Мордовия Эчтәлек География | Тарих | Бүләкләр | Халык | Административ бүленеше | Икътисад | Моны да карагыз | Искәрмәләр | НавигацияҮзгәртүҮзгәртүүүүүү
Мордовия
мокш.эрз.рус.Рәсәй ФедерациясеИдел буе федераль бүлгесенәбашкаласыСаранскОка-Дон тигезлегендәРусия республикасыгыйнварныңиюльнеңМокшаСырыМокшаСырыИссаИнсар192816 июлендәМордва округы193010 гыйнварындаМордва автономияле өлкәсе193420 декабрендәМордва Автономияле Совет Социалистик Республикасы19911993
(function()var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node)node.outerHTML="u003Cdiv class="mw-dismissable-notice"u003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-close"u003E[u003Ca tabindex="0" role="button"u003Eяшерергәu003C/au003E]u003C/divu003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-body"u003Eu003Cdiv id="localNotice" lang="tt" dir="ltr"u003Eu003Cdiv class="plainlinks" style="border: 1px solid #ddd; margin: 0 0 3px;"u003Enu003Cdiv class="nomobile" style="float:left"u003Eu003Cdiv class="floatleft"u003Eu003Ca href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Community_of_Tatar_language_User_Group/tt" title="Викимедиа җәмгыятенең татар телле катнашучылары төркеме"u003Eu003Cimg alt="Викимедиа җәмгыятенең татар телле катнашучылары төркеме" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Tatar_Wikimedia_Community_User_Group_Tulip_Text_tt_globe_tilted_hat.png/120px-Tatar_Wikimedia_Community_User_Group_Tulip_Text_tt_globe_tilted_hat.png" decoding="async" width="120" height="109" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Tatar_Wikimedia_Community_User_Group_Tulip_Text_tt_globe_tilted_hat.png/180px-Tatar_Wikimedia_Community_User_Group_Tulip_Text_tt_globe_tilted_hat.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Tatar_Wikimedia_Community_User_Group_Tulip_Text_tt_globe_tilted_hat.png/240px-Tatar_Wikimedia_Community_User_Group_Tulip_Text_tt_globe_tilted_hat.png 2x" data-file-width="697" data-file-height="632" /u003Eu003C/au003Eu003C/divu003Eu003C/divu003Enu003Cdiv class="nomobile" style="float:right"u003Eu003Cdiv class="floatright"u003Eu003Ca href="https://ru.wikimedia.org/wiki/tt" title="«Викимедиа РУ» табышсыз партнёрлыгы - Россия илкүләм викимедиачылары оешмасы."u003Eu003Cimg alt="«Викимедиа РУ» табышсыз партнёрлыгы - Россия илкүләм викимедиачылары оешмасы." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/WikimediaRussia-logo.svg/100px-WikimediaRussia-logo.svg.png" decoding="async" width="100" height="106" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/WikimediaRussia-logo.svg/150px-WikimediaRussia-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/WikimediaRussia-logo.svg/200px-WikimediaRussia-logo.svg.png 2x" data-file-width="460" data-file-height="488" /u003Eu003C/au003Eu003C/divu003Eu003C/divu003Enu003Cdiv style="color: grey; max-width:1280px; margin: 12px auto; font-family: Tahoma, u0026#39;DejaVu Sans Condensedu0026#39;, sans-serif; text-align: center; font-size: 11pt; position: relative;"u003Eu003Ciu003E«u003Ca href="/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BC_%D2%97%D3%99%D2%AF%D2%BB%D3%99%D1%80%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5" title="Белем җәүһәрләре"u003EБелем җәүһәрләреu003C/au003E―2019»: Википедиянең татарча бүлегенә өлеш кертүчеләрне u003Cbu003Eu003Ca href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BC_%D2%97%D3%99%D2%AF%D2%BB%D3%99%D1%80%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5" title="Википедия:Белем җәүһәрләре"u003Eтатар халкына танытабыз һәм бүләклибезu003C/au003E!u003C/bu003Eu003C/iu003E»u003C/divu003Enu003Cdiv style="color: grey; max-width:1280px; margin: 12px auto; font-family: Tahoma, u0026#39;DejaVu Sans Condensedu0026#39;, sans-serif; text-align: center; font-size: 11pt; position: relative;"u003Eu003Ciu003E«u003Ca href="/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BC_%D2%97%D3%99%D2%AF%D2%BB%D3%99%D1%80%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5" title="Белем җәүһәрләре"u003EBelem cäwhärläreu003C/au003E―2019»: Wikipediäneñ tatarça bülegenä öleş kertüçelärne u003Cbu003Eu003Ca href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BC_%D2%97%D3%99%D2%AF%D2%BB%D3%99%D1%80%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5" title="Википедия:Белем җәүһәрләре"u003Etatar xalqına tanıtabız häm büläklibezu003C/au003E!u003C/bu003Eu003C/iu003E»u003C/divu003Enu003Cdiv style="color: grey; max-width:1280px; margin: 12px auto; font-family: Tahoma, u0026#39;DejaVu Sans Condensedu0026#39;, sans-serif; text-align: center; font-size: 11pt; position: relative;"u003Eu003Ciu003E«!u003Ca href="/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BC_%D2%97%D3%99%D2%AF%D2%BB%D3%99%D1%80%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5" title="Белем җәүһәрләре"u003E بلم جەوھەرلەرىٰu003C/au003E―2019»: ۋىكىپىدىيەنڭ تاتارچا بولىٰگنە ئۈلۈش كرتوچىٰلەرنىٰ u003Cbu003Eu003Ca href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BC_%D2%97%D3%99%D2%AF%D2%BB%D3%99%D1%80%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B5" title="Википедия:Белем җәүһәрләре"u003Eتاتار حالقنا تانتابز ھەم بولەكلىبزu003C/au003Eu003C/bu003Eu003C/iu003E»u003C/divu003Enu003Cdiv style="clear: both;"u003Eu003C/divu003Enu003C/divu003Eu003C/divu003Eu003C/divu003Eu003C/divu003E";());
Мордовия
Навигациягә күчү
Эзләүгә күчү
Бу мәкаләнең латин әлифбасындагы игезәге бар.
 Байрак  Илтамга | |
| Башкала | Саран |
|---|---|
| Халык саны | 805 056 (1 гыйнвар 2018)  |
| Нигезләнгән | 25 дикәбер 1993 |
| Сәгать кушагы | Мәскәү вакыты |
| Җәгърафия | |
| АТБ | Русия |
| Мәйдан | 26,200 дүрткел киламитер |
| Координатлар | 54.43°N 44.45°E |
| RU-MO | |
| Хөкүмәт башлыгы | Владимир Дмитриевич Волков |
Мордовия Республикасы (мокш., эрз. Мордовия Республикась; рус. Республика Мордовия) - Рәсәй Федерациясе субъекты. Идел буе федераль бүлгесенә керә.
Республика башкаласы - Саранск шәһәре.
Эчтәлек
1 География
1.1 Чиктәшлек
1.2 Климат
1.3 Гидрография
2 Тарих
3 Бүләкләр
4 Халык
4.1 Милли состав
4.2 Торак пунктлар
5 Административ бүленеше
5.1 Муниципаль районнар
5.2 Республика буйсынудагы шәһәрләр
6 Икътисад
6.1 Файдалы казылмалар
6.2 Сәнәгать
6.3 Транспорт
7 Моны да карагыз
8 Искәрмәләр
География |
Чиктәшлек |
| Як | Рәсәй субъекты |
|---|---|
| Төньяк | Нижгар өлкәсе |
| Төньяк-көнчыгыш | Чуаш республикасы |
| Көнчыгыш | Сембер өлкәсе |
| Көньяк | Пинзә өлкәсе |
| Көнбатыш | Рәзән өлкәсе |
Мордовия Көнчыгыш Аурупа тигезлегенең көнчыгышта урнаша; республиканың көнбатыш өлеше Ока-Дон тигезлегендә урнаша, үзәк һәм көнчыгыш өлешләре — Идел буе калкулыгында урнаша.
Мордовия Республикасы — Мәскәүгә иң якын Русия республикасы.
Климат |
Климат — уртача континенталь, гыйнварның уртача температурасы — -11 °С, июльнең уртача температурасы — +19 °С.
Гидрография |
Гидрографик ягыннан Мордовия ике өлешкә бүленә: көнбатыш өлеше — Мокша бассейны (республика террриториянең 53 % өлеше), көнчыгыш өлеше — Сыры бассейны (47 % өлеше). Төп елгалар — Мокша, Сыры, Сивинь, Исса, Вад, Парца, Алатырь, Инсар, Пьяна.
Тарих |
1928 елның 16 июлендә - Мордва округы оештырыла;
1930 елның 10 гыйнварында - Мордва автономияле өлкәсе;
1934 елның 20 декабрендә - Мордва Автономияле Совет Социалистик Республикасы;
1991 елдан — Мордва Совет Социалистик Республикасы;
1993 елдан — Мордовия Республикасы.
Бүләкләр |
Ленин ордены (11 декабрь 1965)
Ленин ордены (10 июль 1985)
Октябрь Революциясе ордены (1980)
Халыклар дуслыгы ордены (29 декабрь 1972)
Халык |
Милли состав |
| Народ | 1939[1] | 1959[2] | 1970[3] | 1979[4] | 1989[5] | 2002[6] | 2010[7] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
руслар | 719 117 (60,5 %) | 590 557 (59,0 %) | 606 817 (58,9 %) | 591 212 (59,7 %) | 586 147 (60,8 %) | 540 717 (60,8 %) | 443 737 (53,4 %) |
мордвалар (мукшылар һәм эрзәләр) | 405 031 (34,1 %) | 357 978 (35,8 %) | 364 689 (35,4 %) | 338 898 (34,2 %) | 313 420 (32,5 %) | 283 861 (31,9 %) | 333 112 (40,0 %) |
татарлар | 47 386 (4,0 %) | 38 636 (3,9 %) | 44 954 (4,4 %) | 45 765 (4,6 %) | 47 328 (4,9 %) | 46 261 (5,2 %) | 43 392 (5,2 %) |
Торак пунктлар |
Мордовиянең эре торак пунктлары
| № | Шәһәр | Халык саны | № | Шәһәр | Халык саны |
| |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Саранск | 297 425 | 11 | Инсар | 8 687 | |||||
| 2 | Рузай | 47 529 | 12 | Луховка | 8 638 | |||||
| 3 | Ковылкино | 21 347 | 13 | Ләмбрә | 8 457 | |||||
| 4 | Комсомольский | 13 513 | 14 | Явас | 7 917 | |||||
| 5 | Зубова Поляна | 10 310 | 15 | Темников | 7 247 | |||||
| 6 | Краснослободск | 10 151 | 16 | Олы Березники | 6 393 | |||||
| 7 | Чамзинка | 9 465 | 17 | Әтәш | 6 246 | |||||
| 8 | Ромоданово | 9 410 | 18 | Ельники | 5 905 | |||||
| 9 | Ардатау | 9 400 | 19 | Ялга | 5 672 | |||||
| 10 | Тәрби | 9 370 | 20 | Тургенево | 5 260 | |||||
2010 елның җанисәбе буенча | ||||||||||
Административ бүленеше |
Моны да карагыз: Мордовиянең административ-территориаль бүленеше
Муниципаль районнар |
Мордовиянең административ бүленеше
| № | Муниципаль берәмлек | Административ үзәге | Халык саны | Мәйдан |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Ардатау районы | Ардатау | 28350 | 1192,5 |
| 2 | Атюрьево районы | Атюрьево | 9933 | 826,1 |
| 3 | Әтәш районы | Әтәш | 19476 | 1 095,8 |
| 4 | Олы Березники районы | Олы Березники | 13572 | 957,7 |
| 5 | Олы Игнат районы | Олы Игнат | 8439 | 834,2 |
| 6 | Дубёнки районы | Дубёнки | 13684 | 896,9 |
| 7 | Ельники районы | Ельники | 11917 | 1056 |
| 8 | Зубова Поляна районы | Зубова Поляна | 60532 | 2710 |
| 9 | Инсар районы | Инсар | 13707 | 968,6 |
| 10 | Ичалки районы | Кемля | 20793 | 1265 |
| 11 | Кадошкино районы | Кадошкино | 7706 | 618,6 |
| 12 | Ковылкино районы | Ковылкино | 48000 | 2015,7 |
| 13 | Кочкурово районы | Кочкурово | 10640 | 816,46 |
| 14 | Краснослободск районы | Краснослободск | 26521 | 1379,4 |
| 15 | Ләмбрә районы | Ләмбрә | 32883 | 852 |
| 16 | Рузай районы | Рузай | 66537 | 1089,5 |
| 17 | Ромоданово районы | Ромоданово | 20347 | 820,8 |
| 18 | Иске Шайгово районы | Иске Шайгово | 13604 | 1419,4 |
| 19 | Темников районы | Темников | 17397 | 1936,8 |
| 20 | Теньгушево районы | Теньгушево | 12494 | 845,94 |
| 21 | Тәрби районы | Тәрби | 21184 | 1128,92 |
| 22 | Чамзинка районы | Чамзинка | 31724 | 1009,5 |
Республика буйсынудагы шәһәрләр |
- Саранск
- Рузай
- Ковылкино
Икътисад |
Файдалы казылмалар |
Фосфоритлар, янучан сәверташ, тимер рудасы, известьташ (Атемар чыганагы), цемент чималы (Чамзинка районы).
Сәнәгать |
ДУП РП «Лисма» — яктырту техниканы җитештерү;- Рузай химик машиналар төзү заводы — тимер юл вагоннарны җитештерү;
һ.б.
Транспорт |
Транссебер магистраленең «тарихи» юнәлеше, Рузай эре локомотивлар һәм вагоннар депосы, Саранск вагоннар депосы, Красный Узел вагоннар депосы.- Ике эзәкле электрификацияләнгән Красный Узел — Саранск — Рузай — Пинзә тимер юлы.
- Бер эзәкле Красный Узел — Канаш, Красный Узел — Арзамас һәм Кустарёвка — Вернадовка тимер юллары.
- Саранск аэропорты
М5 «Урал» юлның өлеше.
Моны да карагыз |
- Мордва автономияле өлкәсе
- Мордва АССР
Искәрмәләр |
↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_39.php?reg=70
↑ [1]
↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_70.php?reg=28
↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_79.php?reg=28
↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_89.php?reg=28
↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_02.php?reg=45
↑ http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls
 | «Мордовия» порталы |
|---|
Мордовия | |||
|---|---|---|---|
| Шәһәрләр: Саранск | Ардатау | Инсар | Ковылкино | Краснослободск | Рузай | Темников |  | |
Районнар: Ардатау районы | Атюрьево районы | Әтәш районы | Дубёнки районы | Ельники районы | Зубова Поляна районы | Инсар районы | Иске Шайгово районы | Ичалки районы | Кадошкино районы | Ковылкино районы | Кочкурово районы | Краснослободск районы | Ләмбрә районы | Олы Березники районы | Олы Игнат районы | Ромоданово районы | Рузай районы | Төмән районы | Тәңгүш районы | Тәрби районы | Чамзинка районы | |||
Башка мәкаләләр: Административ-территориаль бүленеше | Байрак | Герб | Гимн | Халык | |||
Фин-угыр дәүләтләре һәм автономияләре | |
|---|---|
 Маҗарстан •  Финләндия •  ЭстонияРусиядә:  Карелия •  Коми Республикасы •  Коми-Пермяк округы • Мари Ил Мари Ил •  Мордовия •  Удмуртия •  Хант-Манси автономияле округы |
Русия Федерациясенең Идел буе федераль округы | ||
|---|---|---|
Башкортстан Республикасы | Мари Ил Республикасы | Мордовия Республикасы | Татарстан Республикасы | Удмурт Республикасы | Чуаш Республикасы | Пирем крае | Киров өлкәсе | Ырынбур өлкәсе | Пинзә өлкәсе | Самар өлкәсе | Сарытау өлкәсе | Сембер өлкәсе | Нижгар өлкәсе |  | |
Русия Федерациясе субъектлары | ||
|---|---|---|
| Республикалар |
|  |
| Крайлар |
| |
| Өлкәләр |
| |
| Федерация әһәмиятендәге шәһәрләр |
| |
| Автономияле өлкә |
| |
| Автономияле округлар |
| |
1 Архангельск өлкәсенә керә 2 Төмән өлкәсенә керә. 3Украина белән бәхәсле территорияләр | ||
 | Бу Мордовия географиясе турында мәкалә төпчеге. Сез мәкаләне үзгәртеп һәм мәгълүмат өстәп,  Википедия проектына ярдәм итә аласыз. |
Төркем:
- Мордовия
(RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgPageParseReport":"limitreport":"cputime":"0.792","walltime":"1.110","ppvisitednodes":"value":5856,"limit":1000000,"ppgeneratednodes":"value":0,"limit":1500000,"postexpandincludesize":"value":103489,"limit":2097152,"templateargumentsize":"value":13102,"limit":2097152,"expansiondepth":"value":16,"limit":40,"expensivefunctioncount":"value":9,"limit":500,"unstrip-depth":"value":0,"limit":20,"unstrip-size":"value":3296,"limit":5000000,"entityaccesscount":"value":0,"limit":400,"timingprofile":["100.00% 938.701 1 -total"," 81.05% 760.776 1 Калып:АТБВМ"," 76.41% 717.257 1 Калып:Infobox"," 39.01% 366.158 100 Калып:Infobox/row"," 28.52% 267.695 52 Калып:If_first_display_both"," 23.60% 221.502 7 Калып:Wikidata"," 6.59% 61.841 5 Калып:Navbox"," 5.95% 55.860 1 Калып:Dylunio_map"," 4.92% 46.186 1 Калып:Фин-угыр_дәүләтләр_һәм_автономияләр"," 4.10% 38.519 1 Калып:Wikidata/p571"],"scribunto":"limitreport-timeusage":"value":"0.366","limit":"10.000","limitreport-memusage":"value":7963902,"limit":52428800,"limitreport-logs":"Loaded datatype commonsMedia of P94 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype commonsMedia of P41 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype commonsMedia of P41 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype commonsMedia of P94 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype commonsMedia of P94 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype commonsMedia of P41 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype time of P571 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype wikibase-item of P190 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confign","cachereport":"origin":"mw1335","timestamp":"20190614001630","ttl":2592000,"transientcontent":false););"@context":"https://schema.org","@type":"Article","name":"u041cu043eu0440u0434u043eu0432u0438u044f","url":"https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%8F","sameAs":"http://www.wikidata.org/entity/Q5340","mainEntity":"http://www.wikidata.org/entity/Q5340","author":"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects","publisher":"@type":"Organization","name":"u0424u043eu043du0434 u0412u0438u043au0438u043cu0435u0434u0438u0430","logo":"@type":"ImageObject","url":"https://www.wikimedia.org/static/images/wmf-hor-googpub.png","datePublished":"2009-05-04T19:58:14Z","dateModified":"2019-01-05T19:58:23Z","image":"https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2f/Flag_of_Mordovia.svg"(RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgBackendResponseTime":177,"wgHostname":"mw1253"););
