ეგვიპტური იეროგლიფები სექციების სია სახელწოდება | გაშიფვრა | ისტორია და განვითარება | დამწერლობა | გადამწერის პროფესია და განათლება | ლიტერატურა | რესურსები ინტერნეტში | სქოლიო | სანავიგაციო მენიუAn Introduction to the Study of Ptolemaic Signs and their ValuesListe der hieroglyphischen Typen aus der Schriftgiesserei des Herrn F. Theinhardtინფორმაცია იეროგლიფებზეანბანები, მაგალითები, იეროგლიფების შემცველი გადმოსაწერი ფონტიიეროგლიფების მკვლევარებიძველეგვიპტური ლექსიკონი, ბერლინ-ბრანდენბურგის მეცნიერებათა აკადემიაგარდინერის სიაManuel-de-Codage-Formats–ის აღწერარ
რჩეული სტატიებიიეროგლიფური დამწერლობები
ძველეგვიპტურიძველი ეგვიპტური ენისიეროგლიფურიდამწერლობა300ეგვიპტესანუბიაშიპტოლემეური ეგვიპტური ენაფონოგრამებისდეტემინატივებისაიდეოგრამებისაგანსიმბოლოთაიეროგლიფთადამწერლობაანბანებისაგანდამწერლობების„იეროგლიფი“ბერძნულიქართულად„იეროგლიფი“დამწერლობების„ჩინური იეროგლიფები“IV საუკუნეშიდამწერლობაიეროგლიფებისევროპაშიეგვიპტისდამწერლობისგერმანელმაათანასიუს კიხერმანაპოლეონისეგვიპტეში1799როზეტასთანქალაქირაშიდი„როზეტის ქვა“ბერძნულ ენებზე1802როზეტის ქვაბრიტანეთის მუზეუმშისილვესტრ დე სასიოკერბლადითომას იუნგი1822ჟან-ფრანსუა შამპოლიონმაიეროგლიფებისიეროგლიფებისშამპილიონმაიეროგლიფებითოტმაპრედინასტიურ ხანაშიდამწერლობასოლისებრილურსმნულიიეროგლიფებიააბიდოსისნაქადას კულტურაიეროგლიფიმეცნიერებისათვისკომუნიკაციისდამწერლობასეგვიპტეშინუბიურ ტერიტორიებშიიეროგლიფებისძვ. წ. 300მეროიტულმა დამწერლობამებრაული დამწერლობარიცხვებისეგვიპტურ ციფრთა სისტემასფინიკიური დამწერლობისაგანანბანსსოლისებრ დამწერლობასეგვიპტისძველ ეგვიპტეშიეგვიპტეშიპტოლემეთა ბერძნულ–მაკედონიური წარმოშობის დინასტიარომაელებიბერძნულიდემოტური დამწერლობაიეროგლიფებითპტოლემეებისბერძნული ენაზექრისტიანობისიეროგლიფებითაა394იეროგლიფებისაგანდამწერლობაიერატიკულსადემოტურსიეროგლიფებიადამიანიცხოველიფრინველითვალიიეროგლიფებიიერატიკული დამწერლობაიეროგლიფებიპაპირუსზეოსტრაკონზეშუა სამეფოსიეროგლიფებითდემოტური შრიფრტისიეროგლიფისაიერატიკულ დამწერლობასიეროგლიფებთანიეროგლიფებისაგანდემოტურსდემოტური დამწერლობაკოპტურ დამწერლობაშიიეროგლიფებიბუსტროფედონისგარდინერის სიაშითანხმოვანს„კონსონანტური დამწერლობის“დამწერლობაანბანური შრიფტიკლასიკურ ეგვიპტურ ენაშიიეროგლიფებისასიტყვადეტერმინატივებითიეროგლიფებიციფრთა ათობით სისტემასრომაულ ციფრთა სისტემასიეროგლიფებისმორფემებსსუპიქსებისაპრეფიქსებისვოლფგანგ შენკელიწერტილიჯეიმზ პ. ალენიწერტილიიერატიკული ტექსტებისიეროგლიფებითტრანსლიტერაციაიეროგლიფებისდემოტური დამწერლობატრანსლიტერაციაეგვიპტურ ენასკოპტურიXVII საუკუნეშიაფრიკაშიაფრაზიული ენებისბერძნულისოლისებრიავოუიმეფეებისამონიიეროგლიფებისუნიკოდიიეროგლიფებისASCIIგარდინერის სიაშიპარიზილუვრისUnicode-Block Latin Extended-DDoulos SILეგვიპტელებიქვასთიხასპაპირუსისტყავისატილოსაგანპაპირუსიძველ ეგვიპტეშიწერაიერატიკულიიეროგლიფებიხეტის სწავლებისეგვიპტოლოგია
(function()var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node)node.outerHTML="u003Cdiv class="mw-dismissable-notice"u003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-close"u003E[u003Ca tabindex="0" role="button"u003Eდამალვაu003C/au003E]u003C/divu003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-body"u003Eu003Cdiv id="localNotice" lang="ka" dir="ltr"u003Eu003Cdiv class="layout plainlinks" align="center"u003Eდაუკავშირდით ქართულ ვიკიპედიას u003Ca href="https://www.facebook.com/georgianwikipedia" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="Facebook icon.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/14px-Facebook_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/21px-Facebook_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/28px-Facebook_icon.svg.png 2x" data-file-width="256" data-file-height="256" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.facebook.com/georgianwikipedia"u003EFacebooku003C/au003Eu003C/bu003E-ის ოფიციალურ გვერდზე!nu003Cpu003Eu003Cbr /u003Enu003C/pu003Enu003Ctable class="messagebox standard-talk" style="font-size:100%; text-align:center; border:3px solid blue; background-color:white;"u003Enu003Ctbodyu003Eu003Ctru003Enu003Ctdu003Eu003Ca href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A8%E1%83%95%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%AB%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98_%E1%83%AB%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ვიკიპედია:ეროვნული მნიშვნელობის კატეგორიის კულტურის უძრავი ძეგლები"u003Eu003Cimg alt="Khevi, Georgia — View of Gergeti Trinity Church.jpg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Khevi%2C_Georgia_%E2%80%94_View_of_Gergeti_Trinity_Church.jpg/100px-Khevi%2C_Georgia_%E2%80%94_View_of_Gergeti_Trinity_Church.jpg" decoding="async" width="100" height="57" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Khevi%2C_Georgia_%E2%80%94_View_of_Gergeti_Trinity_Church.jpg/150px-Khevi%2C_Georgia_%E2%80%94_View_of_Gergeti_Trinity_Church.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Khevi%2C_Georgia_%E2%80%94_View_of_Gergeti_Trinity_Church.jpg/200px-Khevi%2C_Georgia_%E2%80%94_View_of_Gergeti_Trinity_Church.jpg 2x" data-file-width="900" data-file-height="510" /u003Eu003C/au003Enu003C/tdu003Enu003Ctd width="100%"u003Eu003Cbigu003Eu003Cbigu003E u003Cbu003Eu003Ca href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A8%E1%83%95%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%AB%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98_%E1%83%AB%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ვიკიპედია:ეროვნული მნიშვნელობის კატეგორიის კულტურის უძრავი ძეგლები"u003Eეროვნული მნიშვნელობის კატეგორიის კულტურის უძრავი ძეგლებისu003C/au003E კონკურსი დაიწყო! ჩაერთეთ და მოიგეთ პრიზები!u003C/bu003Eu003C/bigu003Eu003C/bigu003Enu003C/tdu003Eu003C/tru003Eu003C/tbodyu003Eu003C/tableu003Enu003C/divu003Eu003C/divu003Eu003C/divu003Eu003C/divu003E";());
ეგვიპტური იეროგლიფები
Jump to navigation
Jump to search
| ეგვიპური იეროგლიფები | ||
|---|---|---|
| ტიპი: | პიქტოგრაფული | |
| ენები: | ძველი ეგვიპტური ენა, კოპტური ენა | |
| შექმნა | უცნობია. გადმოცემის თანახმად მზის ღვთაება რამ | |
| დროის პერიოდი: | ძვ. წ. 3200 - 400 | |
| წინამორბედი დამწერლობები: | ეგვიპური იეროგლიფები | |
| წარმოებული დამწერლობები: | იერატიკული, დემოტიკური, მეროიტული, პროტოსემიტული | |
ISO 15924 კოდი: | Egyp | |
 | ||
ეგვიპტური იეროგლიფები — ნიშნები ძველეგვიპტური დამწერლობისა, რომლებიც ძველი ეგვიპტური ენის ჩასაწერად გამოიყენებოდა. ეგვიპტური ნიშნები თავდაპირველად წმინდა იეროგლიფური ხასიათისა იყო (ერთი სიმბოლო მთლიან სიტყვას აღნიშნავდა), დროთა განმავლობაში კი დამწერლობა შეივსო თანხმოვნების აღმნიშვნელი სიმბოლოებითა და დამატებითი, დამხმარე ნიშნებით. დამწერლობა გამოიყენებოდა ძვ. წ. 3200–დან ახ. წ. 300–მდე ეგვიპტესა და ნუბიაში. ეგვიპტურ იეროგლიფებს იყენებდა ასევე პტოლემეური ეგვიპტური ენა[1]. შედგებოდა ფონოგრამების (ცალკეული ბგერების სიმბოლოები), დეტემინატივებისა (დამხმარე ნიშნები) და იდეოგრამებისაგან (მთლიანი სიტყვის სიმბოლო). თავდაპირველად სიმბოლოთა რაოდენობა დაახლოებით 700-ს შეადგენდა, ბერძნულ–რომაულ ხანაში კი მათი რიცხვი 7000–მდე გაიზარდა. იეროგლიფთა რაოდენობით ეგვიპტური დამწერლობა ერთ–ერთი უმდიდრესია[2]. ჩვეულებრივი ანბანებისაგან განსხვავებით, ეგვიპტური იეროგლიფების თანმიმდევრობა გათვალისწინებული არ იყო; სავარაუდოდ მხოლოდ გვიანი პერიოდის ხანაში უნდა გაწყობილიყო რამდენიმე თანხმოვნის აღმნიშვნელი ნიშანი ანბანურ რიგზე, რომელიც ძალიან ჰგავს, სხვა, იმდროინდელი სამხრეთსემიტური დამწერლობების ანბანურ წყობას.[3]
სექციების სია
1 სახელწოდება
2 გაშიფვრა
3 ისტორია და განვითარება
3.1 შექმნა
3.2 გავრცელება
3.3 ბერძნულ–რომაული პერიოდი
4 დამწერლობა
4.1 წერის სხვადასხვა სისტემები
4.1.1 იეროგლიფები
4.1.2 კურსივი შრიფტები
4.1.2.1 იერატიკული დამწერლობა
4.1.2.2 კურსივი იეროგლიფები
4.1.3 დემოტური დამწერლობა
4.2 წერის მიმართულება
4.3 იეროგლიფების ფუნქციები
4.3.1 ფონოგრამები
4.3.1.1 ერთ თანხმოვნიანი ნიშნები
4.3.1.2 რამდენიმე თანხმოვნიანი ნიშნები
4.3.2 ლოგოგრამები, იდეოგრამები
4.3.3 დეტერმინატივები
4.3.4 ფონეტიკური დეტერმინატივები
4.4 კალიგრაფიული თავისებურებანი
4.4.1 იეროგლიფების განლაგება სიტყვაში
4.4.2 იეროგლიფების აკრძალვა და დაშვება
4.5 რიცხვები
4.5.1 წილადები
4.6 სილაბური შრიფტი
4.7 ტრანსკრიფცია
4.8 გამოთქმა
4.9 იეროგლიფები კომპიუტერულ სისტემებში
4.10 საწერი მასალა
5 გადამწერის პროფესია და განათლება
6 ლიტერატურა
6.1 მიმოხილვა
6.2 სამეცნიერო
6.3 სხვა
7 რესურსები ინტერნეტში
8 სქოლიო
სახელწოდება |
„იეროგლიფი“ ბერძნული სიტყვაა (ἱερογλυφικὰ γράμματα) და ქართულად საღვთო ამოკვეთას, ამოჭრას ნიშნავს. ეს არის მიახლოებითი თარგმანი ბერძნულ ენაზე ეგვიპტური სახელისა zẖ3 n.j mdw.w nṯr, რაც „ღმერთის სიტყვების დამწერლობას“ ნიშნავს. დამწერლობის ამგვარი სახელწოდება მის რელიგიურ დანიშნულებაზე მიუთითებს. თავდაპირველად „იეროგლიფი“ მხოლოდ ეგვიპტური დამწერლობის ნიშანს ერქვა, შემდეგ კი ეს ტერმინი უფრო ზოგადი გახდა და სხვა იდეოგრამებით შედგენილი დამწერლობების სიმბოლოებსაც ეწოდა (მაგალითად „ჩინური იეროგლიფები“).
გაშიფვრა |
შამპილიონის მიერ გაშიფრული ორენოვანი წარწერა, "პტოლემაიოს" და "კლეოპატრა" ბერძნულ და ეგვიპტურ დამწერლობებზე.
მას შემდეგ, რაც ახ. წ. IV საუკუნეში ეგვიპტური დამწერლობა გამოუყენებელი გახდა, იეროგლიფების მიმართ ინტერესი ევროპაში უფრო გაიზარდა, რადგან მეცნიერებს ეგვიპტის შესახებ ინფორმაციას მხოლოდ გვიანი ანტიკური ბერძნული წარწერები აწვდიდნენ. ჰორაპოლონის ნაშრომში „Hieroglyphica“, ავტორი შეეცადა გაეშიფრა ეგვიპტური სიმბოლოების მნიშვნელობები, თუმცა შემდგომში აღმოჩნდა, რომ ნაშრომი ბევრ შეცდომას შეიცავდა. იყო სწორი მსჯელობებიც, მაგრამ ეს ყველაფერი დამწერლობის გასაშიფრად საკმარისი არ იყო. ჰორაპოლონის მონაცემებით იხელმძღვანელეს გერმანელმა იურისტმა ათანასიუს კიხერმა და მისმა მოსწავლეებმა. კიხერის მსჯელობაც მალე აღიარეს მცდარად.
ნაპოლეონის ეგვიპტეში ლაშქრობისას, 1799 წელს ქალაქ როზეტასთან (თანამედროვე ქალაქი რაშიდი) აღმოჩენილ იქნა ე. წ. „როზეტის ქვა“ იდენტური შინაარსის ორენოვანი ტექსტით — ეგვიპტურ (წარწერა შესრულებულია იეროგლიფებითა და დემოტური დამწერლობით) და ძველ ბერძნულ ენებზე. როზეტის ქვა პტოლემეების დინასტიას ეკუთვნოდა და იდეალურ მასალას წარმოადგენდა XVIII-XIX საუკუნის მკვლევართათვის ჯერ კიდევ გამოუკვლეველი დამწერლობის გასაშიფრად.
1802 წლიდან როზეტის ქვა გამოფენილია ბრიტანეთის მუზეუმში. წარწერის გაშიფვრას უშედეგოდ ეცადნენ ფრანგი აღმოსავლეთმცოდნე სილვესტრ დე სასი, შვედი დიპლომატი ოკერბლადი და ინგლისელი ბუნებისმეტყველი თომას იუნგი. 1822 წელს ფრანგმა მეცნიერმა ჟან-ფრანსუა შამპოლიონმა ბერძნული და ეგვიპტური ტექსტის შედარებით სცადა ამოეცნო იეროგლიფების მნიშვნელობები. მან საფუძვლად გამოიყენა ორ ენაზე დაწერილი სახელები „პტოლემეოს“ და „კლეოპატრა“. ამ გზით მან გაშიფრა ის ნიშნები, რომლებიც ამ ორ სიტყვაში შედიოდნენ, შემდგომში კი, სხვა სიტყვების შედარებით ამოიცნო როგორც ერთი, ისე რამდენიმე ბგერის აღმნიშვნელი იეროგლიფების მნიშვნელობები. ამ აღმოჩენით შამპილიონმა საფუძველი დაუდო ძველეგვიპტური ენისა და ისტორიის შესწავლის ახალ ეტაპს.
ისტორია და განვითარება |
ბერძნულ–რომაული ხანის ტიპური იეროგლიფები
შექმნა |
ეგვიპტური გადმოცემის თანახმად იეროგლიფები სიბრძნის ღმერთმა — თოტმა შექმნა.
დამწერლობის შექმნა პრედინასტიურ ხანაში უნდა მომხდარიყო. კვლავ პასუხგაუცემელია მნიშვნელოვანი კითხვა: რომელია უფრო ძველი დამწერლობა, სოლისებრი (ლურსმნული) თუ ეგვიპტური. უძველესი არქეოლოგიური მასალები, რომლებზეც იეროგლიფებია გამოსახული, ქალაქ აბიდოსის ნასახლარშია აღმოჩენილი (ნაქადას კულტურა), ძვ. წ. 3500 წლით თარიღდება და პრედინასტიურ ხანას ეკუთვნის[4]. ეს მასალები წინ უსწრებს შუმერული დამწერლობის უძველეს ძეგლებს. უკვე კარგად განვითარებული იეროგლიფები აღმოჩენილია პატარა თიხის ფირფიტებზე. რამდენიმე უძველესი იეროგლიფი მოხაზულობით წააგავს შუმერული დამწერლობის ნიშნებს. ამ მსგავსების გამო, ეგვიპტურ და შუმერულ დამწერლობებს შორის რაიმე კავშირის არსებობა გამორიცხული არაა, თუმცა ეს თემა მეცნიერებისათვის ჯერ კიდევ სადავოა.
ეგვიპტური იეროგლიფური დამწერლობა შეიქმნა მხოლოდ მნიშვნელოვანი მოვლენების ჩაწერის მიზნით, თუმცა იგი, განვითარებასთან ერთად, მალევე გახდა სწრაფი კავშირისა და კომუნიკაციის საუკეთესო საშუალება.
გავრცელება |
ეგვიპტურ დამწერლობას თავდაპირველად მეტწილად მხოლოდ მთავრობის წარმომადგენლები ან სასულიერო პირები ხმარობდნენ, შემდგომში კი იგი მთელ ეგვიპტეში გავრცელდა და სხვადასხვა დანიშნულებით გამოიყენებოდა. ეგვიპტის გარდა, ეს დამწერლობა რეგულარულად მხოლოდ ნუბიურ ტერიტორიებში გამოიყენებოდა. ნუბიელებმა იეროგლიფების გამოყენება ეგვიპტის ბატონობის დროს დაიწყეს და მაშინაც ხმარობდნენ, როცა დამოუკიდებლობა მოიპოვეს. დაახლოებით ძვ. წ. 300 წლისთვის ეგვიპტური წერა ამ რეგიონში ადგილობრივმა, მეროიტულმა დამწერლობამ შეცვალა, რომელიც ძველი, იეროგლიფური დამწერლობისაგან წარმოიშვა. ძველი ებრაული დამწერლობა ძვ. წ. IX-VII საუკუნეებში რიცხვების გამოსახატავად ეგვიპტურ ციფრთა სისტემას იყენებდა, გარდა ამისა, წარმოადგენდა ფინიკიური დამწერლობისაგან ნაწარმოებ კონსონანტურ ანბანს. ახლო აღმოსავლეთის სხვა ქვეყნები მეტწილად აქადურ სოლისებრ დამწერლობას იყენებდნენ. ითვლება, რომ სოლისებრი დამწერლობა უკეთესად ერგებოდა სხვა ენებსა და ფონეტიკას, ვიდრე ეგვიპტური.
ეგვიპტის მოსახლეობის რა ნაწილს შეადგენდა წერა–კითხვის მცოდნეთა რიცხვი უცნობია, თუმცა სავარაუდოდ მათი რაოდენობა მცირე უნდა ყოფილიყო: ტერმინი „გადამწერი“ დიდხანს იყო „მოხელის“, „თანამდებობის პირის“ სინონიმი, ამიტომ, გადამწერობა ძველ ეგვიპტეში დაფასებული პროფესია იყო.
ბერძნულ–რომაული პერიოდი |
ძვ. წ. 323–დან ძვ. წ. 30 წლამდე ეგვიპტეში პტოლემეთა ბერძნულ–მაკედონიური წარმოშობის დინასტია ბატონობდა, მათ შემდეგ კი რომაელები და ბიზანტიელები, ამიტომ სახელმწიფო ენა ბერძნული გახდა. ეგვიპტურმა ენამ ოფიციალური სტატუსი დაკარგა და მხოლოდ სალაპარაკოდ გამოიყენებოდა ადგილობრივი მოსახლეობის მიერ. მიუხედავად ამისა, ეგვიპტური იეროგლიფები მაინც გამოიყენებოდა საკრალური ტექსტებისათვის, ხოლო დემოტური დამწერლობა (იეროგლიფების ერთ–ერთი შემდგომი განვითარება) — ყოველდღიურ საქმიანობაში. გარდა ამისა, ხშირად იეროგლიფებით იწერებოდა სამეფო გადაწყვეტილებები და დადგენილებები. ამის გამო გაჩნდა პტოლემეების დადგენილებებისა და დეკრეტების შედგენის ზოგადი წესი: იწერებოდა ბერძნული ენაზე, მაგრამ ეგვიპტური დამწერლობით. გარდა იმისა, რომ წერის სისტემა შეიცვალა, ეგვიპტურ იეროგლიფებს ბერძნულ–რომაულ პერიოდში დაემატა რამდენიმე ათასი ახალი ნიშანი. ქრისტიანობის გავრცელებასთან ერთად ეგვიპტური იეროგლიფური მწერლობაც თანდათან ხმარებიდან ამოვარდა. უკანასკნელი დათარიღებული წარწერა, რომელიც იეროგლიფებითაა შესრულებული, ახ. წ. 394 წელს ეკუთვნის.
დამწერლობა |
წერის სხვადასხვა სისტემები |
საწერი მასალის განვითარებისა და სწრაფი წერისაკენ მიდრეკილების გამო, ეგვიპტური იეროგლიფებისაგან წარმოიშვა რამდენიმე, მოხაზულობით განსხვავებული დამწერლობა. ეგვიპტურ დამწერლობაში გამოყოფენ რამდენიმე განშტოებას: საკუთრივ იეროგლიფებს, იერატიკულსა და დემოტურს. მიუხედავად იმისა, რომ წერის სტილი და ნიშანთა მოხაზულობა ყველა მათგანში განსხვავებულია, მათი მნიშვნელობები და ფუნქციები უცვლელი დარჩა.
იეროგლიფები |
საკუთრივ იეროგლიფები გამოიყენებოდა ტაძრებისა და სამარხების კედლების მოხატვისა და მოპირკეთების დროს გაკეთებულ წარწერებში. ეგვიპტური დამწერლობის ეს სისტემა ბევრ თავისებურებას ავლენს: ნაწერს აქვს ორნამენტის ეფექტი, იეროგლიფთა უმრავლესობა შესრულებულია რეალურად არსებული საგნების მიმსგავსებით (ადამიანი, ცხოველი, ფრინველი, თვალი...). როგორც მოყვანილი მაგალითები გვიჩვენებს, თავდაპირველად მეფეთა სამარხებში, ტაძრებში გაკეთებული წარწერების იეროგლიფები მეტწილად გაფერადებული იყო; ზოგიერთი ნიშნის ფერი შეესაბამებოდა იმ საგნის რეალურ ფერს, რომელსაც იეროგლიფი გადმოგვცემდა, ზოგი კი უბრალოდ პირობითად იყო შეფერილი, ვიზუალური ეფექტის მოსახდენად. ცალკეულ შემთხვევებში ერთნაირი მოხაზულობის ორი ნიშნის ფერიც კი განსხვავებულია.
კურსივი შრიფტები |
 იერატიკული დამწერლობის ნიმუში | ||||
| იეროგლიფები | იერატიკული | ნიშნის ნომერი | ||
|---|---|---|---|---|
|  | A1 | ||
|  | D4 | ||
|  | F4 | ||
|  | N35 | ||
|  | V31 | ||
|  | Z2 | ||
იერატიკული დამწერლობა |
მთავარი სტატია : იერატიკული დამწერლობა.იერატიკული დამწერლობა ისეთივე ძველია, როგორც თავად იეროგლიფები. ეს არის იეროგლიფური დამწერლობის ერთ–ერთი სახესხვაობა, რომელიც პაპირუსზე, ოსტრაკონზე ან ეგვიპტისთვის დამახასიათებელ სხვა მასალაზე სწრაფი წერისათვის იყო განკუთვნილი. თავდაპირველად იერატიკული შრიფტის გამოყენება რელიგიურ ტექსტებში მიღებული არ იყო; ამგვარი ტექსტები შუა სამეფოს პერიოდში პაპირუსზე ტრადიციული იეროგლიფებით იწერებოდა. პირველად დემოტური შრიფრტის შემოღების შემდეგ გამოჩნდა უმნიშვნელო რელიგიური დანიშნულების ტექსტები, რომლებიც იერატიკული დამწერლობით სრულდებოდა. იერატიკული შრიფტი შეიცავდა იმავე ელემენტებს, რასაც იეროგლიფური. სწრაფი წერის გამო იერატიკულის ნიშნები დროთა განმავლობაში ძალიან დაშორდა იეროგლიფთა თავდაპირველ მოხაზულობას, თუმცა წერის წესები და მთავარი პრინციპი უცვლელი დარჩა. მოცემული ცხრილი გვიჩვენებს ზოგიერთი იეროგლიფისა და მისი შესატყვისი იერატიკული ნიშნის მსგავსებასა და განსხვავებას:
კურსივი იეროგლიფებით შესრულებული ტექსტი მიცვალებულთა წიგნიდან
კურსივი იეროგლიფები |
ძველი სამეფოს პერიოდის დასასრულს იერატიკულ დამწერლობას გამოეყო ახალი წერის ფორმა, ე. წ. კურსივი იეროგლიფები. ეგვიპტური დამწერლობის ეს სახე, მიუხედავად იმისა რომ იერატიკულისაგან განვითარდა, უფრო ახლოს იდგა მოხაზულობით თავდაპირველ იეროგლიფებთან. მე–20 დინასტიამდე რელიგიური და საკრალური ტექსტები სწორედ ამ შრიფტით იწერებოდა, შემდეგ კი იერატიკულმა ჩაანაცვლა.
დემოტური დამწერლობა |
დაახლოებით ძვ. წ. 650 წლისათვის კიდევ ერთი, იეროგლიფებისაგან მოხაზულობით მკვეთრად განსხვავებული შრიფტი განვითარდა, რომელსაც დემოტურს, ან „სახალხო დამწერლობას“ უწოდებდნენ. დემოტური დამწერლობა თავიდანვე გამოიყენებოდა ოფიციალური დოკუმენტებისათვის და მოქმედებდა IV-V საუკუნეებამდე. კოპტურ დამწერლობაში, რომელიც ბერძნული ანბანისაგან შეიქმნა, 8 ნიშნის ფორმა სწორედ დემოტური შრიფტისაგანაა აღებული.
წერის მიმართულება |
სტელა, რომელზეც ტექსტი სხვადასხვა მიმართულებით წერია:
ზემოთ მარცხნივ: მარცხნიდან მარჯვნივ,
ზემოთ მარჯვნივ: მარჯვნიდან მარცხნივ,
ქვემოთ: მარჯვნიდან მარცხნივ
თავდაპირველად იეროგლიფები სვეტებში ზემოდან ქვემოთ და მარჯვნიდან მარცხნივ იწერებოდა, თუმცა დამწერლობის გრაფიკული საფუძველიდან გამომდინარე, წერის მიმართულების შეცვლა ხშირი იყო. იშვიათ შემთხვევებში გვხვდება ბუსტროფედონის სახით (პირველი ხაზი მარცხნიდან მარჯვნივ, მეორე – მარჯვნიდან მარცხნივ...) შესრულებული ტექსტები. ნაწერის მიმართულების დადგენა მარტივია: ყველა ნიშანი ტექსტის დასაწყისისკენ იყურება; თუკი იეროგლიფები მარჯვნისაკენაა შეტრიალებული, ე. ი. ტექსტი მარჯვნიდან მარცხნივ იკითხება. ყველაზე ნათლად ეს ცხოველის ან ადამიანის ფორმის გამოსახულებებით ირკვევა, რომლებიც ეგვიპტურ იეროგლიფებში მრავლადაა.
სიტყვების ერთმანეთისაგან გამოყოფა ეგვიპტურად წერისას მიღებული არ იყო. სიტყვის ბოლოს ხშირად სიტყვის დასრულების აღმნიშვნელი დეტერმინატივი მიგვანიშნებდა.
იეროგლიფების ფუნქციები |
ეგვიპტური იეროგლიფები ასრულებდნენ სამი სახის ფუნქციას: ფონოგრამების, დეტერმინატივისა და იდეოგრამების. ნიშნების უმეტესობა ამ სამიდან მხოლოდ ერთ, ან მაქსიმუმ ორ ფუნქციას ასრულებდა; მხოლოდ რამდენიმე იეროგლიფია ისეთი, რომელიც ერთდროულად სამივე დანიშნულებით გამოიყენება. ერთსა და იმავე იეროგლიფს სხვადასხვა შემთხვევაში შესაძლოა განსხვავებული ფუნქცია ჰქონოდა; მაგალითად ნიშანი
ძირითადი ეგვიპტური იეროგლიფების ფუნქციები და მნიშვნელობები მოცემულია გარდინერის სიაში [5]. რამდენიმე მაგალითი ერთი და იგივე იეროგლიფის სხვადასხვა დანიშნულებისა მოყვანილია ქვემოთ მოცემულ ცხრილში: |
| იეროგლიფი | ფუნქცია | გამოთქმა | მნიშვნელობა | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ფონოგრამა | pr (/p/+/r/) | არ აქვს | |||||||||||||||||||||||||
| იდეოგრამა | pr(w) | „სახლი“ | |||||||||||||||||||||||||
| დეტერმინატივი | – არ აქვს – | საცხოვრებელი |
ფონოგრამები |
ფონოგრამებად გამოიყენებოდა ისეთი იეროგლიფები, რომლებსაც დამოუკიდებლად, სიტყვის გარეშეც ჰქონდათ საკუთარი გამოთქმა. ისევე როგორც ტრადიციულ არაბულ და ებრაულ დამწერლობებს, ეგვიპტურსაც არ გააჩნია ხმოვნის აღმნიშვნელი იეროგლიფები, იეროგლიფებით მხოლოდ თანხმოვნის ჩაწერა შეიძლებოდა. ამასთანავე არსებობდა ფონოგრამები, რომლებიც მხოლოდ ერთ თანხმოვანს გამოხატავნდენ და არსებობდა რამდენიმე თანხმოვნის გამოთქმის მქონე ნიშნებიც. მაგალითად, ორთანხმოვნიანია ფონოგრამა
|
ერთ თანხმოვნიანი ნიშნები |
ეგვიპტური იეროგლიფებიდან ძირითადია 27 ფონოგრამა, რომელთაგან თითოეული მხოლოდ ერთ თანხმოვანს გამოხატავს, ხმოვნის აღმნიშვნელი ნიშანი არ არსებობს. ასე რომ, ეს იეროგლიფები შეიძლება „კონსონანტური დამწერლობის“ ერთ–ერთ სახედ ჩაითვალოს; თუმცა ეგვიპტური დამწერლობა არასოდეს ყოფილა ანბანური შრიფტი, მიუხედავად მისი კონსონანტური ნიშნებისა. ამ ნიშნებს დღეს თანამედროვე საკუთარი სახელების ჩასაწერად იყენებენ მათი სამეცნიერო ლათინური ტრანსკრიფციების მიხედვით, თუმცა ხშირ შემთხვევაში ტრანსკრიფციაში მითითებული ლათინური ბგერა არაა იმ ბგერის იდენტური, რომელსაც იეროგლიფი აღნიშნავს. მეცნიერები კეთილხმოვნებისათვის ხუთ–ექვს იეროგლიფს ხმოვნებს მიაწერენ, თუმცა სინამდვილეში კლასიკურ ეგვიპტურ ენაში ისინი თანხმოვნებს გამოხატავს.
| იეროგლიფი | იეროგლიფის ნომერი | ტრანსკრიფცია | შესაბამისი ბგერები ქართულ ენაში | სახელწოდება | გამოსახული ობიექტი | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| G1 | ȝ | თანხმოვანია, მაგრამ ტექსტების კითხვისას კეთილხმოვანებისთვის გამოითქმის, როგორც ქართული ა | ალეფი | ეგვიპტური არწივი | ||||
| M17 | j | თანხმოვანია, მაგრამ ტექსტების კითხვისას კეთილხმოვანებისთვის გამოითქმის, როგორც ქართული ი ან ჲ | იოდი | ლერწამი | ||||
| Z4 | j | თანხმოვანია, მაგრამ ტექსტების კითხვისას კეთილხმოვანებისთვის გამოითქმის, როგორც ქართული ი | ორი ხაზი | ორი ხაზი | ||||
| 2× M17 | y | თანხმოვანია, მაგრამ ტექსტების კითხვისას კეთილხმოვანებისთვის გამოითქმის, როგორც ქართული ი | ორი ფოთოლი | ორი ლერჭმის ფოთოლი | ||||
ან
| D36 ან 2x D36 | ˁ | თანხმოვანია, მაგრამ ტექსტების კითხვისას კეთილხმოვანებისთვის გამოითქმის,როგორც ქართული ა ან როგორც რ [7] გორორც დ[7] | აინი ან დ/რ | მკლავი | ||||
| G43 bzw. Z7 | w | როგორც ვ ბგერა სიტყვაში მწვრთნელი როგორც უ ბგერა ძველ ქართულ სიტყვაში ჩუენი. | ვავი | წიწილა | ||||
| D58 | b | როგორც ქართული ბ | b | ფეხი | ||||
| Q3 | p | როგორც ქართული პ | პ | სკამი, ტაბურეტი | ||||
| I9 | f | როგორც ბგერა ჶ | ჶ | რქიანი გველი | ||||
| G17 | m | როგორც ქართული მ | მ | ბუ | ||||
| N35 | n | როგორც ქართული ნ | ნ | ტალღიანი წყალი | ||||
| D21 | r | როგორც ქართული რ | რ | პირი | ||||
| O4 | h | როგორც ქართული ჰ | ' | ეზო | ||||
| V28 | ḥ | როგორც ქართული ჰ | ჰ წერტილით | პატრუქი | ||||
| Aa1 | ḫ | როგორც ქართული ხ | ხ | ქოლგა(?) | ||||
| F32 | ẖ | ბგერა ხ–სა და ჰ–ს შორის | ჰ ხაზით | ცხოველის მუცელი ტანით | ||||
| O34 | z | როგორც ქართული ზ | ზ | |||||
| S29 | s | როგორც ქართული ს | ს' | ძაფი | ||||
| N39 | š | როგორც ქართული შ | შინი | აუზი | ||||
| N29 | q | როგორც ქართული კ | კ, ემფატიკური კ | ფერდობი | ||||
| V31 | k | როგორც ქართული ქ | ქ | კალათი | ||||
| W11 | g | როგორც ქართული გ | გ | ჭურჭელი | ||||
| V32 | g | როგორც ქართული გ | ტომარა | |||||
| X1 | t | როგორც ქართული ტ | ტ | პური | ||||
| V13 | ṯ | როგორც ქართული ჩ | ჩ | საქსოვი | ||||
| D46 | d | როგორც დ | დ | ხელი | ||||
| I10 | ḏ | როგორც ქართული ჯ | ჯ | კობრა |
რამდენიმე თანხმოვნიანი ნიშნები |
რამდენიმე თანხმოვნიანი იეროგლიფები ყველაზე ხშირად ორ ბგერას აღნიშნავენ ერთად. მაგალითად:
|
რამდენიმე იეროგლიფს გააჩნია ორი სხვადასხვა გამოთქმა. მაგალითად იეროგლიფი
|
გარდა ორი გამოთქმის მქონე იეროგლიფებისა, არსებობს ასევე სამ და მეტმნიშვნელობიანი ნიშნებიც.
ლოგოგრამები, იდეოგრამები |
ლოგოგრამები და იდეოგრამები გამოხატავს ერთ მთლიან სიტყვას. ლოგოგრამების ქვეშ ხშირად იწერება ლოგოგრამების ნიშანი
|
დეტერმინატივები |
ვინაიდან ეგვიპტური იეროგლიფებით მხოლოდ თანხმოვნების ჩაწერა იყო შესაძლებელი, ბევრ განსხვავებული მნიშვნელობის სიტყვას ერთნაირი დაწერილობა ჰქონდა (შედარებისათვის, ქართული სიტყვები პირი და პური მხოლოდ თანხმოვნებით რომ ჩაიწეროს, ორივე იქნება პრ). დეტერმინატივების თავდაპირველი ფუნქცია სწორედ სხვადასახვა გამოთქმისა და მნიშვნელობის, მაგრამ ერთი დაწერილობის სიტყვების ერთმანეთისაგან განსხვავება იყო. შემდეგ კი დეტერმინატივებს სხვა, ზოგად სიტყვებსაც უწერდნენ. დეტერმინატივების, ანუ კლასიფიკატორების იეროგლიფები სიტყვის ბოლოში დაისმებოდა და მათი მოხაზულობა ახლოს იყო სიტყვის მნიშვნელობასთან, ისინი აზუსტებდნენ სიტყვის მნიშვნელობას. ასე მაგალითად, იეროგლიფი
|
ქვემოთ მოყვანილ ცხრილში ჩამოთვლილია რამდენიმე სიტყვა, რომელთა მნიშვნელობები განსხვავებულია, ერთნაირად იწერება, მაგრამ მხოლოდ დეტერმინატივებით (ბოლო იეროგლიფით) განსხვავდება:
| სიტყვა | თანამედროვე ეგვიპტოლოგიური ტრანსკრიფცია | სიტყვის მნიშვნელობა | დეტერმინატივით გამოსახული საგანი | დეტერმინატივის მნიშვნელობა | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| wn | გაღება | კარის სახელური | ჭიშკარი/კარი/შესასვლელი ასევე გაღება | |||
| wn(j) | აჩქარება | ორი ფეხი | მოძრაობა | |||
| wn | შეცდომა; დანაშაული; საყვედური | ბეღურა | ცუდი, უშნო და სხვა | |||
| wn | მელოტი | თმის ღერები | თმა, თმიანი; დარდი, მოწყენილი |
დეტერმინატივების სხვა მაგალითებია:
| ქალი, მდედრობითი | ბავშვი | კაცი | მეფე | ძალა | მოძრაობა | ხის საგნები | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
|
|
|
|
|
ფონეტიკური დეტერმინატივები |
იშვიათ შემთხვევში დერტერმინატივი მის წინ მდგომ სიტყვას ერწყმოდა და მთლიანი სიტყვა, დეტერმინატივიანად გამოიყენებოდა, როგორც ფონოგრამა, ე. წ. ფონეტიკური დეტერმინატი. ამგვარი ფონოგრამები ისე გამოითქმოდა, როგორც ის სიტყვა, რომლისაგანაც იყო შექმნილი. მაგალითისთვის სიტყვა
|
კალიგრაფიული თავისებურებანი |
იეროგლიფების განლაგება სიტყვაში |
იეროგლიფები სიტყვაში უბრალოდ, უაზროდ ჩალაგებული არაა, ისინი გარკვეული კანონზომიერებით არიან განლაგებული. მაგალითისთვის სიტყვა sḥtp.n=f (ის კმაყოფილია) შუა სამეფოს პერიოდში ამგვარად იწერებოდა:
|
ეს სიტყვა ზემოდან ქვემოთ და მარცხნიდან მარჯვნივ იკითხება აუცილებლად ამ თანმიმდევრობით:
| 1 | 2 | 5 | 6 | |
| 3 | 4 | 7 | ||
ზოგიერთი ნიშნის ადგილის გაცვლა ხდებოდა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი ეს არ გამოიწვევდა იეროგლიფებს შორის სიცარიელეების გაჩენას. სხვა შემთხვევაში ნიშნების ადგილების გაცვლა შეიძლება მომხდარიყო საწერი მასალის ოპტიმალურად გამოყენების მიზნით, თუმცა ამ შემთხვევაშიც სიცარიელე თვალში საცემი არ უნდა ყოფილიყო:
|
იეროგლიფების აკრძალვა და დაშვება |
თავდაპირველად რელიგიურ ტექსტებში ის იეროგლიფები, რომლებიც ადამიანის სხეულს გამოსახახავდა, გამოიტოვებოდა ან დამახინჯებული სახით იწერებოდა[11]. მაგალითად სიტყვა
|
რიცხვები |
მთავარი სტატია : ეგვიპტური რიცხვები.ეგვიპტელები იყენებდნენ ციფრთა ათობით სისტემას, რომელიც ანტიკურ (არა შუა საუკუნეების) რომაულ ციფრთა სისტემას წააგავს. ათობითი რიცხვებისთვის (1, 10, 100 და ა. შ.) არსებობდა თითო ნიშანი, ხოლო დანარჩენი რიცხვები ჩაიწერებოდა ამ ნიშნების საშუალებით.
| 1 | 2 | 3 | ... | 9 | 10 | 20 | 30 | ... | 100 | 1.000 | 10.000 | 100.000 | 1.000.000 | ||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
| ... |
|
|
|
| ... |
|
|
|
|
|
მაგალითად ეგვიპტური ციფრებით 209.621 ამგვარად ჩაიწერება
|
2⋅100.000+9⋅1000+6⋅100+2⋅10+1⋅1displaystyle 2cdot 100.000+9cdot 1000+6cdot 100+2cdot 10+1cdot 1
უჯატის თვალის ცალკეული ნაწილების წილადური მნიშვნელობები
წილადები |
ეგვიპტური დამწერლობა პირველია, რომლის საშუალებითაც წილადების ჩაწერა იყო შესაძლებელი. წილადები, რომელთა მრიცხველი ერთი იყო, ხოლო მნიშვნელი ორის ჯერადი, იწერებოდა ე. წ. უჯატის თვალის –
|
არსებობდა წილადების აღმნიშვნელი სხვა ნიშნებიც:
| =13displaystyle =frac 13 | ; |
| =12displaystyle =frac 12 | ; |
| =23displaystyle =frac 23 | ; |
| =34displaystyle =frac 34 |
|---|
სილაბური შრიფტი |
იეროგლიფებს გამოიყენებდნენ ასევე სილაბური, ანუ მარცვლოვანი წერისათვის; სილაბური შრიფტის ჩანასახი ეგვიპტეში ჯერ კიდევ ძველი სამეფოს პერიოდში გაჩნდა, თუმცა დასრულებული სახე მან მხოლოდ ახალი სამეფოს ხანაში მიიღო. ეგვიპტური სილაბური სისტემა გულისხმობს მარცვლოვან იეროგლიფებს, რომელთა საშუალებითაც ხდებოდა უცხოური წარმოშობის ადამიანის ან ქალაქის საკუთარი სახელების ჩაწერა. ამგვარ დამწერლობას პარალელები შეიძლება თანამედროვე წერით სისტემებშიც მოვუნახოთ; მაგალითად იაპონურ დამწერლობაში უცხოური წარმოშობის სიტყვების ჩასაწერად არსებობს წერის სპეციალური, მარცვლოვანი სისტემა — კატაკანა. ეგვიპტურ სისტემაში ერთი მარცვალი შესაძლოა დაწერილიყო ერთი, ორი ან რამდენიმე ფონეტიკური იეროგლიფის გამოყენებით, ამგვარად იქმნებოდა სილაბური, მარცვლოვანი ჯგუფები. მარცვალში როგორ ხდებოდა უცხოენოვანი ხმოვნის გადმოცემა, ეს ჯერ ცნობილი არაა. არსებობს ვარაუდი, რომ მხოლოდ ორი ხმოვნის – ი–სა და უ–ს ჩაწერა შეიძლებოდა, ხოლო ა და სხვა ხმოვნები გამოიტოვებოდა. მაგალითად, კუნძულ კრეტაზე არსებული ბერძნული ქალაქის, ამნისის ეგვიპტური სილაბებით ჩაწერა ამგვარად ხდებოდა:
|
ტრანსკრიფცია |
ეგვიპტური ტექსტების თარგმნისას ხშირად გამოიყენება ეგვიპტოლოგიური ტრანსკრიფცია — სპეციალური სიმბოლოები (უმეტესად ლათინური შრიფტის მიხედვით შექმნილი), რომლებიც ეგვიპტური იეროგლიფების გამოთქმებს შეესაბამება. ეგვიპტოლოგიური ტრანსკრიფციის მთავარი მიზანია გააადვილოს ეგვიპტური ტექსტის კითხვა და სიტყვების მნიშვნელობების ამოცნობა მათი გამოთქმების საფუძველზე. ტრანსკრიფციის ნიშნები მხოლოდ ფონეტიკური ხასიათის იეროგლიფის გამოთქმებს გადმოგვცემენ, ხოლო დეტერმინატივებისა და სხვა გამოთქმის არმქონე იეროგლიფების აღმნიშვნელი ნიშნები სამეცნიერო ტრანსკრიფციაში არ არსებობს. ეგვიპტური დამწერლობისათვის არსებობს რამდენიმე სხვადასხვაგვარი ტრანსკრიფცია, თუმცა თითოეული მათგანი ერთმანეთისაგან მხოლოდ ტრანსკრიფციის ნიშნებით განსხვავდება, ხოლო საფუძველი ყველას ერთი აქვს. მაგალითად ეგვიპტური იეროგლიფის
|
| ტრენსკრიფციის ვარიანტები | პეუსტი Phono- logy | ალენი Middle Egyptian | ლოპრიენო Ancient Egyptian | ჰანიგი GHWb.; Wikipedia | ედელი Altägy. Gr. | ერმანი & Grapow Wb. | მალაისე & Winand Gr. | გარდინერი Egyptian Gr. | შენკელი Tübing. Einf. | შესამაბისი ეგვიპტური ნიშნები | Manuel de Codage | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ˀ | ე. წ. საშუალო ალეფი | ||||||||||||||
| ȝ |
| A | |||||||||||||
ỉ ~ j | j | j | j | j | j | ỉ | ỉ | ỉ | ỉ |
| i | ||||
ỉ ~ j ~ i̯ | i̯ | j | j | j | j | j | ỉ | ỉ | i̯ | სუსტი ზმნების ბოლო თანხმოვანი | |||||
j ~ y ~ ï | ï | y | j ~ y | j | j | j | y | y | ï |
| y | ||||
j ~ jj ~ y | y | y | j ~ y | y | j ~ jj | j | j | y | y |
| i*i | ||||
| ˁ |
| a | |||||||||||||
w |
| w | |||||||||||||
w ~ u̯ | u̯(?) | w(?) | w(?) | w(?) | w(?) | w(?) | w(?) | w(?) | u̯ | სუსტი ზმნების ბოლო თანხმოვანი | |||||
b |
| b | |||||||||||||
p |
| p | |||||||||||||
f |
| f | |||||||||||||
m |
| m | |||||||||||||
n |
| n | |||||||||||||
r |
| r | |||||||||||||
l | სხვადასხვა | l | |||||||||||||
h |
| h | |||||||||||||
ḥ |
| H | |||||||||||||
ḫ |
| x | |||||||||||||
ẖ |
| X | |||||||||||||
s ~ z | z | z | z | s (z) | z | s | s | s | s |
| z | ||||
ś ~ s | s | s | s | s | s | ś | ś | s (ś) | ś |
| s | ||||
š |
| S | |||||||||||||
ḳ ~ q | q | q | q | q | q | ḳ | ḳ | ḳ | ḳ |
| q | ||||
k |
| k | |||||||||||||
g |
| g | |||||||||||||
t |
| t | |||||||||||||
ṯ ~ č | ṯ | ṯ | ṯ | ṯ | ṯ | ṯ | ṯ | ṯ | č |
| T | ||||
d ~ ṭ | d | d | d | d | d | d | d | d | ṭ |
| d | ||||
ḏ ~ č̣ | ḏ | ḏ | ḏ | ḏ | ḏ | ḏ | ḏ | ḏ | č̣ |
| D |
გარდა იეროგლიფების შესაბამისი ბგერითი ნიშნებისა, უმეტესი ტრანსკრიფციის სისტემა სიტყვის მორფოლოგიური სტრუქტურის გასაგებად შეიცავს ე. წ. სტრუქტურულ ნიშნებს, რომლებიც ერთმანეთისაგან გამოყოფს სიტყვის მორფემებს. მაგალითად ეგვიპტურ ზმნას – jnsbtnsn[12] მეცნიერები ამგვარ ტრანსკრიბირებას გაუკეთებენ: j.nsb.t.n=sn — სუპიქსებისა და პრეფიქსების უკეთ წარმოსაჩენად. სტრუქტურული ნიშნების გამოყენება ჯერ კიდევ არაა ერთსახოვანი და მოწესრიგებული — არსებობს ტრანსკრიფციის სისტემები, რომლებსაც ამგვარი ნიშნები საერთოდ არ გააჩნია, ზოგ სისტემაში კი მათი რიცხვი ხუთამდეა (ვოლფგანგ შენკელი)[13] ასევე ერთი და იგივე სტრუქტურული ნიშანი სხვადასხვა სისტემაში შესაძლოა სხვადასხვა დანიშნულებით გამოიყენებოდეს; მაგალითად წერტილი („.“) „ბერლინის სკოლის“ ტრანსკრიფციაში ნაცვალსახელის სუფიქსს გამოყოფს ფუძისაგან, ზოგიერთ ახალ სისტემაში კი იგი სახელების მდედრობით დაბოლოებას აღნიშნავს. სადაც ჯეიმზ პ. ალენი ზმნის ფუძისაგან j სუფიქსის გამოსაყოფად წერტილს (".") იყენებდა, იქ ვოლფგანგ შენკელმა ორი წერტილი დასვა (":").
იერატიკული ტექსტების თარგმნისას, ხშირად იგი ჯერ იეროგლიფებით გადაიწერება (ტრანსლიტერაცია), ხოლო შემდეგ ხდემა მისი ტრანსკრიბირება, ამგვარად შესაძლებელი ხდება იერატიკული ნიშნების მნიშვნელობების იდენტიფიკაცია ჩვეულებრივი იეროგლიფების მეშვეობით. ეგვიპტური კურსივი დამწერლობების ნიშნების იდენტიფიკაცია მხოლოდ სპეციალისტების მიერაა შესაძლებელი და მათი ამოცნობა უბრალოდ მოხაზულობის შედარების გზით თითქმის შეუძლებელია. განსხვავდება მხოლოდ დემოტური დამწერლობა, აქ ნიშნებს შორის დისტანცია ძალიან დიდია და მათი გამოცნობა შედარებით ადვილია, ამიტომ დემოტური ტექსტები, სხვა კურსივი ტექსტებისგან განსხვავებით, პირდაპირ ტრანსკრიბირდება და მათი ტრანსლიტერაცია საჭირო არაა.
გამოთქმა |
ეგვიპტურ ენას ჩვენამდე არ მოუღწევია, ასევე მისი შთამომავალი ენა, კოპტური, XVII საუკუნეში აფრიკაში არაბულის გაბატონების გამო მკვდარი ენა გახდა. რადგან ეგვიპტური დამწერლობაც სრულყოფილად არ გადმოგვცემს სიტყვის გამოთქმას (ხმოვნების არქონის გამო), სიტყვებისა და საკუთარი სახელების ტრანკრიფციებში ზუსტი გამოთქმები დღესაც არაა დადგენილი. ამიტომაა, რომ ერთი და იგივე ეგვიპტური სახელი თანამედროვე დამწერლობებით სხვადასხვაგვარად იწერება და გამოითქმის. მაგალითად ეგვიპტური სახელი Nfr.t-jy.tj ქართულად იწერება და გამოითქმის როგორც ნეფერტიტი, ხოლო გერმანულად Nofretete (ნოფრეტეტე). ძველი ეგვიპტური სიტყვების ზუსტი გამოთქმების დადგენაში დიდ როლს ასრულებს სხვა, დღემდე შემორჩენილი აფრაზიული ენების ფონეტიკური სტრუქტურა, ასევე იეროგლიფებთან ერთად გაკეთებული ბერძნული და სოლისებრი წარწერები.
იმისათვის, რომ ეგვიპტოლოგებმა გააადვილონ სიტყვების გამოთქმა, ბევრ თანხმოვანს შორის ამატებენ ე ხმოვანს, ხოლო რამდენიმე თანხმოვანს ხმოვნის სახით გამოთქვამენ (3 და ˁ როგორც ა, w როგორც ვ, ო ან უ, j და y როგორც ი). ეს წესი თითქმის ყოველთვის მოქმედებს, თუმცა არის გამონაკლისებიც; ღმერთებისა და მეფეების სახელები ძირითადად ბერძნული და კოპტური ენების გამოთქმების მიხედვითაა გადმოტანილი თანამედროვე ენებში. მაგალითად სახელი "ამონი" ბერძნულის მიხედვითაა გადმოქართულებული, ეს სიტყვა ეგვიპტოლოგიური ტრანსკრიფციით ამგვარად იწერება Jmn.w. და ჩვეული წესით მისი წაკითხვა შეიძლება, როგორც "იმენუ"; ეს უკანასკნელი ფორმაც ზოგ ენაში მიღებულია. ასევე ეგვიპტური სიტყვა nfrt სხვადასხვა ენაში სხვადასხვანაირადაა დამკვიდრებული და განსხვავებულად გამოითქმის: ნეფერეტ, ნეფრეტ, ნეფერტ და სხვა.
იეროგლიფები კომპიუტერულ სისტემებში |
ეგვიპტური იეროგლიფების რთული და არაკანონზომიერი მოხაზულობების გამო, ამ დამწერლობის უნიკოდი ჯერჯერობით არ არსებობს, თუმცა მისი შემუშავება დაგეგმილია. მიუხედავად ამისა, არსებობს იეროგლიფების სრული სიის შემცველი კომპიუტერული პროგრამა, რომელიც კოდირებისათვის ASCII ნიშნებს იყენებს. ამასთანავე ამ პროგრამის საშუალებით შესაძლებელია არეულად დალაგებული იეროგლიფების სწორად განლაგება, თავისი ადგილის მიჩენა. ზოგიერთი იეროგლიფის კოდი ემთხვევა ნომერს გარდინერის სიაში ან შესაბამის გამოთქმას. იეროგლიფების ჩაწერის ამ მეთოდს მისი პუბლიკაციის[14] შემდეგ Manuel-de-Codage-Format, ან მოკლედ MdC ეწოდა. ამ წესით კოდირების მაგალითისთვის მოყვანილია ერთ-ერთი ეგვიპტური სტელა (პარიზი, ლუვრის ექსპონანტი) და მისი MdC კოდირება:
sw-di-Htp:t*p i-mn:n:ra*Z1 sw-t:Z1*Z1*Z1 nTr ir:st*A40
i-n:p*w nb:tA:Dsr O10 Hr:tp R19 t:O49 nTr-nTr
Hr:Z1 R2 =z:n:Z2 Szp:p:D40 z:n:nw*D19:N18 pr:r:t*D54
|
|
|
მოცემული მაგალითიდან ჩანს, რომ გარდა იეროგლიფების დაწერისა, ამ პროგრამას გააჩნია კიდევ ერთი ფუნქცია: შეურჩიოს ცალკეულ იეროგლიფს საკუთარი ადგილი (ზევით, ქვევით ან მთლიანად ცალკემდგომი), არეგულიროს მათი ზომები ისე, რომ ტექსტის მთლიანობა არ დაირღვეს. (შეადარეთ მოცემული ფოტო MdC პროგრამით ჩაწერილ იეროგლიფებს)
ეგვიპტოლოგიური ტრანსკრიფციის ნიშნების ჩასაწერადაც არსებობს სპეციალური ფონტები, რომლებშიც ნიშანთა უმეტესობა სტანდარტული ლათინური ფონტების ნიშნების იდენტურია. განსხვავებულია მხოლოდ ალეფისა და აინია ნიშნები, რომელთაც საკუთარი უნიკოდის ნომრები აქვთ მინიჭებული (Unicode-Block Latin Extended-D). ეს ნიშნები თავმოყრილია უფასო ფონტში Doulos SIL. მხოლოდ იოდის აღმნიშვნელი ნიშანი არის საკუთარი უნიკოდ ნომრის გარეშე.
| ნიშნები | ʾ | Ꜣ | ỉ ან ı͗ | i̯ | ï | Ꜥ | u̯ | ḥ | ḫ | ẖ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| უნიკოდი | U + 02BE | U + A722*) | U + 1EC9 ან U + 0131 &U + 0357 | U + 0069 &U + 032F | U + 00EF | U + A724*) | U + 0075 &U + 032F | U + 1E25 | U + 1E2B | U + 1E96 |
| ნიშნები | ś | š | ḳ | č | ṯ | ṭ | č̣ | ḏ | ||
| უნიკოდი | U + 015B | U + 0161 | U + 1E33 | U + 010D | U + 1E6F | U + 1E6D | U + 010D &U + 0323 | U + 1E0F |
საწერი მასალა |
ეგვიპტელები საწერ მასალად იყენებდნენ ქვას, თიხას, ასევე პაპირუსის, ტყავისა და ტილოსაგან გაკეთებულ "ფურცლებს". გადამწერთა ძირითადი იარაღები იყო:
- უმეტესად ხისაგან დამზადებული სპეციალური კალამი, რომელსაძ მილის ფორმა ჰქონდა (ხშირად მზადდებოდა ლერწმისაგან);
პაპირუსის ქაღალდი და მის უკან დასადები დაფა;- წინასწარ მომარაგებული შავი მელანი (ნახშირის ფხვნილისაგან დამზადებული);
- წითელი მელანი სათაურისათვის (მაგრამ არა ღმერთების სახელებისათვის);
წყლის ქილა, რომელშიც მელანი ზავდებოდა;- დანა პაპირუსის დასაჭრელად.
ყველაზე გრძელი ეგვიპტური პაპირუსი 40 მეტრს შეადგენს. ტყავი ძირითადად ყველაზე მნიშვნელოვანი ტექსტების დასაწერად გამოიყენებოდა.
გადამწერის პროფესია და განათლება |
გადამწერის საქმე ძველ ეგვიპტეში ერთ–ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი და დაფასებული პროფესია იყო. ეგვიპტური სიტყვა "სეშ" გამოხატავდა როგორც გადამწერს, ისე თანამდებობის პირს. გასაკვირია, მაგრამ ეგვიპტური სკოლისა და განათლების სისტემაზე ბევრი არაფერია ცნობილი. ძველი სამეფოს პერიოდისათვის ცნობილია ფამულუსის სისტემა: ბავშვები წერას სწავლობდნენ მშობლებისგან ან სხვა, წერა–კითხვის მცოდნე პირებისაგან, რომლებიც თავიდან ბავშვებს დამხმარე სამუშაოებისათვის იყენებდნენ და პარალელურად თანდათან ასწავლიდნენ დამწერლობასაც[15]. შუა სამეფოს პერიოდისათვის გვხვდება სპეციალური დოკუმენტები ბავშვებისათვის, რომლებიც ახალ სამეფოში უკვე კარგადაა განვითარებული. ბავშვების განათლება იწყებოდა ერთ–ერთი კურსივი შრიფტისაგან (იერატიკული, მოგვიანებით დემოტური). იეროგლიფები მხოლოდ ამის შემდეგ ისწავლებოდა და მას ყველა მოსწავლე არ ფლობდა.
შუა სამეფოს ხანიდან არსებობს „წიგნი კემიტი“, რომელიც აშკარად სპეციალურად მოსწავლე ბავშვებისთვისაა დაწერილი. "ხეტის სწავლების" მიხედვით, სარგებლიანია გადამწერის პროფესია და იქვე აღნიშნულია უსარგებლო, არახელსაყრელი პრობესიები, ძირითადად ხელოსნებისა და მიწათმოქმედების საქმიანობები.
ლიტერატურა |
მიმოხილვა |
- Hartwig Altenmüller: Einführung in die Hieroglyphenschrift. Buske, Hamburg 2005, ISBN 3-87548-373-1.
- Marc Collier, Bill Manley: Hieroglyphen. Entziffern, lesen, verstehen. Knaur, München 2001, ISBN 3-426-66425-9.
- W. V. Davies: Egyptian Hieroglyphs.. British Museum Press, London 2002, ISBN 0-7141-8063-7.
- Pierre Grandet, Bernard Mathieu: Cours d'Égyptien hiéroglyphique. Khéops, Paris 1997, ISBN 2-9504368-2-X.
- Gabriele Wenzel: Hieroglyphen. Schreiben und Lesen wie die Pharaonen. Nymphenburger, München 2001, ISBN 3-485-00891-5.
- Karl-Theodor Zauzich: Hieroglyphen ohne Geheimnis. Eine Einführung in die altägyptische Schrift für Museumsbesucher und Ägyptentouristen. Kulturgeschichte der Antiken Welt. Bd. 6. Philipp von Zabern, Mainz 1980, 2000 (11. Aufl.), ISBN 3-8053-0470-6.
სამეცნიერო |
- James P. Allen: Middle Egyptian: An Introduction to the Language and Culture of Hieroglyphs. Cambridge 2000, ISBN 0-521-77483-7 (სასწავლი გრამატიკა სავარჯიშო ტექსტებით, დაწვრილებითაა განხილული ასევე ტექსტების კულტურული კონტექსტი).
- Elmar Edel: Altägyptische Grammatik. Analecta Orientalia. Bd. 34/39. Rom 1955, 1964 (§§ 24–102 შინაარსიანი ნაშრომი წერის წესებისა და იეროგლიფური დამწერლობის პრინციპების შესახებ).
Adolf Erman: Neuaegyptische Grammatik. Engelmann, Leipzig ²1933 (§§ 8–42).- Herbert W. Fairman: An Introduction to the Study of Ptolemaic Signs and their Values. In: Le Bulletin de l’Institut français d’archéologie orientale. Kairo/Alexandrie 1945, Nr. 43, S. 51–138.
Alan Gardiner: Egyptian Grammar. Being an introduction to the study of hieroglyphs. Oxford University Press, London 1927, 1950 (2. Aufl.) (შეიცავს "გარდინერის" სრულ სიას.).- Rainer Hannig: Die Sprache der Pharaonen. Großes Handwörterbuch Ägyptisch-Deutsch. Kulturgeschichte der Antiken Welt. Bd. 64. Hannig-Lexica. Bd. 1. Philipp von Zabern, Mainz 2006 (4. Aufl.), ISBN 3-8053-1771-9 (შეიცავს გარდინერის სიას და დამატებით რამდენიმე იეროგლიფს).
Friedrich Junge: Einführung in die Grammatik des Neuägyptischen. Harrassowitz, Wiesbaden ²1999, ISBN 3-447-04073-4 (საწერი მასალა, ტრანსკრიფცია და ტრანსლიტერაცია §§ 0.3 + 0.4; § 1).- Jochem Kahl: Das System der ägyptischen Hieroglyphenschrift in der 0.–3. Dynastie (Gottinger Orientforschungen). Harrassowitz, ISBN 3-447-03499-8.
- Christian Leitz: Quellentexte zur ägyptischen Religion. Bd I. Die Tempelinschriften der griechisch-römischen Zeit. Einführungen und Quellentexte zur Ägyptologie. Bd. 2.1 Münster 2004, ISBN 3-8258-7340-4 (პტოლემეური ნიშნების სია: S. 153–190).
სხვა |
- Ferdinand Theinhardt: Liste der hieroglyphischen Typen aus der Schriftgiesserei des Herrn F. Theinhardt. Akademie der Wissenschaften, Berlin 1875.
რესურსები ინტერნეტში |
- ინფორმაცია იეროგლიფებზე
- ანბანები, მაგალითები, იეროგლიფების შემცველი გადმოსაწერი ფონტი
- იეროგლიფების მკვლევარები
- ძველეგვიპტური ლექსიკონი, ბერლინ-ბრანდენბურგის მეცნიერებათა აკადემია
- გარდინერის სია
- Manuel-de-Codage-Formats–ის აღწერა
სქოლიო |
↑ Jan Assmann: Stein und Zeit: Mensch und Gesellschaft im Alten Ägypten. Fink, München 2003, ISBN 3-7705-2681-3. S. 80.
↑ Wesentlich geringer wird die Zahl der ptolemäischen Zeichen von Leitz, 2004 angesetzt
↑ Jochem Kahl: Von h bis q. Indizien für eine „alphabetische“ Reihenfolge einkonsonantiger Lautwerte in spätzeitlichen Papyri. In: Göttinger Miszellen. Beiträge zur ägyptologischen Diskussion. Göttingen 1991, S. 33–47. ISSN 0344-385X
↑ Günter Dreyer: Umm el-Qaab I, Das prädynastische Königsgrab U-j und seine frühen Schriftzeugnisse. Zabern, Mainz 1998, ISBN 3-8053-2486-3.
↑ გარდინერი 1927
↑ შესაძლო გამონაკლისებისათვის შეადარეთ: Wolfgang Schenkel: Rebus-, Buchstabiersilben- und Konsonantenschrift. In: Göttinger Miszellen 52 (1981). Göttingen 1981. S. 83–95.- ↑ 7.07.17.2; Alexandra von Lieven
Kryptographie im Alten und Mittleren Reich. In: Alexandra von Lieven: Grundriss des Laufes der Sterne – Das so genannte Nutbuch. The Carsten Niebuhr Institute of Ancient Eastern Studies (და სხვ.), Kopenhagen 2007, ISBN 978-87-635-0406-5. S. 32.
↑ Joachim Friedrich Quack: Zum Lautwert von Gardiner Sign-List U 23. In: Lingua Aegyptia. Göttingen 2003, S. 113–116. ISSN 0946-8641
↑ E. Edel: Altägyptische Grammatik. S. 605. Vgl. aber: njw.t bei Gardiner: Egyptian Grammar, S. 498 und in Anlehnung daran Hannig: Handwörterbuch. S. 414.
↑ ამგვარი დაწერილობა გვხვდება პირამიდის ტექსტებში § 278 b, ასევე ებერსის პაპირუსში.
↑ P. Lacau: Suppressions et modifications de signes dans les textes funéraires. In: Zeitschrift für ägyptische Sprache und Altertumskunde. Leipzig 1914, Nr. 51, S. 1 ff. (Nachdr. Biblio, Osnabrück 1975), ISSN 0044-216X.
↑ ვხვდებით პირამიდების ტექსტებში, § 98 c
↑ Wolfgang Schenkel: Tübinger Einführung …, § 2.2 c).
↑ Jan Buurman, Nicolas Grimal u. a.: Inventaire des signes hiéroglyphiques en vue de leur saisie informatique: manuel de codage des textes hiéroglyphiques en vue de leur saisie sur ordinateur. Informatique et Egyptology. Bd. 2. De Boccard, Paris 1988.
↑ H. Brunner: Schule. In: Lexikon der Ägyptologie. Harrassowitz, Wiesbaden 1984, Spalte 741–743, ISBN 3-447-02489-5.
| |||||||
(RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.log.warn("Gadget "ReferenceTooltips" was not loaded. Please migrate it to use ResourceLoader. See u003Chttps://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:Gadgetsu003E."););
კატეგორია:
- რჩეული სტატიები
- იეროგლიფური დამწერლობები
(RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgPageParseReport":"limitreport":"cputime":"0.488","walltime":"0.594","ppvisitednodes":"value":2562,"limit":1000000,"ppgeneratednodes":"value":0,"limit":1500000,"postexpandincludesize":"value":83527,"limit":2097152,"templateargumentsize":"value":38181,"limit":2097152,"expansiondepth":"value":10,"limit":40,"expensivefunctioncount":"value":1,"limit":500,"unstrip-depth":"value":0,"limit":20,"unstrip-size":"value":63309,"limit":5000000,"entityaccesscount":"value":0,"limit":400,"timingprofile":["100.00% 193.890 1 -total"," 23.69% 45.939 1 თარგი:ძველი_ეგვიპტის_თემები"," 21.65% 41.982 1 თარგი:ნავდაფა"," 17.56% 34.045 1 თარგი:სქოლიოს_სია"," 11.03% 21.385 15 თარგი:იეროგლიფები_ტექსტში"," 5.93% 11.489 1 თარგი:დამწერლობა"," 5.82% 11.289 2 თარგი:მთავარი"," 5.38% 10.436 1 თარგი:Commonscat"," 3.80% 7.360 1 თარგი:რჩეული"," 3.21% 6.221 2 თარგი:მულტიპარამეტრი-ბმულით"],"scribunto":"limitreport-timeusage":"value":"0.003","limit":"10.000","limitreport-memusage":"value":551641,"limit":52428800,"cachereport":"origin":"mw1264","timestamp":"20190726043639","ttl":2592000,"transientcontent":false););"@context":"https://schema.org","@type":"Article","name":"u10d4u10d2u10d5u10d8u10deu10e2u10e3u10e0u10d8 u10d8u10d4u10e0u10ddu10d2u10dau10d8u10e4u10d4u10d1u10d8","url":"https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98","sameAs":"http://www.wikidata.org/entity/Q132659","mainEntity":"http://www.wikidata.org/entity/Q132659","author":"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects","publisher":"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":"@type":"ImageObject","url":"https://www.wikimedia.org/static/images/wmf-hor-googpub.png","datePublished":"2006-12-05T17:49:38Z","image":"https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9d/Papyrus_Ani_curs_hiero.jpg"(RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgBackendResponseTime":221,"wgHostname":"mw1265"););
