Ֆրանսուա Վիետ Կենսագրություն | Գործունեություն | Ծանոթագրություններ | Նավարկման ցանկRecord #118804480data.bnf.frhttp://www.culture.gouv.fr/culture/actualites/celebrations2003/viete.htmhttps://archive.org/stream/histoireuniverse14thou#page/162/mode/2upHistoire universelle, depuis 1543 jusqu'en 1607zbMATH databaseԿատալոներեն մեծ հանրագիտարանԲրիտանիկաADV112020181205119761188044800000 0001 0913 5903n82164680ola2013766880073431702n200201267402873748271409480103347
1540 ծնունդներԴեկտեմբերի 13 մահեր1603 մահերՓետրվարի 23 մահերՓարիզ քաղաքում մահացածներԳիտնականներ այբբենական կարգովԱնձինք այբբենական կարգովՖրանսիացի մաթեմատիկոսներՄաթեմատիկոսներ այբբենական կարգով
ֆրանսիացիքառակուսային հավասարումներիՎիետի թեորեմՖրանսիայիԱրքիմեդիՓարիզիհանրահաշիվըՖերմայիԴեկարտիՆյուտոնի
(function()var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node)node.outerHTML="u003Cdiv class="mw-dismissable-notice"u003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-close"u003E[u003Ca tabindex="0" role="button"u003Eփակելu003C/au003E]u003C/divu003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-body"u003Eu003Cdiv id="localNotice" lang="hy" dir="ltr"u003Eu003Cp class="mw-empty-elt"u003Eu003C/pu003Eu003C/divu003Eu003C/divu003Eu003C/divu003E";());
Ֆրանսուա Վիետ
Jump to navigation
Jump to search
Ֆրանսուա Վիետ François Viète | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | 1540[1][2][3][4][5] Ֆոնտենե-լե-Կոնտ[6][2][4] |
| Մահացել է | դեկտեմբերի 13, 1603(1603-12-13)[7][5] կամ փետրվարի 23, 1603(1603-02-23)[8][9] Փարիզ, Ֆրանսիայի թագավորություն[6][4] |
| Քաղաքացիություն | Ֆրանսիա |
| Դավանանք | Կիտո |
| Մասնագիտություն | մաթեմատիկոս, գաղտնագիր և փաստաբան |
| Հաստատություն(ներ) | Antoinette d'Aubeterre?, Հենրի III և Հենրի IV |
| Գործունեության ոլորտ | հանրահաշիվ, գաղտնագրություն, երկրաչափություն և մաթեմատիկա |
| Ալմա մատեր | Պուատիեի համալսարան |
| Գիտական աստիճան | իրավունքի բակալավր (1559) |
| Տիրապետում է լեզուներին | լատիներեն[7] |
| Հայտնի աշակերտներ | Jacques Aleaume?, Մարին Գետալդիչ, Jean de Beaugrand? և Alexander Anderson? |
Ստորագրություն  | |
François Viète Վիքիպահեստում | |
Ֆրանսուա Վիետ (ֆր.՝ François Viète, seigneur de la Bigotière; 1540[1][2][3][4][5], Ֆոնտենե-լե-Կոնտ[6][2][4] - դեկտեմբերի 13, 1603(1603-12-13)[7][5] կամ փետրվարի 23, 1603(1603-02-23)[8][9], Փարիզ, Ֆրանսիայի թագավորություն[6][4])[10], ֆրանսիացի հանրահայտ մաթեմատիկոս։ Նա ձևակերպել է քառակուսային հավասարումների մասին թեորեմը, որ կոչվում է Վիետի թեորեմ։
Վիետին անվանում են «հանրահաշվի հայր»։
Կենսագրություն |
Opera, 1646
Ծնվել է 1540 թ. Ֆրանսիայի հարավում գտնվող Ֆանտեն լե Կոնտ փոքրիկ քաղաքում։ Նրա հայրը դատախազ էր, և, ինչպես սովորաբար լինում է, որդին ընտրեց հոր մասնագիտությունը։ Ավարտելով Պուատուի համալսարանը՝ նա դարձավ իրավաբան։ 1560 թ. քսանամյա երիտասարդը հարազատ քաղաքում սկսեց իր աշխատանքային գործունեությունը և ունեցավ մեծ հաջողություններ։ Սակայն երեք տարի անց ծառայության անցավ ճանաչված դե Պարտենե ընտանիքում։ Նա դարձավ տանտիրոջ քարտուղարը և նրա տասներկուամյա դստեր՝ Եկատերինայի ուսուցիչը։ Հենց այդ ժամանակ էլ երիտասարդ իրավաբանի մեջ արթնացավ սերը բնական գիտությունների և, հատկապես, մաթեմատիկայի հանդեպ։
1571 թ. Վիետն անցավ պետական ծառայության՝ նշանակվելով պառլամենտի խորհրդական։ Այնուհետև նա դարձավ Ֆրանսիայի թագավոր Հենրիխ 3-րդի, իսկ նրա մահից հետո՝ նաև Հենրիխ 4-րդի խորհրդականը։ Սակայն նրա տարերքը մաթեմատիկան էր։ Նա ուսումնասիրում էր ինչպես դասականների՝ Արքիմեդի և Դիոֆանտեսի, այնպես էլ ոչ վաղ անցյալի իր նախորդների՝ Կարդանոյի, Բոմբելլիի, Սթեվինի և ուրիշների աշխատությունները։
1584 թ. Վիետը հեռացավ քաղաքական ծառայությունից և ձեռնամուխ եղավ համապարփակ մաթեմատիկայի ստեղծմանը, որը հնարավորություն կտար լուծել ցանկացած խնդիր։ Նրա հանրահայտ թեորեմը, որը կապ է հաստատում բազմանդամի գործակիցների և նրա արմատների միջև, հրապարակվել է 1591 թ.։ Վերջինս արժանի է հիացմունքի, մանավանդ, որ տրված է ընդհանուր տեսքով և կիրառելի է ցանկացած աստիճանի բազմանդամի համար։ Այժմ այդ թեորեմը կրում է Վիետի անունը։ Վիետի թեորեմը ներկայիս դպրոցական հանրահաշվի ամենահայտնի պնդումներից է։
Գիտնականը մեծ հաջողությունների է հասել նաև երկրաչափության ասպարեզում։ Նա ավարտուն տեսքի բերեց ավելի վաղ ժամանակներում (դեռևս Ք.ա. առաջին դարից) կիրառվող եռանկյունների լուծման մեթոդները՝ հարց, որը դարեր շարունակ հետաքրքրում էր մաթեմատիկոսներին։ Առաջինը նա տվեց կոսինուսների թեորեմի հստակ ձևակերպումը՝ բառային արտահայտությամբ։
Վիետի ժամանակներում բոլոր գործողությունների նշանները գրվում էին բարդ մաթեմատիկական լեզվով, ինչը դժվարացնում էր դրանց անմիջական կիրառումը։ Նրա կենդանության օրոք դրանք իրենց արժանի տարածումը չգտան և ամբողջապես չհրատարակվեցին։ Միայն Վիետի մահից հետո՝ 1646 թ. հոլանդացի մաթեմատիկոս Ֆ. վան Սկոտենը նրա աշխատությունները քիչ թե շատ կերպով ամբողջացրեց և հրատարակեց Opera mathematica ընդհանուր վերնագրով։
1603 թ. փետրվարի 14-ին մարկիզ Լետուալը Փարիզի պալատական նորություններում գրեց՝
«Մահացավ մեծ խելքի և մտածողության տեր մարդը, դարի հանճարեղ մաթեմատիկոսներից մեկը՝ պարոն Ֆրանսուա Վիետը»։
Կա վարկած, որ նա սպանվել է։
Գործունեություն |
Ֆրանսուա Վիետը մշակել է գրեթե ողջ տարրական հանրահաշիվը։ Առաջինը նա է հանրահաշվի մեջ ներմուծել տառային նշանակումները, ընդ որում՝ տառերով նշանակել է ոչ միայն անհայտ թվերը, այլ նաև տրված մեծությունները։ Այսինքն՝ նա ներմուծել է մաթեմատիկական բանաձևի հասկացությունը, ինչն իր վճռորոշ նշանակությունն է ունեցել տառային հանրահաշվի ստեղծման գործում և հիմք է հանդիսացել Ֆերմայի, Դեկարտի, Նյուտոնի գիտական հայտնագործությունների համար։ Պատահական չէ, որ Վիետին անվանում են «հանրահաշվի հայր»։
Վիետը զբաղվել է ծածկագրված նամակների բացահայտմամբ։ Ֆրանս-իսպանական պատերազմի ժամանակ ֆրանսիական կողմը իսպանացիների գաղտնի գրագրությունները կարողանում էր վերծանել շնորհիվ Վիետի այդ ունակության։ Դեռ չկռահված տառերը նա նշանակում էր լատինական այբուբենի վերջին տառերով` X, Y, Z։ Այժմ էլ մաթեմատիկական խնդիրներ լուծելիս անհայտ մեծությունները հիմնականում նշանակվում են այդ տառերով։
Ծանոթագրություններ |
↑ 1,01,1 François Vieta // Catholic Encyclopedia — D. Appleton & Company, 1913.<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q302556"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q26933753"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3011053"></a>
↑ 2,02,12,22,32,4 Д. Бобылев Виет // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1892. — Т. VIа. — С. 616–617.<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q23892903"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q602358"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4088920"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19908137"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q24362173"></a>
↑ 3,03,1 German National Library, Berlin State Library, Bavarian State Library et al. Record #118804480 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q304037"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q256507"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q170109"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>
↑ 4,04,14,24,34,44,54,64,7 M. Ca. Vieta, François // 1911 Encyclopædia Britannica — 11 — New York City: 1911. — Vol. 28. — P. 57–58.<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q60"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q867541"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q26933886"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q61751"></a>
↑ 5,05,15,25,35,4 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473"></a>
↑ 6,06,16,26,36,46,5 Виет Франсуа // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a>
↑ 7,07,17,27,3 data.bnf.fr: տվյալների բաց շտեմարան — 2011.<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a>
↑ 8,08,18,2 http://www.culture.gouv.fr/culture/actualites/celebrations2003/viete.htm
↑ 9,09,19,2 https://archive.org/stream/histoireuniverse14thou#page/162/mode/2up
↑ Jacques-Auguste de Thou. Histoire universelle, depuis 1543 jusqu'en 1607, tome 14, livre CXXIX, էջ` 162-166.
| ||||||||||
Կատեգորիաներ:
- 1540 ծնունդներ
- Դեկտեմբերի 13 մահեր
- 1603 մահեր
- Փետրվարի 23 մահեր
- Փարիզ քաղաքում մահացածներ
- Գիտնականներ այբբենական կարգով
- Անձինք այբբենական կարգով
- Ֆրանսիացի մաթեմատիկոսներ
- Մաթեմատիկոսներ այբբենական կարգով
(RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgPageParseReport":"limitreport":"cputime":"4.124","walltime":"8.270","ppvisitednodes":"value":2162,"limit":1000000,"ppgeneratednodes":"value":0,"limit":1500000,"postexpandincludesize":"value":106850,"limit":2097152,"templateargumentsize":"value":795,"limit":2097152,"expansiondepth":"value":10,"limit":40,"expensivefunctioncount":"value":131,"limit":500,"unstrip-depth":"value":0,"limit":20,"unstrip-size":"value":90442,"limit":5000000,"entityaccesscount":"value":81,"limit":400,"timingprofile":["100.00% 8168.823 1 -total"," 72.79% 5946.046 1 Կաղապար:Տեղեկաքարտ_Գիտնական"," 72.68% 5937.145 1 Կաղապար:Infobox"," 32.53% 2657.043 33 Կաղապար:Wikidata"," 25.03% 2045.052 2 Կաղապար:Br_separated_entries"," 24.23% 1979.087 1 Կաղապար:ԱԾ"," 22.84% 1865.634 1 Կաղապար:Wikidata/p27"," 12.10% 988.487 1 Կաղապար:Wikidata/p569"," 6.22% 507.719 1 Կաղապար:Wikidata/p20"," 4.70% 384.119 1 Կաղապար:Wikidata/p19"],"scribunto":"limitreport-timeusage":"value":"3.897","limit":"10.000","limitreport-memusage":"value":23596468,"limit":52428800,"limitreport-logs":"Got title of Q302556 from label: «Catholic Encyclopedia»nGot title of Q3011053 from label: «D. Appleton u0026 Company»nCustom label provided for Q4088920nUnmatched any pattern: «Д. Бобылев»nGot title of Q19908137 from label: «Брокгауз — Ефрон»nGot person name of Q27302 from label: «German National Library»nEntity Q27302 is not a personnGot person name of Q170109 from label: «Berlin State Library»nEntity Q170109 is not a personnGot person name of Q256507 from label: «Bavarian State Library»nEntity Q256507 is not a personnGot person name of Q304037 from label: «Austrian National Library»nEntity Q304037 is not a personnCustom label provided for Q61751nUnmatched any pattern: «M. Ca.»nGot title of Q867541 from label: «1911 Encyclopædia Britannica»nGot title of Q60 from label: «New York City»nCustom label provided for Q83552nv: «А. М. Прохоров»: have «I. O. Fa» matchnCustom label provided for Q4088920nUnmatched any pattern: «Д. Бобылев»nGot title of Q19908137 from label: «Брокгауз — Ефрон»nCustom label provided for Q61751nUnmatched any pattern: «M. Ca.»nGot title of Q867541 from label: «1911 Encyclopædia Britannica»nGot title of Q60 from label: «New York City»nCustom label provided for Q83552nv: «А. М. Прохоров»: have «I. O. Fa» matchnCustom label provided for Q61751nUnmatched any pattern: «M. Ca.»nGot title of Q867541 from label: «1911 Encyclopædia Britannica»nGot title of Q60 from label: «New York City»nGot title of Q302556 from label: «Catholic Encyclopedia»nGot title of Q3011053 from label: «D. Appleton u0026 Company»nCustom label provided for Q4088920nUnmatched any pattern: «Д. Бобылев»nGot title of Q19908137 from label: «Брокгауз — Ефрон»nGot person name of Q27302 from label: «German National Library»nEntity Q27302 is not a personnGot person name of Q170109 from label: «Berlin State Library»nEntity Q170109 is not a personnGot person name of Q256507 from label: «Bavarian State Library»nEntity Q256507 is not a personnGot person name of Q304037 from label: «Austrian National Library»nEntity Q304037 is not a personnCustom label provided for Q61751nUnmatched any pattern: «M. Ca.»nGot title of Q867541 from label: «1911 Encyclopædia Britannica»nGot title of Q60 from label: «New York City»nCustom label provided for Q83552nv: «А. М. Прохоров»: have «I. O. Fa» matchnCustom label provided for Q4088920nUnmatched any pattern: «Д. Бобылев»nGot title of Q19908137 from label: «Брокгауз — Ефрон»nCustom label provided for Q61751nUnmatched any pattern: «M. Ca.»nGot title of Q867541 from label: «1911 Encyclopædia Britannica»nGot title of Q60 from label: «New York City»nCustom label provided for Q83552nv: «А. М. Прохоров»: have «I. O. Fa» matchnCustom label provided for Q4088920nUnmatched any pattern: «Д. Бобылев»nGot title of Q19908137 from label: «Брокгауз — Ефрон»nCustom label provided for Q61751nUnmatched any pattern: «M. Ca.»nGot title of Q867541 from label: «1911 Encyclopædia Britannica»nGot title of Q60 from label: «New York City»nCustom label provided for Q83552nv: «А. М. Прохоров»: have «I. O. Fa» matchnCustom label provided for Q61751nUnmatched any pattern: «M. Ca.»nGot title of Q867541 from label: «1911 Encyclopædia Britannica»nGot title of Q60 from label: «New York City»nCustom label provided for Q83552nv: «А. М. Прохоров»: have «I. O. Fa» matchnCustom label provided for Q61751nUnmatched any pattern: «M. Ca.»nGot title of Q867541 from label: «1911 Encyclopædia Britannica»nGot title of Q60 from label: «New York City»n","cachereport":"origin":"mw1252","timestamp":"20190817225522","ttl":2592000,"transientcontent":false););"@context":"https://schema.org","@type":"Article","name":"u0556u0580u0561u0576u057du0578u0582u0561 u054eu056bu0565u057f","url":"https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A1_%D5%8E%D5%AB%D5%A5%D5%BF","sameAs":"http://www.wikidata.org/entity/Q188623","mainEntity":"http://www.wikidata.org/entity/Q188623","author":"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects","publisher":"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":"@type":"ImageObject","url":"https://www.wikimedia.org/static/images/wmf-hor-googpub.png","datePublished":"2013-07-28T18:19:47Z","dateModified":"2019-08-17T22:55:14Z","image":"https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6a/Francois_Viete.jpeg"(RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgBackendResponseTime":159,"wgHostname":"mw1275"););
