თურქულენოვანი ხალხები სექციების სია გავრცელების არეალი | პანთურქიზმი | წარსულიდან | ძველი თურქები | თურქულენოვანი ხალხები დღეს | თურქულენოვანი დამოუკიდებელი სახელმწიფოები | თურქულენოვანი ავტონომიები და ტერიტორიები | თურქულენოვანი ხალხები, რომელთაც არ აქვთ თავისი ტერიტორიები | ლიტერატურა | სქოლიო | სანავიგაციო მენიუЛ.Н.Гумилёв. Древние тюрки.Л.Н.Гумилёв. История народа хуннуШамиль Мингазов. Доисторические тюркиРафаэль Безертинов. Древнетюркское мировоззрение «Тэнгрианство»Рафаэль Безертинов. Тюрко-татарские именаДревнетюркский словарьრ
თურქულენოვანი ხალხები
ენობრივ ოჯახშითურქული ენებითურქმენეთშიაზერბაიჯანშითურქეთშიუზბეკეთშიევროპაშიცენტრალური აზიისაციმბირისენათაXIX საუკუნეშიპოლიტიკურირელიგიურკულტურულისახელმწიფოდოსმალეთის იმპერიისკავკასიისქრისტიანულისაქართველოსასომხეთისთურქულ ენასათბილისის აზიისა და აფრიკის ინსტიტუტშიუზბეკურ ენასაცჩინეთისსაუკუნიდანააჰუნებისშუა აზიაშისირდარიასაჩუსთურქესტანირუსეთისოკუპაციისსამხრეთ კავკასიაშიცაზერბაიჯანელებიხმელთაშუა ზღვისსელჯუკებიოსმალებიაღმოსავლეთი ციმბირისიაკუტებიდოლგანები
(function()var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node)node.outerHTML="u003Cdiv class="mw-dismissable-notice"u003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-close"u003E[u003Ca tabindex="0" role="button"u003Eდამალვაu003C/au003E]u003C/divu003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-body"u003Eu003Cdiv id="localNotice" lang="ka" dir="ltr"u003Eu003Cdiv class="layout plainlinks" align="center"u003Eდაუკავშირდით ქართულ ვიკიპედიას u003Ca href="https://www.facebook.com/georgianwikipedia" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="Facebook icon.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/14px-Facebook_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/21px-Facebook_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/28px-Facebook_icon.svg.png 2x" data-file-width="256" data-file-height="256" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.facebook.com/georgianwikipedia"u003EFacebooku003C/au003Eu003C/bu003E-ის ოფიციალურ გვერდზე!nu003Cpu003Eu003Cbr /u003Enu003C/pu003Enu003C/divu003Eu003C/divu003Eu003C/divu003Eu003C/divu003E";());
თურქულენოვანი ხალხები
Jump to navigation
Jump to search
რუკა "კაშგარის დივანიდან" სადაც ნაჩვენებია თურქული ტომების განაწილება, XI საუკუნე
თურქულენოვანი ხალხები — შუა და აღმოსავლეთ აზიაში, აგრეთვე ციმბირსა და აღმოსავლეთ ევროპაში მცხოვრები ეთნოსები, რომელთაც ერთი მეტ-ნაკლებად ურთიერთმონათესავე ენობრივ ოჯახში სახელწოდებით თურქული ენები აერთიანებენ.
სექციების სია
1 გავრცელების არეალი
2 პანთურქიზმი
3 წარსულიდან
4 ძველი თურქები
5 თურქულენოვანი ხალხები დღეს
6 თურქულენოვანი დამოუკიდებელი სახელმწიფოები
7 თურქულენოვანი ავტონომიები და ტერიტორიები
8 თურქულენოვანი ხალხები, რომელთაც არ აქვთ თავისი ტერიტორიები
9 ლიტერატურა
10 სქოლიო
გავრცელების არეალი |
თურქულენოვან ხალხთა საერთო რიცხვი 130-დან 150-მდე მლნ. კაცამდე მერყეობს. ისინი ცხოვრობენ თურქმენეთში, აზერბაიჯანში, თურქეთში, უზბეკეთში და ა.შ.. გეოგრაფიულად უაღრესი გაფანტულობის მიუხედავად, რომელიც მოიცავს არეალს აღმოსავლეთ ევროპაში ბალკანეთიდან დღევანდელი თურქეთის რესპუბლიკისა და კავკასიის ჩათვლით ვიდრე ცენტრალური აზიისა და ციმბირის სივრცეებამდე, ეს ენები ავლენენ მეტ-ნაკლებ სიახლოვეს გრამატიკულ სტრუქტურასა და ლექსიკაში. სწორედ ეს არის პირვანდელი და უმთავრესი მიზეზი ამ ენათა და ხალხთა ერთ ჯგუფად გაერთიანებისა.
პანთურქიზმი |
XIX საუკუნეში ჩამოყალიბდა პოლიტიკური და რელიგიურ-კულტურული მოძრაობა, რომელიც ამ ეთნოსთა ზემოხსენებულ ენობრივ სიახლოვეს ეფუნებოდა და პერსპექტივაში საბოლოო მიზნად თურქულენოვან ხალხთა ერთ სახელმწიფოდ გაერთიანებას ისახავდა მიზნად ოსმალეთის იმპერიის ნანგრევებზე აღმოცენებული თურქეთის რესპუბლიკის ჰეგემონიით.
მთავარი სტატია : პანთურქიზმი. სწორედ თურქულენოვან ეთნოსთა ჩრდილოეთ კავკასიის, შუა აზიისა და ციმბირის მიმართულებით გაერთიანების შექმნის საქმეში თურქეთისთვის ხელშემშლელ ფაქტორად მიიჩნეოდა სამხრეთ კავკასიაში ორი ქრისტიანული სახელმწიფოს, საქართველოსა და სომხეთის არსებობა.
თურქი ხალხების ენების, ისტორიის, კულტურების შესწავლითაა დაკავებული სამეცნიერო დარგი, რომელსაც თურქოლოგია ეწოდება.
მთავარი სტატია : თურქოლოგია . საქართველოში თურქულ ენათაგან ძირითადად თურქულ ენასა და ლიტერატურას შეისწავლიან, თუმცა თბილისის აზიისა და აფრიკის ინსტიტუტში, როგორც მეორად ენას, უზბეკურ ენასაც შეიწავლიან.
წარსულიდან |
თურქულენოვანი ხალხები ისტორიულად 3 ათასი წლის წინ გამოჩნდნენ დღევანდელი ჩრდილოეთი ჩინეთის ტერიტორიაზე. მაშინდელი თურქები ძირითადად მიწათმოქმედებას მისდევდნენ, ხოლო იქ, სადაც მიწათმოქმედება შეუძლებელი იყო, მესაქონლეობით ირჩენდნენ თავს.
პირველი თურქულენოვანი სახელმწიფო გაერთიანება ჰუნნუ (საუკუნიდანაა ცნობილი, ევროპაში ჰუნების სახელით იყო ცნობილი). პირველი ათასწლეულის განმავლობაში თურქულენოვანი ხალხები ფართოდ დასახლდნენ ევრაზიის დიდ ნაწილში, შუა აზიაში ისინი ირანულ ეთნოსებს შეერწყნენ. სირდარიასა და ჩუს შორის წარმოიქმნა თურქესტანი. რუსეთის მიერ ამ მიწების ოკუპაციის შემდეგ ეს სახელი ლამის მთელ შუა აზიას ეწოდებოდა. ჩვ.წ. I ათასწლეულში თურქულმა ტომებმა სამხრეთ კავკასიაშიც შეაღწიეს (აზერბაიჯანელები), ისინი დასახლდნენ ხმელთაშუა ზღვის აუზის მიმდებარე ტერიტორიებზეც (სელჯუკები, ოსმალები), ასევე აღმოსავლეთი ციმბირის ტერიტორიაზე (იაკუტები, დოლგანები).
ძველი თურქები |
- თურღუთები
- პაჭანიკები
- ყივჩაღები
- ჰუნები
- ბოლღარები
- ხაზარები
- თურქ-ოღუზები
- კარლუკები
თურქულენოვანი ხალხები დღეს |
თურქულენოვან ხალხთა დასახლების ადგილები დღეს.
დასავლეთ თურქები
ბულღური ქვედაჯგუფი
ჩუვაშები
ყივჩაღთა ქვედაჯგუფი- ყივჩაღ-ბულღარები
თათრები
ბაშკირები
- ყივჩაღები
ყირიმის თათრები (ყირიმელები)
კუმიკები
ბალყარელები
ყარაჩაელები
ყარაიმი[1]
ყირიმჩაკები[2]
- ნოღაელები
ნოღაელები
ყაზახები
ყარაყალპაყები
- ყივჩაღ-ბულღარები
ყარლუკის (სამხრეთ-აღმოსავლური) ჯგუფი
უზბეკები
უიღურები
ილიის უიღურები
ოღუზის (სამხრეთ-დასავლური) ჯგუფი- ოღუზ-ბულღარები
გაგაუზები
ბალკანეთის თურქები
- ოღუზ-სელჯუკები
აზერბაიჯანელები
თურქები
კვიპროსელი თურქები
თურქომანები (ერაყის თურქები)
სირიის თურქები
ქაშყაელები
ჰალაჯი
იურიუმები
- ოღუზ-თურქმენები
თურქმენები
თრუხმენები
ხორასნელი თურქები
აფშარები
ჰამზე
ყარაფაფახები
სალარები
- ოღუზ-ბულღარები
აღმოსავლეთის თურქები
ყირღიზ-ყივჩაღთა ჯგუფი
ყირგიზები
ალთაელები
უიღურთა ქვედაჯგუფი
ყვითელი უიღურები
ალთაელები
ტოფალარები
ტუველები
დუვა (თონიბელები)
ჰაკასები
შორცები
იაკუტები (სახა)
დოლგანები
თურქულენოვანი დამოუკიდებელი სახელმწიფოები |
აზერბაიჯანი
ყაზახეთი
ყირგიზეთი
თურქმენეთი
თურქეთი
უზბეკეთი
აზერბაიჯანი
ყაზახეთი
ყირგიზეთი
თურქმენეთი
თურქეთი
უზბეკეთი
თურქულენოვანი ავტონომიები და ტერიტორიები |
რუსეთი- ჩუვაშეთი
- ბაშკირეთი
- თათრეთი
- ყარაჩაი-ჩერქეზეთი
- სახა (იაკუტია)
- ალთაის მხარე
- ტუვა
კვიპროსი- ჩრდილოეთ კვიპროსი
მოლდოვა- გაგაუზია
ჩინეთი- სინძიანი
თურქულენოვანი ხალხები, რომელთაც არ აქვთ თავისი ტერიტორიები |
- კუმიკები
- ირანის აზერბაიჯანელები
ლიტერატურა |
(რუსული) ლევ გუმილევი
(რუსული) Л.Н.Гумилёв. Древние тюрки.
(რუსული) Л.Н.Гумилёв. История народа хунну
(რუსული) Шамиль Мингазов. Доисторические тюрки
(რუსული) Рафаэль Безертинов. Древнетюркское мировоззрение «Тэнгрианство»
(რუსული) Рафаэль Безертинов. Тюрко-татарские имена
(რუსული) Древнетюркский словарь
სქოლიო |
↑ ყარაიმები — თურქულენოვანი ეთნოსი, რომელიც ყარაიზმის მიმდევარია.
↑ ყირიმჩაკები — ყირიმის თურქულენოვანი ებრაელები.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.log.warn("Gadget "ReferenceTooltips" was not loaded. Please migrate it to use ResourceLoader. See u003Chttps://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:Gadgetsu003E."););
კატეგორია:
- თურქულენოვანი ხალხები
(RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgPageParseReport":"limitreport":"cputime":"0.236","walltime":"0.308","ppvisitednodes":"value":3134,"limit":1000000,"ppgeneratednodes":"value":0,"limit":1500000,"postexpandincludesize":"value":109535,"limit":2097152,"templateargumentsize":"value":73819,"limit":2097152,"expansiondepth":"value":14,"limit":40,"expensivefunctioncount":"value":1,"limit":500,"unstrip-depth":"value":0,"limit":20,"unstrip-size":"value":699,"limit":5000000,"entityaccesscount":"value":0,"limit":400,"timingprofile":["100.00% 165.956 1 -total"," 49.71% 82.492 1 თარგი:თურქეთის_თემები"," 48.58% 80.619 2 თარგი:ნავდაფა"," 18.78% 31.161 6 თარგი:Flag"," 18.46% 30.632 43 თარგი:ლეგენდა"," 8.14% 13.517 1 თარგი:Navbox_subgroups"," 7.11% 11.796 3 თარგი:ფერი"," 5.67% 9.405 2 თარგი:მთავარი"," 4.59% 7.621 43 თარგი:Trim"," 4.11% 6.821 2 თარგი:ქვეყნის_მონაცემები_თურქეთი"],"cachereport":"origin":"mw1275","timestamp":"20190526151243","ttl":2592000,"transientcontent":false););"@context":"https://schema.org","@type":"Article","name":"u10d7u10e3u10e0u10e5u10e3u10dau10d4u10dcu10ddu10d5u10d0u10dcu10d8 u10eeu10d0u10dau10eeu10d4u10d1u10d8","url":"https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%97%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%A5%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98_%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98","sameAs":"http://www.wikidata.org/entity/Q83328","mainEntity":"http://www.wikidata.org/entity/Q83328","author":"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects","publisher":"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":"@type":"ImageObject","url":"https://www.wikimedia.org/static/images/wmf-hor-googpub.png","datePublished":"2008-12-09T11:05:51Z","image":"https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bc/Kashgari_map.jpg"(RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgBackendResponseTime":161,"wgHostname":"mw1240"););
