცხადა ოპერაცია «მურამბატსვინას» (შონას ენაზე «გავყაროთ ნაგავი») დაწყების შესახებ, რომლის მიზანი თითქოს ქვეყნის თვითნებურად აგებული ქოხებისგან გაწმენდა იყო. კრიტიკოსების აზრით, ამ ოპერაციისგან პირველ რიგში იტანჯებიან მოსახლეობის უღარიბესი ფენები, განსაკუთრებით ნდებელეს ხალხი.

მიწის გადანაწილებამ მოიტანა სოფლის მეურნეობაში პროდუქტიულობის მკვეთრი კლება, ფასების კატასტროფული ზრდა და უმუშევრობა (ზრდასრული მოსახლეობის 80 %-მდე).

გეოგრაფია |

ზიმბაბვეს ხედი კოსმოსიდან

ზიმბაბვეს ტოპოგრაფიული რუკა

ზიმბაბვეს რუკა

ზიმბაბვეს ქალაქები

სახელმწიფო საზღვრის საერთო სიგრძე შეადგენს 3066 კმ-ს: ბოტსვანასთან — 813 კმ, მოზამბიკთან — 1231 კმ, სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკასთან — 225 კმ, ზამბიასთან — 797 კმ.

ზიმბაბვეს ტერიტორიის დიდი ნაწილი მდებარეობს ზღვის დონიდან 1000—1500 მეტრ სიმაღლეზე ვრცელი დოკემბრიული პერიოდის მაშონას და მატაბელეს ცოკოლური პლატოს საზღვრებში, რომლებიც საფეხურებით დაბლდება მდინარე ზამბეზის შუა დინების (ჩრდილოეთით) და ლიმპოპოს და საბის მდინარეებს შორის არსებული ნაწილის (სამხრეთით) მაღალ პლასტებიან ქვიშოვან ველებზე. ქვეყნის უმაღლესი წერტილია — ნიანგანის მთა (2592 მეტრი) ზიმბაბვეს აღმოსავლეთში.

სასარგებლო წიაღისეული |

პლატინოიდების და ქრომიტების რაოდენობით ზიმბაბვეს III ადგილი უკავია მსოფლიოში. ასევე ბევრია რკინის მადნის საბადოები, კერძოდ: ოქრო, იშვიათი ლითონები, სპილენძი, ნიკელი, კობალტი, ბოქსიტები, ქვანახშირი და ძვირფასი ქვები (ალმასი, ლალი, ზურმუხტი).

შიდა წყლები |

ინდოეთის ოკეანის აუზში ხშირია მდინარეთა ქსელი, დასავლეთით არსებული შიდა მდინარეული ჩამონადენის მცირე რაიონის გამოკლებით. მდინარე ზამბეზის, რომელიც მიედინება ქვეყნის ჩრდილო-დასავლეთ საზღვარზე, უერთდება შენაკადები (გვაი, სენგვა, სანიატი, ჰუნიანი და სხვა) ზიმბაბვეს ნახევარი ტერიტორიიდან. მდინარე ლიმპოპოში, რომელიც მიედინება ქვეყნის სამხრეთ საზღვარზე, ჩაედინებიან მდინარეები შაშე, უმზინგვანი, ბუბიე, მვენეზი. სამხრეთ-აღმოსავლეთში მდინარე სავეს უერთდება შენაკადები რუნდე და საბი. დასავლეთით მდინარე ნატა შენაკადებით შრება კალაჰარისკენ მიმავალ გზაზე. ზიმბაბვეს მდინარეები არ არიან დიდები, შრებიან მშრალ სეზონში, ბევრია ჭორომი და ჩანჩქერი, რომელთაგან ყველაზე განთქმულია ვიქტორია მდინარე ზამბეზი. ბევრ მდინარეზე აშენებულია წყალსაცავები, რომელთაგან ყველაზე დიდია კარიბა. სანაოსნოა ზამბეზის და ლიმპოპოს მხოლოდ ცალკეული მონაკვეთები.

კლიმატი |

ზიმბაბვეს კლიმატი მერყეობს ჩრდილოეთში სუბეკვატორული კლიმატიდან სამხრეთში ტროპიკულ კლიმატამდე. წელიწადში გამოირჩევა სამი სეზონი: თბილი ნოტიო ზაფხული (ნოემბრიდან მარტის ჩათვლით, 21—27 °С), გრილი მშრალი ზამთარი (აპრილი — ივნისი, 13—17 °С, მთებში იცის სუსხიც) და ცხელი მშრალი გაზაფხული (აგვისტო — ოქტომბერი, 30—40 °С). წელიწადში ნალექების რაოდენობა შეადგენს 400 მმ-დან სამხრეთის დაბლობებში 2000 მმ-მდე აღმოსავლეთის მთებში.

პლატოს ცენტრალური ნაწილის საშუალო წლიური ტემპერატურაა — 18,89 °C; საშუალოწლიური მაქსიმუმი — 25,56 °C, მინიმუმი — 12,22 °C.

ივნისი და ივლისი ყველაზე უფრო გრილი თვეებია წელიწადში. ამ დროს ქვეყნის ძირითადი ნაწილისთვის დამახასიათებელია მსუბუქი სუსხი, მაგრამ ძლიერი ყინვები (−5 °C და უფრო დაბალი) საკმაოდ იშვიათია. აგვისტოს შუა რიცხვებიდან დაწყებული ტემპერატურა თანდათან იზრდება და თავის პიკს აღწევს ოქტომბერში, ამიტომ სექტემბერი და ოქტომბერი ყველაზე უფრო ნაკლებად სასიამოვნო თვეებია. თუმცა ზღვის დონიდან 1200 მეტრზე უფრო მაღლა მდებარე რეგიონებში 37 °C-ზე უფრო მაღალი ტემპერატურა იშვიათობაა — როგორც წესი, ამ თვეებში ტემპერატურა იმყოფება 29—35 °C-ის ინტერვალში.

ჰაერის ფარდობითი ტენიანობა ოქტომბერში და სექტემბერში არ აჭარბებს 35—40 %-ს. ნოემბრიდან დაწყებული დღის ტემპერატურა ეცემა მზარდი ღრუბლიანობის გამო, რომელიც თან ახლავს წვიმების სეზონის დასაწყისს, ხოლო ტენიანობა მატულობს^[8].

ფლორა და ფაუნა |

ტყის გაჩეხვის კატასტროფული ტემპების გამო, დღეისათვის ტყის მცენარეულობას უკავია ქვეყნის ტერიტორიის ნახევარზე უფრო ცოტა. რელიქტური ნოტიო მარადმწვანე ტყეები შენარჩუნებულია მხოლოდ ნიანგანის მთის კალთებზე ქვეყნის აღმოსავლეთში. დასავლეთში იზრდება მშრალი ფოთლოვანი ტექის ხის ტყეები. მაშონას პლატოზე გავრცელებულია მშრალი მეჩხერი მიომბოს და მოპანეს (ლათ. Colophospermum mopane) ტყეები. მატაბელეს პლატო დაფარულია ხეებიანი და ბუჩქოვანი სავანებით. ზამბეზის ხეობაში ბევრია დატბორილი სავანები.

ზიმბაბვეს ცხოველთა სამყარო საკმაოდ მრავალფეროვანი და მრავალრიცხოვანია. ქვეყნის მეჩხერად დასახლებულ რაიონებში გვხვდება აფრიკული კამეჩი, ბეჰემოთები, აფთრები, მიწის მგლები, სპილოები, ანტილოპებით, ზებრებით, ჟირაფებით, ლომებით. მცირერიცხოვანია მარტორქები, ავაზები, ორიქსები, პითონები. მდინარეებში ბინადრობენ ნიანგები. ბევრია ფრინველი, ხვლიკი, გველი (მათ შორის აფრიკული პითონი).

გავრცელებულია ჭიანჭველების და ტერმიტების სხვადასხვა სახეობები; ჩრდილოეთით — ბუზი ცეცე. გაქრობის საფრთხის ქვეშაა ფრინველების და ძუძუმწოვრების (მათ შორის შავი მარტორქები, რომელთა მსოფლიო პოპულაციის ნახევარი ბინადრობს ზიმბაბვეში) 9 სახეობა, ასევე მცენარეთა 73 სახეობა. ცხოველთა სამყაროს და მცენარეულობების დასაცავად შექმნილია რამდენიმე ნაკრძალი და ეროვნული პარკი (ქვეყნის ტერიტორიის დაახლოებით 10 %), მათ შორის ყველაზე დიდებია — ჰვანგე, მატუსადონა, ვიქტორია-ფოლსი, მანა-პულსი.

ეკოლოგია |

ზიმბაბვის ეკოლოგიური სიტუაცია შედარებით დამაკმაყოფილებელია. ზიმბაბვეს ყველაზე უფრო მწვავე ეკოლოგიური პრობლემებია — სასოფლო-სამეურნეო მიწების ეროზია და ტყეების ფართობის შემცირება. 1990-იან წლების შუა პერიოდში ტყეების უსისტემო გაჩეხვამ გამოიწვია ტყის მასივების ფართობის ყოველწლიური შემცირება 1,5 %-ით (ანუ 70—100 ათასი ჰექტრით). გამოტყორცნილი ნახშირორჟანგის საერთო მოცულობა შემცირდა 16,6 მილიონი ტონიდან (1990 წელს) 11,5 მილიონ ტონამდე (2005 წელს), რაც დაკავშირებულია ეკონომიკური სიტუაციის გაუარესებასთან და მრეწველობის უკუსვლასთან. წყლების დაჭუჭყიანების ძირითადი წყაროა სამთო მრეწველობა და სასუქების გამოყენება. კოღოების საწინააღმდეგო პრეპარატის კონცენტრაცია ზიმბაბვეს სოფლის მეურნეობაში ერთ-ერთი ყველაზე უფრო მაღალია მსოფლიოში.

პოლიტიკური წყობა |

ზიმბაბვე რესპუბლიკაა. სახელმწიფოს მეთაურია — პრეზიდენტი. 2013 წლის ახალი კონსტიტუციის მიხედვით ირჩევა მოსახლეობის მიერ 5-წლიანი ვადით პირდაპირი არჩევნების გზით არაუმეტეს ორი ვადისა^[9]. პრეზიდენტი რობერტ მუგაბე ასაკით ყველაზე უფრო ხნიერი მოქმედი სახელმწიფოს ხელმძღვანელია მსოფლიოში 2014 წლის 24 ივლისიდან.

პარლამენტი — ორპალატიანია. სენატი 2013 წლის ახალი კონსტიტუციის თანახახმად შედგება 80 წევრისაგან (60 ირჩევა 5-წლიანი ვადით მოსახლეობის მიერ, 2 შეზღუდული უნარის მქონე მოქალაქენი და 18 დანიშნული). ქვედა პალატა — 210 დეპუტატი, ირჩევა მოსახლეობის მიერ მაჟორიტარულ ოლქებში 5-წლიანი ვადით. ამას გარდა ცალკე აირჩა 60 ქალი დეპუტატი^[10].

პოლიტიკური პარტიები:

• ZANU-PF (რობერტ მუგაბე) — 37 ადგილი სენატში, 159 ადგილი ქვედა პალატაში;


• მოძრაობა დემოკრატიული ცვლილებებისთვის (მორგან ცვანგირაი) — 21 ადგილი სენატში, 49 ადგილი ქვედა პალატაში;


• მოძრაობა დემოკრატიული ცვლილებებისთვის (უელშმან ნკუბე) — 2 ადგილი სენატში.


• დარეგისტრირებულია 20-ზე მეტი პარტია, მათ შორის ყველაზე უფრო გავლენიანებია: ზიმბაბვეს აფრიკის ეროვნული კავშირი-პატრიოტული ფრონტი — ინგლ. Zimbabwe African National Union-Рatriotic Front (ZANU-PF), ქვეყნის მმართველი პოლიტიკური პარტია, დაარსდა 1963 წელს;


• მოძრაობა დემოკრატიული ცვლილებებისთვის (ფაქტობრივად ორი ორგანიზაცია) — ინგლ. Movement for Democratic Change; კარგი მმართველობის ეროვნული კავშირი — ინგლ. National Alliance for Good Governance;


• გაერთიანებული პარტია — ინგლ. United Party; ზიმბაბვეს აფრიკის ეროვნული კავშირი-ნდონგა — ინგლ. Zimbabwe African National Union-Ndonga (ZANU-Ndonga); ზიმბაბვეს აფრიკელი ხალხის კავშირი — ინგლ. Zimbabwe African People Union (ZAPU).


• ზიმბაბვეს პროფკავშირების კონგრესი — ინგლ. Zimbabwe Congress of Trade Unions (ZCTU), დაარსდა 1981 წელს; ზიმბაბვეს პროფკავშირების ფედერაცია — ინგლ. Zimbabwe Trade Unions Federation (ZTUF).

საგარეო პოლიტიკა |

დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ ზიმბაბვეს საგარეო პოლიტიკის მთავარი მიმართულება ხდება აფრიკა. ზიმბაბვე აქტიურ როლს თამაშობდა მიუმხრობლობის მოძრაობაში, ერთა თანამეგობრობაში, აპართეიდის წინააღმდეგ ბრძოლაში და «ფრონტისპირა სახელმწიფოების» ჯგუფის წევრია. ზიმბაბვეს ხელმძღვანელობა ეხმარებოდა მოზამბიკის მთავრობას მის ბრძოლაში მოზამბიკის ეროვნული წინააღმდეგობის წინააღმდეგ; 1992 წლიდან 1995 წლის ჩათვლით ზიმბაბვე მონაწილეობდა გაეროს სამშვიდობო ძალების სამშვიდობო მისიებში მოზამბიკში, რუანდაში, ანგოლაში, სომალიში.

რობერტ მუგაბეს მთავრობის ურთიერთობა დასავლეთთან გაფუჭდა ქვეყანაში თეთრკანიანი ფერმერების მიწების რეკვიზიციის დაწყების შემდეგ, ასევე მას შემდეგ, რაც დასავლეთის ქვეყნების მეთვალყურეებმა 2000 წლის არჩევნები ჩათვალეს არასამართლიანად. საერთაშორისო სავალუტო ფონდმა და მსოფლიო ბანკმა შეწყვიტა ზიმბაბვესთვის კრედიტების გაცემა, ეყრდნობოდა რა მთავრობის წევრების მიერ მიღებული თანხების არაკეთილსინდისიერად გამოყენებას, ასევე ვალების გადახდის შეწყვეტას. მეორე მიზეზი გახდა აშშ-ში მიღებული კანონი «ზიმბაბვეს დემოკრატიისა და ეკონომიკის აღდგენის» შესახებ (2001 წლის დეკემბერი), რომლის თანახმადაც რობერტ მუგაბეს შეუძლია აღადგინოს ნორმალური ურთიერთობა საერთაშორისო ფინანსურ ინსტიტუტებთან მხოლოდ კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკიდან ჯარების გამოყვანის და გამჭვირვალე და სამართლიანი არჩევნების ჩატარების უზრუნველყოფის შემთხვევაში. ზიმბაბვეს ხელისუფლების მოქმედებები ოპოზიციასთან მიმართებაში 2002 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების წინ ევროპის კავშირის მიერ შეფასდა, როგორც მუქარა დემოკრატიისადმი, რამაც მოიტანა ზიმბაბვეს მიმართ შეზღუდული სანქციების შემოღება. ერთა თანამეგობრობამ დროებით შეაჩერა ზიმბაბვეს წევრობა ორგანიზაციაში, რის შემდეგაც ქვეყანა თვითონვე გამოვიდა იქიდან.

რობერტ მუგაბეს მთავრობა ღებულობდა რეგიონალური ლიდერის — სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის საკმაოდ სტაბილურ მხარდაჭერას, თუმცა სიტუაცია დროებით გართულდა ზიმბაბვეს არმიის კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში შეყვანის შემდეგ. სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკამ ხმა მისცა ზიმბაბვეს გარიცხვაზე ერთა თანამეგობრობის რიგებიდან ერთი წლის ვადით, მაგრამ წინააღმდეგი გამოვიდა საერთაშორისო სანქციების დაწესებაზე. სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის ხელმძღვანელობა აქტიურ მონაწილეობას ღებულობს ზიმბაბვეში პოლიტიკური კრიზისის მოგვარების საქმეში.

2006 წელს ზიმბაბვეს მთავრობამ ოფიციალურად გამოაცხადა პროგრამა — «მზერა აღმოსავლეთისაკენ» («Look East»), რომელიც გახდა დასავლეთის ბაზრებიდან ჩინეთის, ინდოეთის, ირანის, ინდონეზიის, მალაიზიის, ჩრდილოეთ კორეის ბაზრებზე ორიენტაციის შეცვლის სახელმწიფო პოლიტიკის ნაწილი.

ზიმბაბვე — გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წევრია (1980 წლის 25 აგვისტოდან), შედის აფრიკის კავშირის, სამხრეთი აფრიკის განვითარების თანამეგობრობის, აღმოსავლეთი და სამხრეთი აფრიკის საერთო ბაზრის და სხვა ორგანიზაციების შემადგენლობაში.

შეიარაღებული ძალები |

ჯარის რაოდენობაა: 30 ათასი ადამიანი, მათ შორის — სახმელეთო ჯარები — 25 ათასი, ავიაცია — 5139^[11]. მთავარსარდალი — პრეზიდენტი. პოლიციის რაოდენობა — 25 ათასი ადამიანი^[12]. ამას გარდა, არსებობენ ნახევრადსამხედრო პოლიციური შენაერთები — 2,3 ათასი ადამიანი. (2000 წელი) ჯარის ხარჯები მთლიანი შიდა პროდუქტის — 3,7 % (2006 წლის შეფასება).

ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დაყოფა |

ზიმბაბვეს ადმინისტრაციული დაყოფა

ზიმბაბვე დაყოფილია 8 პროვინციად, ასევე 2 პროვინციული სტატუსის მქონე ქალაქად (ჰარარე და ბულავაიო). ისინი, თავის მხრივ, იყოფიან 59 რაიონად, ხოლო ისინი — 1200 მუნიციპალიტეტად.

დემოგრაფია |

• მოსახლეობის რაოდენობა — 13 061 239 ადამიანი^[1][2][3][4] (2012 წელი).


• წლიური ზრდა — 4,357 % (2012 წელი).


• ქალაქის მოსახლეობა — 33 % (2012 წელი).


• 
  შობადობა — 32,19 ბავშვი 1000 ადამიანზე (ფერტილობა — 3,8 დაბადებული ერთ ქალზე) (2012 წელი).


• 
  სიკვდილიანობა — 12,38 გარდაცვლილი 1000 ადამიანზე (2012 წელი).


• ბავშვთა სიკვდილიანობა — 62,97 ბავშვი 1000 დაბადებულიდან (2006 წელი).


• 
  სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა — 51,82 წელი (51,95 წელი მამაკაცებში, 51,68 წელი ქალებში (2012 წელი)).


• საშუალი ასაკი — 18,3 წელი
  
  • 0-14 წელი: 5 372 281 ადამიანი (41,13 %)
  
  
  • 15-64 წელი: 7 129 591 ადამიანი (54,59 %)
  
  
  • 65 წელზე უფროსები: 531 704 ადამიანი (4,07 %) (2012 წელი).
  
  


• განათლება — 90,7 % (94,2 % მამაკაცებში, 87,2 % ქალებში (2003 წლის შეფასება)).


• 
  შიდსის ვირუსით დაავადება — 15,3 % (2007 წელი).

ეთნიკური ჯგუფები |

ბანტუს ენებზე მოლაპარაკე ეთნიკური ჯგუფები შეადგენენ ქვეყნის მთლიანი მოსახლეობის 98 %-ს. მათი უმრავლესობა შონას ხალხი შეადგენს 70 %-ს. მატაბელეს ხალხი მეორეა მოსახლეობის რაოდენობის მიხედვით და შეადგენს მოსახლეობის 20 %-ს.^[13][14] XIX საუკუნეში მატაბელეს ხალხი მიგრაციის შედეგად შეერია ზულუს და სხვა ტომების მოსახლეობას, რომლებთანაც დანათესავდნენ. სავარაუდოდ ერთ მილიონამდე მატაბელეს ხალხმა დატოვა ქვეყანა უკანასკნელი 5 წლის განმავლობაში, პირველ რიგში მათი უმრავლესობა გადასახლდა სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკაში. ბანტუს ხალხის სხვა ეთნიკურ ჯგუფებს წარმოადგენენ 2 %-დან 5 %-მდე რაოდენობის ხალხი: ვენდა, ტონგა, ტსონგა, პედი, კალანგა, ბასუტო, ტსვანა, ლოზი და სხვა.^[14]

ეთნიკურ უმცირესობაში შედიან თეთრკანიანი ზიმბაბველები, რომლებიც შეადგენენ ქვეყნის მთლიანი მოსახლეობის 1 %-ზე ნაკლებს. ისინი ძირითადად ბრიტანული წარმომავლობის არიან, მაგრამ მათ გარდა ქვეყანაში ასევე ცხოვრობენ აფრიკანერები, ბერძნები, პორტუგალიელები, ფრანგები და ნიდერლანდელები. თეთრკანიანი მოსახლეობის რაოდენობა შემცირდა თავისი პიკური მნიშვნელობიდან — დაახლოებით 278 000 ადამიანიდან ანუ 4,3 %-დან 1975 წელს^[15] სავარაუდოდ 120 000 ადამიანამდე 1999 წელს და 50 000 ადამიანამდე 2002 წელს. 2012 წლის აღწერით თეთრკანიანი მოსახლეობის საერთო რაოდენობა შეადგენს 28 782 ადამიანს ანუ 0,22 %-ს.^[16] ზიმბაბვედან ემიგრირებული თეთრკანიანი მოსახლეობის უმრავლესობა დასახლდა გაერთიანებულ სამეფოში (200 000-დან 500 000-მდე ბრიტანელი როდეზიული ან ზიმბაბვური წარმომავლობისაა), სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკაში, ბოტსვანაში, ზამბიაში, კანადაში, ავსტრალიაში და ახალ ზელანდიაში. მეტისები შეადგენენ ქვეყნის საერთო მოსახლეობის 0,5 %-ს. სხვადასხვა აზიური ეთნიკური ჯგუფები, ძირითადად ინდოელები და ჩინელები ასევე ქვეყნის საერთო მოსახლეობის 0,5 %-ს შეადგენენ.^[17]

2012 წლის მოსახლეობის აღწერის თანახმად, მოსახლეობის 99,7 % აფრიკული წარმოშობისაა.^[5] შობადობის ზრდის ოფიციალურმა კოეფიციენტმა უკანასკნელ ათწლეულში შეადგინა: 3,6 (2002 წლის აღწერა),^[18] 3,8 (2006 წლის შეფასება)^[19] და 3,8 (2012 წლის აღწერა).^[5]

ენა |

ზიმბაბვეში არსებობს 16 ოფიციალური ენა: ჩევა, სენა ენის ბარვეს დიალექტი, ინგლისური, კალანგა, კალანგის ენის ნამბიის დიალექტი, კოისანური ენები, შონა, შონა ენის ნდაუს დიალექტი, ჩრდილოეთ ნდებელეს ენა, ტსვანა, ჟესტების ენა, სესოტო ენა, ტონგა, ტსვანა, ვენდა, კოსა.^[20] ინგლისური ასევე ზიმბაბვეს ერთ-ერთი ოფიციალური ენაა და ფართედ გამოიყენება ადმინისტრაციულ, სამართალწარმოების და სასკოლო დაწესებულებებში, თუმცა მას მშობლიურად მიიჩნევს მოსახლეობის 2,5 %-ზე ნაკლები, ძირითადად თეთრკანიანი და ფერადკანიანი (შერეული რასა) უმცირესობა. დანარჩენი მოსახლეობა ლაპარაკობს შონას (70 %), ჩრდილოეთ ნდებელეს (20 %), კალანგას (2 %) და სხვა ენებზე.^[21] შონას ხალხს აქვს მდიდარი ზეპირსიტყვიერი ტრადიცია, რომელიც შონას ენაზე 1956 წელს გამოქვეყნდა სოლომონ მუტსვაიროს პირველ რომანში «ფეზო».^[22] ინგლისურ ენაზე ძირითადად ლაპარაკობენ ქალაქებში, ვიდრე სოფლებში. ახალი ამბები სატელევიზიო ეთერში გადის ინგლისურ, შონას და ჩრდილოეთ ნდებელეს ენებზე, თუმცა ზოგჯერ გამოიყენება ადგილობრივი ენები. რადიოგადაცემები ეთერში გაცილებით უფრო მეტ ენებზე გადის, თუმცა ყველაზე უფრო მეტი დრო მაინც ეთმობა გადაცემებს, რომლებიც მიმდინარეობს ინგლისურ, ჩრდილოეთ ნდებელეს და შონას ენებზე.

რელიგია |

ზიმბაბვეს მოსახლეობის დაახლოებით 80 % ქრისტიანია; მოსახლეობის 62 % რელიგიურ აღმსარებლობას ესწრება რეგულარულად.^[23] დიდი ქრისტიანული ეკლესიებია, ანგლიკანური, კათოლიკური, მეშვიდე დღის ადვენტისტების^[24] და მეთოდისტური. როგორც აფრიკის სხვა ქვეყნებში, ქრისტიანობაში შერწყმულია ტრადიციული აფრიკული რელიგიები. ქრისტიანობის გარდა, წინაპრების კულტის თაყვანისცემა და სულების მფარველობა ყველაზე უფრო გავრცელებული არაქრისტიანული წესია. მოსახლეობის დაახლოებით 1 %-ს შეადგენენ მუსლიმები, ძირითადად მოზამბიკიდან და მალავიდან.^[25]

პროტესტანტები (ძირითადად აფრიკის ორმოცდაათიანელთა ეკლესიის მიმდევრები) შეადგენენ მოსახლეობის 63 %-ს. კათოლიკები მოსახლეობის დაახლოებით 17 %-ია. ზიმბაბვეში 2014 წელს იეჰოვას მოწმეების ყოველწლიურ მემორიალურ აქციას დაესწრო დაახლოებით 110 000 (0,8 %) ადამიანი.^[26]

ადგილობრივი ტრადიციული აფრიკული რელიგიების მიმდევრები შეადგენენ დაახლოებით 11 %-ს. მოსახლეობის 0,1 % ინდუსია და 0,3 % ბაჰაისტი. მოსახლეობის დაახლოებით 7 % არ მიეკუთვნება არც ერთ რელიგიას ანუ ათეისტია.^[27][28][29]

ეკონომიკა |

1980 წელს დამოუკიდებლობის მოპოვებამდე ზიმბაბვე ეკუთვნოდა აფრიკის კონტინენტზე ეკონომიკურად ერთ-ერთ ყველაზე უფრო განვითარებულ ქვეყნებს. დღეისათვის ზიმბაბვე შედის მსოფლიოში ყველაზე უფრო ღარიბი ქვეყნების რიცხვში. 2012 წელს მთლიანი შიდა პროდუქტი ერთ სულ მოსახლეზე — 600 USD დოლარია. ეს ყველაზე უფრო დაბალი დონეა მსოფლიოს ყველა ქვეყნებსა და ტერიტორიებს შორის კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკის შემდეგ.^[30]

მრეწველობა |

მრეწველობაში დაკავებულია შრომისუნარიანი მოსახლეობის 10 %, რომლებიც ქმნიან მთლიანი შიდა პროდუქტის (მშპ) 21,6 %-ს. ქვეყანაში მუშაობს ტექსტილის, თამბაქოს, ავტომანქანის აკუმულატორების და სასოფლო-სამეურნეო ნედლეულის გადამუშავების მწარმოებელი დაწესებულებები. მიმდინარეობს რკინის, ოქროს, აზბესტის, ქვანახშირის, ვერცხლის, ნიკელის, პლატინის სამრეწველო მოპოვება, ამასთან ყველაზე უფრო მთავარ როლს ასრულებს ოქროს მოპოვება. 1996 წელს დაიწყო ალმასის მოპოვება.

სოფლის მეურნეობა |

სოფლის მეურნეობაში დაკავებულია შრომისუნარიანი მოსახლეობის 66 %, რომლებიც ქმნიან მთლიანი შიდა პროდუქტის (მშპ) 16,7 %-ს. მუშავდება ქვეყნის ტერიტორიის 8,3 %, ირწყვება მიწის 174 ათასი ჰა. მთავარი საექსპორტო კულტურებია თამბაქო (3-ე ადგილი მსოფლიოში), ბამბა, ჩაი (22 ათასი ტონა) და შაქრის ლერწამი (3,3 მილიონი ტონა). შიდა მოხმარეობისათვის მოჰყავთ ხორბალი (140 ათასი ტონა), სიმინდი (900 ათასი ტონა), ბოსტნეული კულტურები (135 ათასი ტონა). ხშირი გვალვები დიდ ზიანს აყენებენ სოფლის მეურნეობას.

2013 წელს სახელმწიფო ბიუჯეტის შემოსავლებმა შეადგინა — 2,7 მილიონი USD. სახელმწიფო ბიუჯეტის ხარჯებმა — 2,2 მილიონი USD.

ტრანსპორტი |

აეროპორტები

• სულ — 649, მათ შორის:
  
  • საფარის გარეშე — 432
  
  
  • მყარი საფარით — 4
  
  
  • მყარი საფარის გარეშე — 213
  
  

საავტომობილო გზები

• სულ — 97 440 კმ, მათ შორის:
  
  • მყარი საფარით — 18 514 კმ
  
  
  • მყარი საფარის გარეშე — 78 926 კმ
  
  

რკინიგზები

• სულ — 3427 კმ (ლიანდაგის სიგანე 1067 მმ, 313 კმ ელექროფიცირებული).

ზიმბაბვე ყველა თავის მეზობელ ქვეყანასთან დაკავშირებულია სარკინიგზო ხაზით.

ენერგეტიკა |

ზიმბაბვეს ელექტრომომარაგების კომპანია პასუხისმგებელია ქვეყნის ელექტრომომარაგებით უზრუნველყოფაზე. ზიმბაბვეში არსებობს ორი დიდი სიმძლავრის ელექტროსადგური, კარიბის ჰესი (ზამბიასთან თანასაკუთრებაში მყოფი) და 1983 წლიდან ჰვანგეს თესი, რომელიც ქალაქ ჰვანგესთან ახლოს არსებულ ქვანახშირის საბადოებთან მდებარეობს. მაგრამ გენერირებული სიმძლავრეების საერთო მოცულობა ვერ აკმაყოფილებს მოთხოვნებს, რაც იწვევს ელექტროენერგიის ხშირ გამორთვებს. ჰვანგეს თესს არ შეუძლია იმუშაოს მთელი დატვირთვით მისი მოძველებულობის და არასრულყოფილი ტექნიკური გამართულობის გამო. 2006 წელს, განადგურებული ინფრასტრუქტურის, გენერატორების სათადარიგო ნაწილების და ქვანახშირის უკმარისობის გამო ზიმბაბვე იძულებულია მოახდინოს მისი სიმძლავრეების 40 %-ის იმპორტირება — 100 მეგავატი კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკიდან, 200 მეგავატი მოზამბიკიდან, 450 მეგავატი სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკიდან და 300 მეგავატი ზამბიიდან.^[31] 2010 წლის მაისში ქვეყანაში გენერაციის სიმძლავრე შეფასებულია 940 მეგავატად, მაშინ როდესაც მისი პიკური მოთხოვნაა 2500 მეგავატი.^[32] ადგილობრივი და მცირე გენერატორების გამოყენება ფართედაა გავრცელებული.

სამთომომპოვებელი დარგი |

როგორც სამხრეთი აფრიკის სხვა ბევრი ქვეყანა, ზიმბაბვეს ნიადაგი მდიდარია სასარგებლო წიაღისეულით. კერძოდ ქვეყანაში მოძიებული იქნა პლატინის,^[33]ოქროს, ქვანახშირის, რკინის მადნის და ასევე უკანასკნელ დროს ალმასის მნიშვნელოვანი მარაგი. ასევე არსებობს სპილენძის, ქრომიტების და ნიკელის საბადოები, თუმცა მცირე რაოდენობით. მარანგეს ალმასის მინდვრები აღმოჩენილია 2006 წელს, რომელიც მსოფლიოში ერთ-ერთ მდიდარ საბადოდ ითვლება.

2011 წლის მარტში, ზიმბაბვეს ხელისუფლებამ შემოიღო კანონი, რომელიც ითხოვს ლოკალურ საკუთრებას ქვანახშირის მომპოვებელ კომპანიებზე; ამ სიახლის შემდეგ, მოხდა ფასების ვარდნა ზიმბაბვეს წიაღისეულის კომპანიების აქციებზე.^[34]

სხვადასხვა არასამთავრობო ორგანიზაციების ცნობების თანახმად, ზიმბაბვეს ალმასის მოპოვების სექტორი კორუფციის ნიადაგია; 2012 წლის ნოემბერში არასამთავრობო ორგანიზაციების მოხსენებაში ნათქვამია, რომ კვლევებმა დაადასტურეს ალმასისგან მიღებული შემოსავლების გამჭვირვალეობის უზარმაზარ უარყოფით მხარეებზე და მისი მოპოვებით ქვეყანაში მხოლოდ ზიმბაბვეს მმართველი კოალიცია სარგებლობს.^[36] ამ საკითხზე ამახვილებდა ყურადღებას სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის ყოფილი პრეზიდენტი თაბო მბეკი, რომელიც სულ რამდენიმე ხნის წინ ამბობდა, რომ ზიმბაბვესთვის აუცილებელია შეაჩეროს თავისი “მტაცებელი ელიტა”, მათთან შეთანხმებულ მომპოვებელ კომპანიებთან ერთად, რათა ქვეყანაში დაიწყოს კორუფციის აღმოფხვრა.^[37] ასევე ამავე თვეს Associated Press-მა გამოაქვეყნა, რომ როგორც მინიმუმ $2 მილიარდი ბრილიანტი მოიპარეს ზიმბაბვეს აღმოსავლეთ ალმასების მინდვრების საბადოებიდან, რითაც ისარგებლეს მუგაბეს მმართველი წრის პირებმა, ძვირფასი ქვებით მოვაჭრეებმა და დამნაშავეებმა.^[37]

2013 წლის იანვარში ზიმბაბვეს მინერალური რესურსების ექსპორტმა შეადგინა $1,8 მილიარდი.^[38]

ტურიზმი |

მიწის რეფორმის პროგრამის გამო 2000 წლის შემდეგ ტურიზმი ზიმბაბვეში განუხრელად აგრძელებს დაცემას. 1990-იან წლებში 75 %-იანი ზრდის შემდეგ (1,4 მილიონი ტურისტი, 1999 წელს) 2000 წლიდან ქვეყანაში ტურისტების რაოდენობამ იკლო და ამავე წლის დეკემბერში სასტუმროს ნომრების 20 %-ზე ნაკლები იყო დაკავებული.^[39] ამან გამოიწვია დიდი გავლენა ზიმბაბვეს ეკონომიკაზე. ათასობით სამუშაო ადგილი დაიკარგა ამ სფეროში კომპანიების დაკეტვისა და მომავალში თანამშრომლებისათვის ხელფასების გადაუხდელობის გამო.

რამდენიმე ავიაკომპანიებმა ასევე შეწყვიტეს მუშაობა ზიმბაბვეში. ავსტრალიური ავიაკომპანია Qantas, გერმანული "Lufthansa" და "Austrian Airlines" იყვნენ ერთ-ერთი პირველები, რომლებმაც შეაჩერეს მუშაობა ქვეყანაში, რომლებსაც სულ ცოტა ხნის შემდეგ დაემატა British Airways, რომელმაც შეაჩერა ყველა პირდაპირი რეისი ჰარარეში.^[39][40] ქვეყნის ავიაკომპანიების ფლაგმანმა Air Zimbabwe-მ, რომელიც ახორციელებდა რეისებს მთელ აფრიკაში და ევროპის და აზიის ზოგიერთ ქვეყანაში, შეწყვიტა თავისი მუშაობა 2012 წლის თებერვალში.^[41] ჩარტერული კომპანიების ბევრი მსუბუქი თვითმფრინავი მუშაობს ზიმბაბვეში, რომლებიც უზრუნველყოფენ ჩქარ და უსაფრთხო ფრენებს ამ რეგიონში.

ზიმბაბვეს აქვს რამდენიმე ძირითადი ტურისტული ღირსშესანიშნაობა. ჩანჩქერი ვიქტორია მდინარე ზამბეზიზე, რომელზეც ზამბიასთან სახელმწიფო საზღვარი გადის, მდებარეობს ქვეყნის ჩრდილო-დასავლეთში. ეკონომიკურ გარდაქმნამდე, ამ რეგიონის ტურიზმის მნიშვნელოვანი ნაწილი მოდიოდა ზიმბაბვეს მხარეს, მაგრამ დღეისათვის ზამბია ძირითადი ბენეფიციარია. ეროვნული პარკი ჩანჩქერი ვიქტორია ასევე ამ რაიონში მდებარეობს და რვიდან ერთ-ერთი მთავარი ეროვნული პარკია ზიმბაბვეში,^[42] რომელთაგან ყველაზე დიდია ჰვანგეს ეროვნული პარკი.

აღმოსავლეთი მთიანეთი წარმოადგენს მთიანი რაიონების სერიას მოზამბიკის საზღვართან სიახლოვეს. ზიმბაბვეს ყველაზე უფრო მაღალი მწვერვალი, ნიანგანის მთა (2592 მეტრი) აქ მდებარეობს, როგორც ბვუმბის მთები და ნიანგას ეროვნული პარკი.

ზიმბაბვე აფრიკაში გამორჩეულია იმით, რომ არსებობს მთელი რიგი უძველესი დანგრეული ქალაქები, რომლებიც აშენებულია უნიკალური მშრალი წყობის ქვის სტილში. მათ შორის ყველაზე ცნობილია დიდი ზიმბაბვე. სხვა ქალაქ-ნანგრევებია ხამი, დანანგომბე და ნალეტალე, თუმცა არც ერთი მათგანი ისე არ არის ცნობილი, როგორც დიდი ზიმბაბვე.

მატობოს ეროვნული პარკი გრანიტის ინსელბერგის ზონაში და ტყიან ხეობაში მდებარეობს, რომელიც იწყება დაახლოებით 35 კმ-ში სამხრეთით ქალაქ ბულავაიოდან, ზიმბაბვეს სამხრეთ ნაწილში. გრანიტული ზედაპირის ბორცვები ჩამოყალიბდა 2000 მილიონ წელზე უფრო მეტი ხნის წინ. მატაბელეს სახელმწიფოს მმართველმა და ნდებელეს ერის დამფუძნებელმა მზილიკაზიმ მას უწოდა "მელოტი თავები". ისინი ცნობილნი და ტურისტული ღირსშესანიშნაობები გახდნენ მათი ძველი ფორმებისა და ადგილობრივი ველური ბუნების გამო. სესილ როდსი და სხვა ადრინდელი თეთრკანიანი პიონერები, როგორიცაა ლეანდერ სტარ ჯეიმსონი დაკრძალულნი არიან ამ მთებში.^[43]

2000—2008 წლების ეკონომიკური კატასტროფა |

რობერტ მუგაბეს მთავრობის მიერ ჩატარებულმა მიწის რეფორმამ მოიტანა ეკონომიკის სასოფლო-სამეურნეო სექტორის გაპარტახება — სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის ექსპორტიორი ქვეყანა გადაიქცა საკვები პროდუქტების იმპორტიორ ქვეყნად.

2000—2008 წლებში ზიმბაბვეს ეკონომიკამ გადაიტანა შეუწყვეტელი ვარდნა. უმუშევრობა აჭარბებს 94 %-ს, მუდმივად იგრძნობა პირველადი აუცილებლობის საქონლის უკმარისობა (ციფრები ასახავენ არასრულ მონაცემებს, უმუშევრობის შესახებ სიმართლის დადგენა დღევანდელ ეკონომიკურ პირობებში პრაქტიკულად შეუძლებელია^[44]).

ეკონომიკური სიტუაცია 2009 წლიდან დღემდე |

ასი ტრილიონი ზიმბაბვეს დოლარის ბანკნოტი

2009 წლის იანვრისთვის ინფლაციამ მიაღწია 321 000 000 %-ს. დამყარდა აბსოლუტური მსოფლიო რეკორდი, ბრუნვაში შემოღებული იქნა კუპიურა ნომინალით 100 ტრილიონი ზიმბაბვეს დოლარი, ხოლო მოკლე დროის გასვლის შემდეგ ხელისუფლება წავიდა ქვეყანაში ნებისმიერი უცხოური ვალუტის გამოყენებაზე. ფაქტობრივად ზიმბაბვეს დოლარი ბრუნვიდან იქნა ამოღებული, რადგანაც მოქალაქეები უბრალოდ აღარ იყენებდნენ ეროვნულ ფულს, ისინი უპირატესობას აძლევდნენ ამერიკულ დოლარს, სამხრეთაფრიკულ რანდს და ბოტსვანის პულას. ამ ნაბიჯით მუგაბეს ხელისუფლებამ შეძლო შეეჩერებინა უსაზღვრო ჰიპერინფლაცია, შეემცირებინა იგი 10 %-მდე წელიწადში (2009 წელი). უკვე 2009 წელს ზიმბაბვეს ეკონომიკამ ზრდა დაიწყო. 2010 და 2011 წლებში ზრდამ შეადგინა 9 %-ზე მეტი, ხოლო 2012 წელს მოუსავლიანობის და ალმასებზე ფასების ვარდნის გამო გახდა — 5,5 %.^[45]. მიუხედავად ამისა, ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტოს ანალიტიკოსების აზრით, ეკონომიკის სტრუქტურული უწესივრობები აგრძელებენ ზრდის დამუხრუჭებას.

მთლიანი შიდა პროდუქტი ერთ სულ მოსახლეზე (მსყიდველობითი უნარის პარიტეტის მიხედვით) — 600 აშშ დოლარია. ეს ყველაზე დაბალი მაჩვენებელია მსოფლიოს ყველა ქვეყანას და ტერიტორიებს შორის კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკის შემდეგ^[30]. უნდა აღინიშნოს, რომ ზიმბაბვეში რამდენიმე ათწლეულია მიმდინარეობს დემოგრაფიული აფეთქება, ქვეყნის მოსახლეობა იზრდება 1 მილიონი ადამიანით თითოეულ ოთხ წელიწადში.

2000-იანი წლების უპრეცედენტო ეკონომიკურ კრიზისამდე ზიმბაბვეს მოსახლეობის უმრავლესობის ცხოვრების დონე 1990-იან წლებში ასევე არ იყო მაღალი: მიუხედავად იმისა, რომ 1990-იან წლებში ზიმბაბვე იყო საკვები პროდუქტების ექსპორტიორი, შემოსავლების დიდ ნაწილს ამ ექსპორტიდან ღებულობდა დაახლოებით 8000 თეთრკანიანი მესაკუთრე, რომლებიც იყვნენ სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტების მწარმოებლები და მოგვიანებით ჩამოერთვათ მიწები. თეთრკანიანი ფერმერების მეურნეობა აწარმოებდა სასოფლო-სამეურნეო საქონლის პროდუქტების 78 %-ს.

2013 წლის იანვარში ქვეყნის ფინანსთა მინისტრმა განაცხადა, რომ საბიუჯეტო ორგანიზაციებში ხელფასების გაცემის შემდეგ სახელმწიფო სალაროში დარჩა 217 დოლარი.

ფულადი მიმოქცევის დაქცევა |

ქვეყანაში ნაღდი ფულის მუდმივი უკმარისობის გამო ზიმბაბვეს სარეზერვო ბანკმა 2007 წლის 1 აგვისტოს ბრუნვაში გამოუშვა ბანკნოტი 200 ათასი ზიმბაბვეს დოლარის ნომინალით. მაგრამ უკვე 2007 წლის ბოლოს ხელისუფლება იძულებული გახდა ბრუნვაში გამოეშვა ბანკნოტები 250 000, 500 000 და 750 000 ზიმბაბვეს დოლარის ნომინალით (200 000 ბანკნოტები ამოღებულია). ინფლაციის წლიურმა მაჩვენებელმა ზიმბაბვეში 2007 წლის დეკემბერში შეადგინა 66 212 % და თვიურმა მაჩვენებელმა 240 %, ხოლო მთელი 2007 წლის მიხედვით — 100 000 %. ინფლაცია აგრძელებდა ზრდას, 2008 წლის იანვრის წლიურმა მაჩვენებელმა შეადგინა 100 ათას %-ზე მეტი. 2008 წლის პირველ ნახევარში ზიმბაბვეს ხელისუფლებამ ბრუნვაში გამოუშვა ბანკნოტი 50 მილიონი ზიმბაბვეს დოლარის ნომინალით. 50 მილიონი ზიმბაბვეს დოლარის ბრუნვაში გაშვების დროს ის ღირდა დაახლოებით 1 აშშ დოლარი. 2008 წლის 19 ივლისს ქვეყანაში გამოცხადდა კუპიურის გამოშვების შესახებ 100 მილიარდი ზიმბაბვეს დოლარის ნომინალით. 2008 წლის 4 დეკემბერს ზიმბაბვეში 100 მილიარდი ზიმბაბვეს დოლარის (921 აშშ დოლარი) გამოშვების შემდეგ ამ ქვეყნის ხელისუფლებამ განაცხადა ბრუნვაში ახალი კუპიურის გამოშვების შესახებ 200 მილიარდი ზიმბაბვეს დოლარის ნომინალით. ახალ კუპიურებს ახლა აქვთ შენახვის ვადა, რომლის გასვლის შემდეგაც ეს ფული ხდება გამოუსადეგარი. ამ მომენტში ამ ნომინალის კუპიურებით ბევრ მაცხოვრებელს ეგრევე შეუძლიათ გამოიტანონ თავიანთი ანგარიშებიდან საკუთარი ხელფასი.

2008 წელს ინფლაციამ შეადგინა 231 მილიონი პროცენტი.

2009 წლის აპრილში ზიმბაბვეს ხელისუფლებამ მიიღო გადაწყვეტილება შეაჩერებინა ზიმბაბვეს დოლარის ფუნქციონირება ერთი წლის ვადით, რადგანაც მისი ღირებულება ვერაფრით ვერ იყო უზრუნველყოფილი, რის შედეგადაც ის ფაქტობრივად გაქრა ბრუნვიდან.

2010 წლის სექტემბრის მდგომარეობით ქვეყანაში ბრუნავს ამერიკული დოლარი, გაცვლითი მონეტებია სამხრეთაფრიკული რანდი. ეროვნული ვალუტა ამოღებულია ბრუნვიდან, 100 ტრილიონი ზიმბაბვეს დოლარის კუპიურები (ქვეყანაში გამოშვებული მაქსიმალური ნომინალი) აქტიურად იყიდება შავ ბაზარზე ტურისტებისა და კოლექციონერების მიერ.

საგარეო ვაჭრობა |

• 
  ექსპორტი: $1,649 მილიარდი;


• 
  ექსპორტის დარგები: ხორბალი, თამბაქო, ოქრო;


• 
  პარტნიორები ექსპორტში: სუდანი — 24,9 %, კონგოს რესპუბლიკა — 17,7 %, ბურკინა-ფასო — 15,8 %, აშშ 10,5 %;


• 
  იმპორტი: $2,04 მილიარდი;


• 
  იმპორტის დარგები: მანქანები და მოწყობილობები, ქიმიკატები, საწვავი;


• 
  პარტნიორები იმპორტში: სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა — 40,8 %, ზამბია — 29,6 %, აშშ — 4,9 %.

შედის აფრიკის, კარიბის აუზის და წყნარი ოკეანის რეგიონის ქვეყნების საერთაშორისო ორგანიზაციაში.

სოციალური სფერო |

ჯანდაცვა |

დამოუკიდებლობის პერიოდში რასობრივმა უთანასწორობის პოლიტიკამ ასახვა ჰპოვა შავკანიანი მოსახლეობის უმრავლესობის დაავადების დინამიკაში. დამოუკიდებლობის მოპოვებიდან პირველ ხუთ წელიწადში შეიმჩნეოდა სწრაფი მატება ისეთ დარგებში, როგორიცაა იმუნიზაციის მასშტაბურობა, სამედიცინო მომსახურების მიღება და ჩასახვის საწინააღმდეგო საშუალებების მოხმარება.^[46] საერთაშორისო დონეზე აღიარებული იყო, რომ ზიმბაბვეში მიღწეული იქნა ჯანდაცვის განვითარების გარკვეული კარგი შედეგები.^[47] ქვეყანა განიცდიდა მწვავე დაავადებების პერიოდულ აფეთქებებს (როგორიცაა ჭირი 1994 წელს). ეროვნული ჯანდაცვის წარმატებებზე უარყოფითი გავლენა იქონია 1990-იანი წლების სტრუქტურულმა ცვლილებებმა,^[48]აივ-ინფექციის გავლენამ^[49] და 2000 წელს დაწყებულმა ეკონომიკურმა კრიზისმა. 2006 წელს ზიმბაბვეში იყო ერთ-ერთი ყველაზე უფრო დაბალი სიცოცხლის ხანგრძლივობა, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მონაცემებით 1990 წელს არსებულ 60 წელთან შედარებით სიცოცხლის ხანგრძლივობამ დაიწია 44 წლამდე მამაკაცებისათვის და 43 წლამდე ქალებისათვის, მაგრამ მას შემდეგ აღდგა შესაბამისად 53 და 54 წლამდე.^[50] სწრაფი ვარდნა პირველ რიგში იხსნებოდა აივ-ინფექციით. ბავშვთა სიკვდილიანობა გაიზარდა 1990-იანი წლების ბოლოს არსებული 6 %-დან 2004 წლის 12,3 %-მდე.^[49]

ჯანდაცვის სისტემა ქვეყანაში პრაქტიკულად განადგურდა. 2008 წლის ნოემბრის ბოლოს, ზიმბაბვეში ზოგიერთი ოპერაციები ოთხი დიდი საავადმყოფოდან სამში შეწყდა, ზიმბაბვეს სამედიცინო სკოლასთან ერთად, ხოლო მეოთხე დიდ საავადმყოფოში ფუნქციონირებდა ორი პალატა და არ არსებობდა არანაირი საოპერაციო.^[51] ჰიპერინფლაციის გამო, საავადმყოფოები ვერ ღებულობდნენ საბაზისო პრეპარატებს და წამლებს.^[52] სიტუაცია მკვეთრად შეიცვალა 2009 წლის თებერვალში ხელისუფლების გაერთიანებისა და მულტისავალუტო სისტემის შემოღების შემდეგ, თუმცა პოლიტიკურმა და ეკონომიკურმა კრიზისმა ასევე ხელი შეუწყო ექიმების და სამედიცინო განათლების მქონე ხალხის ემიგრაცია.^[53]

2008 წლის აგვისტოში ზიმბაბვეს დიდი ტერიტორია მოიცვა ქოლერის ეპიდემიამ. 2008 წლის დეკემბრისთვის 10 000 ადამიანზე მეტი იყო ინფიცირებული ქვეყნის ყველა პროვინციაში, გარდა ერთისა და იგი გავრცელდა ბოტსვანაში, მოზამბიკში, სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკაში და ზამბიაში.^[54][55] 2008 წლის 4 დეკემბერს ზიმბაბვეს ხელისუფლებამ განაცხადა დაავადების მკვეთრი გავრცელების შესახებ, გამოაცხადა საგანგებო მდგომარეობა და ითხოვა საერთაშორისო დახმარება.^[56][57] 2009 წლის 9 მარტს ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ დათვალა, რომ 2008 წლის აგვისტოში 4011 ადამიანი დაავადებული იყო კუჭ-ნაწლავის სისტემის ავადმყოფობით და ავადმყოფების საერთო რაოდენობამ მიაღწია 89 018 ადამიანს.^[58] ჰარარეში ქალაქის მერიამ შეთავაზა უფასო საფლავები ქოლერის დაავადებისგან გარდაცვლილებისთვის.^[59] გაჩნდა იმის ნიშნები, რომ ავადმყოფობა მოექცა კონტროლქვეშ, ქოლერის ინფექციის მაჩვენებელი შემცირდა დაახლოებით 50 %-ით, რაც შეადგენს დაახლოებით 4000 შემთხვევას კვირაში.^[58]

2011 წლის ივნისში გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის დასახლების ფონდმა გამოაქვეყნა მოხსენება ექთნების მდგომარეობის შესახებ მსოფლიოში^[60]. მასში ასახულია 58 ქვეყნის ახალი მონაცემები ექთნების მდგომარეობის შესახებ და ახალდაბადებულებსა და დედათა სიკვდილიანობის მიმართ არსებული პოლიტიკა. 2010 წელს ზიმბაბვეში დედათა სიკვდილიანობა 100 000 დაბადებულზე შეადგენდა 790-ს, მაშინ როდესაც ეს მაჩვენებელი 2008 წელს შეადგენდა 624,3-ს და 1990 წელს 231,8-ს. ამ მოხსენების მიზანია ათასწლეულის განვითარების გზების განხილვა, რათა მიღწეული იყოს ბავშვთა სიკვდილიანობის შემცირება და დედათა ჯანმრთელობის გაუმჯობესება. ზიმბაბვეში ექთნების რაოდენობა 1000 დაბადებულზე უცნობია და ფეხმძიმე ქალების გარდაცვალების რისკია 1 : 42.^[61]

განათლება |

განათლების დარგში მასშტაბური ინვესტიციების შედეგად დამოუკიდებლობის გამოცხადების დროიდან ზიმბაბვეში განათლების ყველაზე მაღალი დონეა აფრიკაში, რომელიც 2013 წელს შეადგენდა 90,70 %-ს,^[62] მაშინ როდესაც 2010 წელს გაეროს განვითარების პროგრამის მიერ დაფიქსირებული იყო 92 %^[63][64], ხოლო 2002 წლის მოსახლეობის აღწერის დროს 97,0 %, მაგრამ ეს მაჩვენებელი მაინც შესამჩნევად უფრო მაღალია, ვიდრე 1992 წლის მოსახლეობის აღწერის მაჩვენებელზე — 80,4 %.^[65] განათლების დეპარტამენტმა განაცხადა, რომ 2007 წლიდან ქვეყანა დატოვა 20 000 მასწავლებელმა და რომ ბავშვების რაოდენობის ნახევარმა ვერ წაიწია წინ დაწყებითი სკოლის დამთავრების შემდეგ.^[66]

მოსახლეობის უფრო მდიდარი ნაწილი საკუთარ ბავშვებს აგზავნიან კერძო სკოლებში და არა სახელმწიფო სკოლებში, სადაც მათი უმრავლესობა ღებულობს სუბსიდიებს სახელმწიფოს მხრიდან. სასკოლო განათლება ზიმბაბვეში უფასო გახდა 1980 წლიდან, მაგრამ 1988 წლიდან ხელისუფლებამ თანდათან დაიწყო გადასახადების დაწესება სკოლაში მიღებისას. ზიმბაბვეს განათლების სამინისტრო ხელს უწყობს და ეხმარება სახელმწიფო სკოლებს, მაგრამ კერძო დამოუკიდებელ სკოლებში სწავლება რეგულირდება ქვეყნის მთავრობის დადგენილებებით.

ზიმბაბვეს განათლების სისტემა შედგება 2-წლიანი სკოლამდელი, 7-წლიანი დაწყებითი და 6-წლიანი საშუალო საგანმანათლებლო დაწესებულებებისგან, რის შემდეგაც სტუდენტებს შეუძლიათ ჩააბარონ ქვეყნის ან უცხოეთის უმაღლეს სასწავლებლებში. ზიმბაბვეში სასწავლო წელი იწყება იანვარში და მთავრდება დეკემბერში, საერთო ჯამში 40 კვირიანი სწავლა წელიწადში, სამპერიოდიანი არდადაგებით, რომელიც განაწილებულია ერთ თვეზე. ეროვნული გამოცდები ტარდება საშუალო სკოლის დამთავრების დროს და მისი დამთავრების დროს იღებენ სერთიფიკატს.^[67]

ზიმბაბვეში არსებობს 7 საზოგადოებრივი (სახელმწიფო) უნივერსიტეტი, ასევე 4 საეკლესიო უნივერსიტეტი, რომლებიც მთლიანად არიან აკრედიტირებულები საერთაშორისო დონეზე.^[67] პირველი და ყველაზე დიდი ზიმბაბვეს უნივერსიტეტი აშენდა 1952 წელს და მდებარეობს ჰარარეს გარეუბან — მაუნტ-პლეზანტში. მეცნიერებისა და ტექნოლოგიის ეროვნული უნივერსიტეტი — სიდიდით მეორე საზოგადოებრივი კვლევითი უნივერსიტეტია, რომელიც მდებარეობს ქალაქ ბულავაიოში. ის შეიქმნა 1991 წელს. ეს უნივერსიტეტი ისწრაფვის გახდეს განვითარებული და ავტორიტეტული დაწესებულება არა მხოლოდ ზიმბაბვეში და სამხრეთ აფრიკაში, არამედ უმაღლესი სასწავლო დაწესებულებების საერთაშორისო საძმოს შორის. მისი ხელმძღვანელობა, კულტურული ფასეულობები, მისი ყველა წევრის და საზოგადოების დამსახურებაა. აფრიკის უნივერსიტეტი — გაერთიანებული მეთოდისტური უნივერსიტეტია, რომელიც მდებარეობს მანიკალენდის პროვინციაში და სტუდენტებს იზიდავს აფრიკის სულ ცოტა 36 ქვეყნიდან. უნივერსიტეტი სულ უფრო იზრდება და აქვს მდგრადი სასწავლო მასალები და სწავლის შესაძლებლობები. 2012 წლის მდგომარეობით ქვეყანაში არსებობს 15 დარეგისტრირებული უმაღლესი სასწავლო დაწესებულება (9 სახელმწიფო და 5 კერძო), 15 პედაგოგიური კოლეჯი, 8 პოლიტექნიკური ინსტიტუტი და 2 პროფესიონალური განათლების კოლეჯი.^[68]

განათლების სფერო ზიმბაბვეში საფრთხის ქვეშ დადგა. 2000 წლის ეკონომიკური ცვლილებების გამო მასწავლებლებს ეძლეოდათ დაბალი ხელფასი და მათ დაიწყეს გაფიცვები, სტუდენტებს შიმშილის გამო სწავლის შესაძლებლობა აღარ გააჩნდათ. რობერტ მუგაბეს ხელისუფლებას მასწავლებლების მიმართ მტრული დამოკიდებულება ჰქონდა, რადგანაც იგი თვლიდა, რომ ისინი არ იყვნენ მისი მხარდამჭერები.^[69]

მასმედია |

ბეჭვდითი საშუალებები |

ზიმბაბვე აფრიკაში ზოგიერთი ყველაზე ძველი გაზეთების სამშობლოა; ქვეყანაში მსხვილი გაზეთი "The Herald" (Zimbabwe) 1890-იანი წლების ბოლოდან ვრცელდება მაშონალენდის და ზამბეზის რეგიონებში. ბოლო წლებში ოდესღაც გავლენიანი გაზეთ "The Herald"-ის მკითხველთა აუდიტორია შემცირდა 132 000-დან 100 000-მდე.^[70] გავლენიანი ყოველდღიური გაზეთი, რომელშიც რეგულარულად იბეჭდებოდა ხელისუფლების კრიტიკა, დაიკეტა 2002 წელს, მაგრამ მალე მუგაბეს რეჟიმის ავტორიტარული მმართველობის გაძლიერების შემდეგ მისმა დირექტორმა უილფ მბანგამ დაიწყო გაზეთ "The Zimbabwean"-ის გამოცემა.^[70] "Daily News"-ის შემდეგ ზიმბაბვეში პირველმა ყოველდღიურმა დამოუკიდებელმა გაზეთმა "NewsDay"-მ გამოცემა დაიწყო 2010 წელს. ინფორმაციის სამინისტროს შეუძლია სამუშაოდან დაითხოვოს ის ჟურნალისტები, რომელთა სტატიებიც ხელისუფლებისთვის მიუღებელია.^[71] ზიმბაბვეს სხვა ცნობილი გაზეთებია: "The Chronicle", "The Financial Gazette", "Zimbabwe Independent", "Zimbabwe Daily News". ზიმბაბვეს პრესის ონლაინ გამოცემა მოიცავს: "iHarare.com"^[72] "The Zimbabwe Daily"^[73][74] და "Bulawayo24 News".^[75]

სოფლებში გაზეთების გავრცელება გაცილებით შეზღუდულია, სადაც რადიო ახალი ამბების მთავარი წყაროა.^[76]

რადიო და ტელევიზია |

სატელევიზიო და რადიო მედიის უმრავლესობას აკონტროლებს ხელისუფლების დაქვემდებარებაში მყოფი ზიმბაბვეს რადიოსამაუწყებლო კორპორაცია (ZBC). არსებობს 16 არხი. მაგრამ, თანამგზავრული არხები ქვეყანაში მიიღება შეუზღუდავად. ცუდი ინფრასტრუქტურის გამო სოფლის რაიონებში დაფარვა დაბალია. მთლიანად, მოსახლეობის 30 % იღებს ZBC-ის გადაცემებს, რის გამოც რადიო ინფორმაციის ძირითადი წყაროა. 2006 წელს ზიმბაბვეს საპარლამენტო კომიტეტმა სამაუწყებლო მასმედიას მოუწოდა გამჭვირვალეობისკენ.^[77] სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის, აშშ-ის და დიდი ბრიტანეთის რადიოსადგურების სიხშირეებისთვის გამოყენებული იქნა ჩინური ტექნოლოგია ხელისუფლების მიმართ კრიტიკული მასალების გადმოსაცემად.^[77][78] მასმედიის საშუალებების დიდი უმრავლესობა თავის გადაცემებში აქებს მუგაბეს ხელისუფლებას და მისი პროპაგანდის იარაღს წარმოადგენს, ხასიათდება პანაფრიკული პროგრამებით და საკმაოდ ბევრია ანტიბრიტანული და ანტიამერიკული განწყობა სატელევიზიო და რადიო გადაცემებში.

2012 წელს ამუშავდა ორი კერძო რადიოსადგური "StarFM" და "ZiFM". "StarFM" ეკუთვნის სახელმწიფოს მიერ კონტროლირებად Zimpapers-ს. პოლიტიკური დისკუსიების დროს მისი სტუმრები აშკარად პროსამთავრობო შეხედულებისანი არიან და ამ რადიოს პროგრამების განრიგში დიდი ადგილი უკავია გასართობ ღონისძიებებს. "ZiFM", რომელიც ეკუთვნის Zanu-Pf MP Supa Mandiwanzira-ს, უფრო მეტად ორიენტირებულია გართობაზე, თუმცა ის ასევე წარმოადგენს პოლიტიკურ და სოციალურ პროგრამებს, რომლებიც საკმაოდ მნიშვნელოვნად გადახრილია პროსამთავრობო პოზიციების მხარეს. ორი რადიოსადგური განიხილება ZBC-ის პირდაპირ კონკურენტებად, ესენია "commercial radio station" და "Power FM".

2008 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებზე მასმედიამ გაცილებით უფრო მეტი დრო დაუთმო ZANU–PF-ზე გადაცემებს, ვიდრე ოპოზიციურ პარტიებზე. ეს ასევე აღიქვეს ოპოზიციის წინააღმდეგ ძალადობისკენ ბიძგად.^[74][79]

ინტერნეტი |

ინტერნეტის გამოყენება ხელისუფლების მიერ შეუზღუდავია, მაგრამ მაღალი ფასების გამო მოსახლეობის მხოლოდ 10,9 %-ს შეუძლია მისი სარგებლობა. მიუხედავად ამისა, ეს ერთ-ერთი ყველაზე უფრო მაღალი მაჩვენებელია აფრიკაში.^[77] ინტერნეტით სარგებლობის შეუზღუდავი ხასიათის გამო, უცხოური ზიმბაბვური გაზეთებისა და ახალი ამბების საიტების მიღება შესაძლებელია ქვეყნის შიგნით. ხელისუფლებამ განიხილა წერილების მონიტორინგი და ინტერნეტ საიტების შეზღუდვა "ეროვნული უსაფრთხოების" მიზნით, მაგრამ გადაწყვეტილება ჯერ არ არის გამოტანილი.^[77]The World Factbook-ის მონაცემებით 2007 წელს 1,35 მილიონ ზიმბაბველს შეუძლია ისარგებლოს ინტერნეტით. დღეისათვის ზიმბაბვეში არსებობს 27 ინტერნეტ პროვაიდერი, რომელიც გამოხატავს ინტერნეტით სარგებლობის დიდ ინტერესს.^[80]

უცხოურ მასმედიასთან და ხელისუფლებებთან ურთიერთობა |

ზიმბაბვეს პრესას ზოგჯერ აქვს დაძაბული ურთიერთობები უცხოურ პრესასთან და ხელისუფლებებთან. მეზობელი ქვეყნების — ბოტსვანის, ზამბიის და ტანზანიის ხელისუფლებები, რომლებთაც აქვთ დაძაბული ურთიერთობები ზიმბაბვესთან, რეგულარულად აპროტესტებენ ზიმბაბვეს სახელმწიფო მასმედიის მიერ მათი ქვეყნების მიმართ გამოქვეყნებულ საწინააღმდეგო სტატიებს.^[81] მთავრობამ ასევე აკრძალა ბევრი უცხოური რადიოსამაუწყებლო სადგური ზიმბაბვეში, მათ შორის: BBC, CNN, "Sky News", კანადის რადიოსამაუწყებლო კორპორაცია, ავსტრალიის რადიოსამაუწყებლო კორპორაცია, მეოთხე არხის სატელევიზიო კორპორაცია, ამერიკული რადიოსამაუწყებლო კომპანია და "Fox News Channel". შეზღუდვები მოიხსნა 2009 წლის ივლისში, ანუ BBC-იმ და CNN-მა შეძლო განეახლებინა ქვეყანაში მუშაობა, მაგრამ სხვა ბევრ დასავლურ ახალი ამბების მედია საშუალებებს ისევ აკრძალული აქვთ მუშაობა.^[82] დასავლეთი და სამხრეთი აფრიკის სხვა ქვეყნების საინფორმაციო სააგენტოები და გაზეთები აკრძალულია ზიმბაბვეში.^[83] ის რადიოსადგურები, რომლებიც დაშვებულია ზიმბაბვეში, როგორიცაა "ალ ჯაზირა", გაფრთხილებული იყვნენ, რომ ყოფილიყვნენ "უფრო ობიექტურები" თავიანთ მოხსენებებში ზიმბაბვეს ხელისუფლების მიმართ საპრეზიდენტო არჩევნების დროს.

ქვეყანაში მედია საშუალებების მდგომარეობის შეფასებისას უცხოელმა ჟურნალისტებმა იგი მკაცრად გააკრიტიკეს და განაცხადეს, რომ სიტყვის თავისუფლება მომავალში კიდევ უფრო გაუარესდება. ინფორმაციის სამინისტროს განცხადებით უცხოელი ჟურნალისტები "ამრუდებენ ქვეყნის ისტორიას".^[84]

კულტურა |

ზიმბაბვეს აქვს კულტურის ბევრი მიმართულება, რომელშიც შედის სხვადასხვა წეს-ეულებები და დღესასწაულები. ზიმბაბვეს ყველაზე უფრო მრავალრიცხოვანი ეთნიკური ჯგუფის — შონას ხალხს გააჩნია ბევრი ისტორიული სკულპტურა და პეტროგლიფები, რომლებიც დამზადებულია საუკეთესო მასალებისაგან.

ზიმბაბვეში პირველად იდღესასწაულეს საკუთარი დამოუკიდებლობა 1980 წლის 18 აპრილს.^[85] დღესასწაულები იმართება ეროვნულ სპორტულ სტადიონზე, ანუ რუფაროს სტადიონზე ჰარარეში. ასეთ დღესასწაულებზე უშვებენ მტრედებს, რომელიც მშვიდობის სიმბოლოა, ფრინავენ სამხედრო თვითმფრინავები და ჟღერს ეროვნული ჰიმნი. სახელმწიფოს მეთაური ასევე სიტყვით მიმართავს ზიმბაბველ ხალხს, რომელიც მათთვის, ვინც ვერ დაესწრო სტადიონზე გადაიცემა ტელევიზიით.^[86]

ხელოვნება |

ზიმბაბვეში ტრადიციულ ხელოვნებას მიეკუთვნება მექოთნეობა, დაწვნა, საფეიქრო წარმოება, მორთულობა და ხეზე თლა. აღსანიშნავია კალათების დაწვნის სიმეტრიული წყობა და დაბალი სკამები, რომელიც გამოთლილია ხის მთლიანი ნაჭრისაგან. შონას ხალხის სკულპტურა ბოლო წლებში მსოფლიოში ცნობილი გახდა და პოპულარობის მოიპოვება დაიწყო 1940-იან წლებში. პეტროგლიფების უმრავლესობა წარმოადგენს სტილიზებულ ფრინველებს და ადამიანის ფიგურებს, რომლებიც დამზადებულია დანალექი ქანებისაგან, როგორიცაა ტალკის ფიქალი, ასევე რთული მაგმური ქანების ჯიშებისგან, როგორებიცაა სერპენტინი და იშვიათი ქვა სერპენტინიტი. ზიმბაბვისნაირი არტეფაქტები მოიძებნება ისეთ ქვეყნებში, როგორებიცაა სინგაპური, ჩინეთი და კანადა.

შონას ხალხის მიერ შექმნილი სკულპტურები შენარჩუნებულია საუკუნეების განმავლობაში და თანამედროვე სტილით ესაა აფრიკული ფოლკლორის შერწყმა ევროპულ გავლენასთან. მსოფლიოში ცნობილი ზიმბაბველი სკულპტორებია ნიკოლას, ნესბერტ და ანდერსონ მუკომბერანვები, ტაპფუმა გუტსა, ჰენრი მუნიარადზი და ლოკარდია ნდანდარიკა. საერთაშორისო დონეზე, ზიმბაბველმა სკულპტორებმა გავლენა მოახდინეს ახალგაზრდა თაობის ხელოვნებზე, განსაკუთრებით შავკანიანმა ამერიკელებმა, რომლებიც ხანგრძლივ სტაჟირებას გადიოდნენ ზიმბაბვეს საუკეთესო სკულპტორებთან.

ბევრი ავტორი კარგადაა ცნობილი როგორც ზიმბაბვეში, ასევე უცხოეთში. ჩარლზ მუნგოში ცნობილია ზიმბაბვეში ტრადიციული ისტორიის ასახვით ინგლისურ და შონას ენებზე, ხოლო მისი ლექსები და წიგნები კარგად იყიდება როგორც შავკანიანი, ასევე თეთრკანიანი მოსახლეობის მიერ.^[87] კატერინ ბაკლიმ საერთაშორისო აღიარება მოიპოვა თავისი ორი წიგნით — "აფრიკული ცრემლები" და "ცრემლები", რომლებშიც ასახულია 2000 წლის მიწის რეფორმების შედეგად არსებული მძიმე შედეგები.^[88] როდეზიის უკანასკნელმა პრემიერ-მინისტრმა იან სმიტმა ასევე დაწერა ორი წიგნი – "დიდი ღალატი" და "დიდი ღალატი: მწარე მოსავალი". დამბუდზო მარეჩერას წიგნმა "სახლი შიმშილისგან" მიიღო პრემია დიდ ბრიტანეთში 1979 წელს და 2007 წელს ნობელის პრემიის ლაურეატი ლიტერატურის დარგში გახდა დორის ლესინგი რომლის პირველი რომანია "ბალახი მღერის". 2013 წელს ნოვაიოლეტ ბულავაიოს რომანი "ჩვენ გვინდა ახალი სახეები" შევიდა ბუკერის პრემიის შორტ-ლისტების ჩამონათვალში. რომანი ასახავს ზიმბაბვეს მშვიდობიან მოსახლეობაზე მკაცრი მოპყრობის შედეგად გამოწვეულ ნგრევებზე და ემიგრაციაზე გუკურაჰუნდის დროს 1980-იანი წლების დასაწყისში.

მსოფლიოში ცნობილი მხატვრებია ჰენრი მუდზენგერერე და ნიკოლას მუკომბერანვა. ხშირად განმეორებადი თემა ზიმბაბვეს ხელოვნებაში არის ადამიანის გარდასახვა ცხოველში.^[89]

ზიმბაბველმა მუსიკოსებმა, როგორებიცაა: ტომას მაპფუმო, ოლივერ მტუკუძი, ბჰუნდუ ბოიზის ჯგუფი; ალიკ მაჩესო და აუდიუს მტავარირა მიაღწიეს მსოფლიო აღიარებას.

ზიმბაბვეს მუსიკა მოიცავს ხალხური და პოპ-მუსიკის სტილს. ხალხური მუსიკის მნიშვნელოვანი ნაწილი მოიცავს მბირას ინსტრუმენტებს, რომლებიც ასევე პოპულარულია ბევრ სხვა აფრიკულ ქვეყნებში. ზიმბაბვეს ყოველწლიური მუსიკალური ფესტივალი ტარდება ყოველ წელს აშშ-ის წყნარი ოკეანის ჩრდილო-დასავლეთში. ადამიანები მთელი მსოფლიოდან ესწრებიან ამ ფესტივალს და ეცნობიან ზიმბაბვეს მუსიკას და კულტურას. ზიმბაბვეს მუსიკის პოპულარული ჟანრებია: მბირა, ჩიმურენგა, სუნგურა, სუნგუმბა, ზიმბაბვეს ჰიპ-ჰოპი, ზიმბაბვეს რეგი (საცეკვაო მუსიკა), შანგარა, ჯერუსარემა, გოსპელი, მჰანდე, მბაქანგა, აფრო-ჯაზი და რუმბა.

თეთრკანიან მოსახლეობას შორის, თეატრს ჰყავს მოყვარულთა დიდი რაოდენობა, მრავალრიცხოვანი თეატრალური კომპანიებით და ისინი მოღვაწეობენ ზიმბაბვეს ქალაქის რაიონებში.

სამზარეულო |

როგორც აფრიკის ბევრ სხვა ქვეყანაში, ზიმბაბველების უმრავლესობა დამოკიდებულია ძირითად საკვებ პროდუქტებზე. "Mealie meal", ანუ სიმინდის ფქვილი, როგორც მსოფლიოს სხვა ქვეყნებში, გამოიყენება "ბოტის" მოსამზადებლად, ხოლო დაფქული სიმინდის ფქვილს ურევენ წყალს, რომ ჩამოყალიბდეს ბლანტი ფაფა. მას ურევენ კარაქს ან არაქისის ზეთს. "ბოტას" როგორც წესი მიირთმევენ საუზმეზე. საფურაჟე მარცვლეული ასევე გამოიყენება "სადზის" დასამზადებლად, რომელსაც როგორც წესი მიირთმევენ ვახშამზე, ხოლო სადილზე გაცილებით მეტად. "სადზის" დამზადების პროცესი ჰგავს "ბოტის" დამზადებას, მაგრამ ბლანტი ფაფა კიდევ იხარშება რამდენიმე წუთის განმავლობაში. ეს კერძი სუფრაზე გააქვთ ბოსტნეულთან ერთად (შპინატი, ჩომოლია, ანუ საგაზაფხულო მწვანილი), ლობიო და ხორცი (ჩაშუშული, ნაკვერჩხალზე შემწვარი, ცხიმში შემწვარი ან გამომშრალი). "სადზას" ასევე ხშირად მიირთმევენ boerewors-თან (ეს არის საქონლის ან ღორის ხორცისაგან დამზადებული ძეხვი), ქათმის ხორცთან, ან მჟავე რძესთან, ფართედ ცნობილი როგორც "ლაქტო", ერთად (mukaka wakakora). სუფრაზე ბრინჯი და ქათამი, კომბოსტოს სალათთან ერთად, ხშირად მიაქვთ ძირითადი საკვების სახით. გამოსაშვები საღამოები, ქორწილები და ნებისმიერი სხვა საოჯახო დღესასწაულები აღინიშნება თხის, ცხვრის, ან ძროხის დაკვლით.

რადგანაც ზიმბაბვე იყო ბრიტანეთის კოლონია, მათ მიიღეს ზოგიერთი ინგლისური წეს-ჩვეულება. მაგალითად, ადამიანთა უმრავლესობა ფაფას მიირთმევს დილით, მაგრამ ისინი მაინც ჩაის სვავენ 10 საათზე. სადილზე მათ შეიძლება მიირთვან წინა ღამით შემორჩენილი საკვები, ახლადდამზადებული "სადზა", ან სენდვიჩი (რომელიც ხშირად გვხვდება ქალაქებში). სადილის შემდეგ როგორც წესი 4 საათზე სვამენ ჩაის.

სპორტი |

ფეხბურთი ყველაზე პოპულარული სპორტის სახეობაა ზიმბაბვეში. ზიმბაბვეს ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები ორჯერ გავიდა აფრიკის ერთა თასის ფინალურ ეტაპზე (2004 და 2006 წლები). იგი ასევე ოთხჯერ გახდა Cossafa-ს (სამხრეთ აფრიკის საფეხბურთო ასოციაციების საბჭო) ჩემპიონი (2000, 2003, 2005 და 2009 წლები) და სამჯერ დაიკავა მეორე ადგილი. ზიმბაბვემ ოლიმპიურ თამაშებზე მოიპოვა რვა ოლიმპიური მედალი, აქედან ერთი ოქრო ბალახის ჰოკეიში (ქალთა ნაკრები) 1980 წლის ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებზე მოსკოვში, ხოლო 7 ცურვაში, 3 ათენის 2004 წლის ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებზე და 4 პეკინის 2008 წლის ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებზე, რომელთაგან ყველა კირსტი ქოვენთრის მოპოვებულია (2 ოქრო, 4 ვერცხლი და 1 ბრინჯაო).

რაგბი და კრიკეტი ასევე პოპულარული სახეობებია, განსაკუთრებით თეთრკანიან მოსახლეობაში. რაგბი მნიშვნელოვანი სპორტის სახეობაა ზიმბაბვეში. ზიმბაბვეს მორაგბეთა ეროვნული ნაკრები ქვეყანას წარმოადგენდა 2 რაგბის მსოფლიო ჩემპიონატის ტურნირზე 1987 და 1991 წლებში. დღეისათვის ნაკრებს უკავია 26-ე ადგილი მსოფლიო კლასიფიკაციაში.^[90] კრიკეტში ქვეყნის გამოჩენილი სპორტსმენია ენდი ფლოუერი, კრიკეტში ინგლისის ეროვნული ნაკრების ყოფილი მწვრთნელი.

თანამეგობრობის და სრულიად აფრიკულ თამაშებზე ცურვაში კირსტი ქოვენთრის ქვეყნისთვის მოპოვებული აქვს 11 ოქროს მედალი სხვადასხვა დისტანციებზე.^{[91][92][93][94]} ზიმბაბვე ასევე მონაწილეობს უიმბლდონის და დეივისის თასის საჩოგბურთო ტურნირებზე, განსაკუთრებით ბლექების ოჯახი, რომლის წევრებიც არიან უეინ ბლექი, ბაირონ ბლექი და კარა ბლექი. ზიმბაბვეს სპორტსმენები ასევე კარგად გამოდიან გოლფის ტურნირებზე. ზიმბაბველი ნიკ პრაისი მსოფლიოში ოფიციალური პირველი ნომრის სტატუსით ასპარეზობდა უფრო მეტი ხანი, ვიდრე ნებისმიერი აფრიკელი მოთამაშე.^[95]

ზიმბაბვეში გავრცელებულია სპორტის სხვა სახეობებიც, კერძოდ: კალათბურთი, ფრენბურთი, ნეთბოლი და წყალბურთი, ასევე სქვოში, ავტოსპორტი, ორთაბრძოლები, ჭადრაკი, ველოსპორტი, პოლოკროსი, კაიაკინგი და დოღი. მაგრამ, ამ სპორტის სახეობების უმრავლესობაში ქვეყანას საერთაშორისო შეჯიბრებებში წარმომადგენლები ვერ გამოჰყავს, ისინი მონაწილეობენ მხოლოდ იუნიორთა შეჯიბრებებში ან ეროვნულ ჩემპიონატებში.

დღესასწაულები |

ზიმბაბვეს სახელმწიფო სადღესასწაულო დღეებია:

რესურსები ინტერნეტში |

ვიკისაწყობში^? არის გვერდი თემაზე:

ზიმბაბვე

• Zimbabwe at the Open Directory Project


• Wikimedia Atlas of Zimbabwe


• Zimbabwe entry at The World Factbook

სქოლიო |

ხ • გ • რ ქვეყნები და ტერიტორიები აფრიკაში ჩრდილოეთი აფრიკა ალჟირი · ეგვიპტე · ლიბია · მაროკო · სუდანი · ტუნისი დასავლეთი აფრიკა ბენინი · ბურკინა-ფასო · გამბია · განა · გვინეა · გვინეა-ბისაუ · კაბო-ვერდე · კოტ-დ’ივუარი · ლიბერია · მავრიტანია · მალი · ნიგერი · ნიგერია · სენეგალი · სიერა-ლეონე · ტოგო ცენტრალური აფრიკა ანგოლა · გაბონი · ეკვატორული გვინეა · კამერუნი · კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა · კონგოს რესპუბლიკა · სან-ტომე და პრინსიპი · ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკა · ჩადი აღმოსავლეთი აფრიკა ბურუნდი · ეთიოპია · ერიტრეა · ზამბია · ზიმბაბვე · კენია · კომორი · მადაგასკარი · მავრიკი · მალავი · მოზამბიკი · რუანდა · სამხრეთი სუდანი · სეიშელის კუნძულები · სომალი · ტანზანია · უგანდა · ჯიბუტი სამხრეთი აფრიკა ბოტსვანა · ლესოთო · ნამიბია · სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა · სვაზილენდი არაღიარებული ქვეყნები აზავადი · საჰარის არაბთა დემოკრატიული რესპუბლიკა · სომალილენდი ნაწილობრივ აფრიკაში ესპანეთი (კანარის კუნძულები) · იემენი (სოკოტრა) · იტალია (პანტელერია)  · პორტუგალია (მადეირა) დამოკიდებული ეპარსეს კუნძულები (საფრანგეთი) · ესპანეთის სუვერენული ტერიტორიები (ესპანეთი) · მაიოტა (საფრანგეთი) · მელილია (ესპანეთი)  · რეიუნიონი (საფრანგეთი) · სეუტა (ესპანეთი) · წმინდა ელენე, ამაღლება და ტრისტანი-და-კუნია (გაერთიანებული სამეფო) სადავო ტერიტორიები დასავლეთი საჰარა

ხ • გ • რ აფრიკის კავშირი (AU) ალჟირი · ანგოლა · ბენინი · ბოტსვანა · ბურკინა-ფასო · ბურუნდი · გაბონი · გამბია · განა · გვინეა · გვინეა-ბისაუ · ეგვიპტე · ეთიოპია · ეკვატორული გვინეა · ერიტრეა · ზამბია · ზიმბაბვე · კაბო-ვერდე · კამერუნი · კენია · კომორი · კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა · კონგოს რესპუბლიკა · კოტ-დ’ივუარი · ლესოთო · ლიბერია · ლიბია · მადაგასკარი · მავრიკი · მავრიტანია · მალავი · მალი · მოზამბიკი · ნამიბია · ნიგერი · ნიგერია · რუანდა · სამხრეთი სუდანი · სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა · სან-ტომე და პრინსიპი · საჰარის არაბთა დემოკრატიული რესპუბლიკა · სეიშელი · სენეგალი · სვაზილენდი · სიერა-ლეონე · სომალი · სუდანი · ტანზანია · ტოგო · ტუნისი · უგანდა · ჩადი · ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკა · ჯიბუტი ·