იოსებ სტალინი
სკკპ ცენტრალური კომიტეტის მდივანი
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
14 ოქტომბერი, 1952 – 5 მარტი, 1953
მემკვიდრე	ნიკიტა ხრუშჩოვი (როგორც სკკპ ცკ-ს პირველი მდივანი)
სკპ (ბ) ცენტრალური კომიტეტის მდივანი
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
10 თებერვალი, 1934 – 14 ოქტომბერი, 1952
სკპ (ბ) ცენტრალური კომიტეტის გენერალური მდივანი
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
3 აპრილი, 1922 – 10 თებერვალი, 1934
წინამორბედი	ვიაჩესლავ მოლოტოვი (როგორც რკპ (ბ) ცკ-ს პ/მდივანი)
საბჭოთა კავშირის მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარე
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
15 მარტი, 1946 – 15 მარტი, 1953
მემკვიდრე	გიორგი მალენკოვი
საბჭოთა კავშირის სახალხო კომისართა საბჭოს თავმჯდომარე
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
6 მაისი, 1941 – 15 მარტი, 1946
წინამორბედი	ვიაჩესლავ მოლოტოვი
საბჭოთა კავშირის თავდაცვის სახელმწიფო კომიტეტის თავმჯდომარე
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
30 ივნისი, 1941 – 4 სექტემბერი, 1945
წინამორბედი	თანამდებობა დაწესებულია
მემკვიდრე	თანამდებობა გაუქმებულია
საბჭოთა კავშირის შეიარაღებული ძალების მინისტრი
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
30 ივნისი, 1941 – 3 მარტი, 1947
მემკვიდრე	ნიკოლაი ბულგანინი
დაბადებული	18 დეკემბერი, 1878 გორი თბილისის გუბერნია რუსეთის იმპერია
გარდაცვლილი	5 მარტი, 1953 კუნცევო მოსკოვი რუსეთის სფსრ
ეროვნება	ქართველი
პოლიტიკური პარტია	კომუნისტური პარტია
მამა	ბესარიონ ჯუღაშვილი
დედა	კეკე გელაძე
მეუღლე	კატო სვანიძე (1906–1907) ნადეჟდა ალილუევა (1919–1932)
შვილები	იაკობ ჯუღაშვილი ვასილი სტალინი სვეტლანა ალილუევა
განათლება	თბილისის სასულიერო სემინარია
რელიგია	ათეისტი
ჯილდოები	ორდენები: წითელი დროშის ლენინის სუვოროვის (I ხარისხი) გამარჯვების იაპონიაზე გამარჯვებისათვის თეთრი ლომის (I ხარისხი) ოქროს ვარსკვლავი
ხელმოწერა

იოსებ ბესარიონის ძე სტალინი (ნამდვილი გვარი — ჯუღაშვილი; დ. 18 დეკემბერი [ძვ. სტ. 6 დეკემბერი], ოფიციალური ვერსიით 21 დეკემბერი [ძვ. სტ. 9 დეკემბერი], 1878, გორი — გ. 5 მარტი, 1953, მოსკოვი) — ქართველი და საბჭოთა რევოლუციონერი, პოლიტიკური, სამხედრო, პარტიული და სახელმწიფო მოღვაწე. კომუნისტური პარტიის, საბჭოთა სახელმწიფოს, საერთაშორისო კომუნისტური და მუშათა მოძრაობის ერთ-ერთი ხელმძღვანელი. მარქსიზმ-ლენინიზმის თეორეტიკოსი და პროპაგანდისტი. სკკპ წევრი 1898 წლიდან გარდაცვალებამდე.^{[1][2][3][4][5]}

ადრეული ბიოგრაფია |

სოსო ჯუღაშვილი — ტფილისის სასულიერო სემინარიის მოსწავლე, 1894.

იოსებ ბესარიონის ძე ჯუღაშვილი დაიბადა მეწაღე ხელოსნის ოჯახში, 1878 წლის 18 დეკემბერს, (ოფიციალური ვერსიით 21 დეკემბერი) თბილისის გუბერნიის ქალაქ გორში. მისი მშობლები იყვნენ ეკატერინე (კეკე) გელაძე და ბესარიონ ჯუღაშვილი. ჰყავდა უფროსი ძმები, გიორგი და მიხეილი, რომლებიც ჩვილობის ასაკში გარდაიცვალნენ.

1894 წელს დაამთავრა გორის სასულიერო სემინარია და შევიდა თბილისის მართლმადიდებლურ სასულიერო სემინარიაში. ამიერკავკასიაში მცხოვრები რუსი მარქსისტების გავლენით ჩაება რევოლუციურ მოძრაობაში. არალეგალურ წრეში შეისწავლა კარლ მარქსის, ფრიდრიხ ენგელსის, ვლადიმირ ლენინის, გიორგი პლეხანოვის შრომები.

„მესამე დასი“ |

ახალგაზრდა სტალინი, 1902.

სტალინი იყო „მესამე დასის“ წევრი, ეწეოდა მარქსისტული იდეების პროპაგანდას თბილისის რკინიგზის მთავარი სახელოსნოების მუშებს შორის. 1899 რევოლუციური მოღვაწეობისათვის სემინარიიდან გარიცხეს, რის შემდეგაც არალეგალურად დაიწყო ცხოვრება და პროფესიონალი რევოლუციონერი გახდა. შედიოდა რსდმპ თბილისის, კავკასიის კავშირის და ბაქოს კომიტეტების შემადგენლობაში, მონაწილეობდა გაზეთების „ბრძოლის“, „პროლეტარიატის ბრძოლის“, „ბაკინსკი პროლეტარიატის“, „გუდოკის“, „ბაკინსკი რაბოჩის“ გამოცემაში, იყო 1905–07 რევოლუციის აქტიური მონაწილე ამიერკავკასიაში. რსდმპ-ის შექმნის დღიდანვე მხარს უჭერდა რევოლუციური მარქსისტული პარტიის განმტკიცების ლენინურ იდეას, იცავდა პროლეტარიატის კლასობრივი ბრძოლის ბოლშევიკურ სტრატეგიას და ტაქტიკას, იყო ბოლშევიზმის მტკიცე მომხრე, აკრიტიკებდა მენშევიკებისა და ანარქისტების ოპორტუნისტულ ხაზს რევოლუციაში. რსდმპ I კონფერენციის დელეგატი ტამერფორსში (1905), სადაც პირველად შეხვდა ვ. ი. ლენინს, რსდმპ IV (1906) და V (1907) ყრილობების დელეგატი. იატაკქვეშა რევოლუციური მოღვაწეობისათვის არაერთხელ იყო პატიმრობასა და გადასახლებაში. 1912 რსდმპ სრულიად რუსეთის VI (პრაღის) კონფერენციის ცკ-ის სხდომაზე დაუსწრებლად აირჩიეს და კოოპტაციით შეიყვანეს ცკ-ის რუსეთის ბიუროში. 1912–1913 წლებში მუშაობდა პეტერბურგში, აქტიურად თანამშრომლობდა გაზეთებში — „ზვეზდა“ და „პრავდა“. მონაწილეობდა რსდმპ ცკ-ის თათბირში პარტიულ მუშაკებთან (კრაკოვი, 1912). ამ პერიოდში დაწერა შრომა „მარქსიზმი და ნაციონალური საკითხი“, რომელშიც გააშუქა ეროვნული საკითხის გადაჭრის ლენინური პრინციპები, გააკრიტიკა „კულტურულ-ნაციონალური ავტონომიის“ ოპორტუნისტული პროგრამა. აღნიშნულ შრომას ლენინმა მაღალი შეფასება მისცა. 1913 წლის თებერვალში კვლავ დააპატიმრეს და გადაასახლეს ტურუხანსკის მხარეში.

რევოლუციის შემდგომ |

თვითმპყრობელობის დამხობის შემდეგ, 1917 წლის 12 (25) მარტს, დაბრუნდა პეტროგრადში, სადაც იგი მაშინვე შეიყვანეს რსდმპ(ბ) ცკ-ის ბიუროში და „პრავდის“ რედაქციაში. სტალინმა აქტიური მონაწილეობა მიიღო ახალ პირობებში პარტიული მუშაობის გაშლაში. მხარი დაუჭირა ბურჟუაზიულ-დემოკრატიული რევოლუციის სოციალისტურ რევოლუციაში გადაზრდის ლენინურ კურსს. რსდმპ (ბ) სრულიად რუსეთის VII (აპრილის) კონფერენციაზე აირჩიეს პარტიის ცკ-ის წევრად (ამ დროიდან მოყოლებული ცკ-ის წევრად არჩეული იყო ყველა პარტყრილობაზე XIX ყრილობის ჩათვლით). რსდმპ(ბ) VI ყრილობაზე ცკ-ის დავალებით გამოვიდა ცკ-ის პოლიტიკური ანგარიშითა და მოხსენებით მიმდინარე პოლიტიკური მდგომარეობის შესახებ.

როგორც ცკ-ის წევრი, სტალინი აქტიურად მონაწილეობდა 1917 წლის ოქტომბრის სოციალისტური რევოლუციის მომზადებასა და გატარებაში. შედიოდა ცკ-ის პოლიტბიუროს შეიარაღებული აჯანყების ხელმძღვანელი პარტიული ოარგანოს — სამხედრო-რევოლუციური ცენტრის პეტროგრადის სამხედრო რევკომის შემადგენლობაში. სრულიად რუსეთის საბჭოების II ყრილობაზე, 1917 წლის 26 ოქტომბერს (8 ნოემბერი), აირჩიეს პირველი საბჭოთა მთავრობის შემადგენლობაში ეროვნებათა საქმეების სახკომად (1917–1923). ერთდროულად, 1919–1922 წლებში, ხელმძღვანელობდა სახელმწიფო კონტროლის სახალხო კომისარიატს, რომელიც 1920 წელს გადაკეთდა მუშათა და გლეხთა ინსპექციად.

სამოქალაქო ომისა (1917–1923) და უცხოეთის სამხედრო ინტერვენციის პერიოდში (1918–20) სტალინი ასრულებდა რკპ (ბ) ცკ-ისა და საბჭოთა მთავრობის მთელ რიგ საპასუხისმგებლო დავალებებს: იყო რესპუბლიკის სამხედრო რევკომის წევრი, პეტროგრადის დაცვის ერთ-ერთი ორგანიზატორი, სამხრეთის, დასავლეთის, სამხრეთ-დასავლეთის ფრონტების სამხედრო საბჭოს წევრი, სრულიად რუსეთის ცაკის წარმომადგენელი მუშათა და გლეხთა თავდაცვის საბჭოში. სტალინმა თავი გამოიჩინა, როგორც პარტიის ერთგულმა სამხედრო-პოლიტიკურმა მოღვაწემ. სრულიად რუსეთის ცაკის დადგენილებით, 1919 წლის 27 ნოემბერს სტალინი წითელი დროშის ორდენით დააჯილდოვეს.

სამოქალაქო ომის დამთავრების შემდეგ სტალინი აქტიურად მონაწილეობდა პარტიის ბრძოლაში სახალხო მეურნეობის აღდგენის, ახალი ეკონომიკური პოლიტიკის განხორციელებისა და გლეხობასთან მუშათა კავშირის განმტკიცებისათვის. პროფკავშირების დისკუსიის დროს, რომელიც ტროცკიმ თავს მოახვია პარტიას, სტალინი იცავდა სოციალისტურ მშენებლობაში პროფკავშირების როლის ლენინურ პლატფორმას. რკპ (ბ) X ყრილობაზე (1921) გამოვიდა მოხსენებით „პარტიის მორიგი ამოცანები ეროვნულ საკითხში“. 1922 წლის აპრილში ცკ-ის პლენუმზე სტალინი აირჩიეს ცკ-ის გენერალურ მდივნად და ამ პოსტზე იმყოფებოდა 30 წელზე მეტხანს.

სსრკ-ის შექმნა |

ყურადღება: ეს სტატია/სექცია შეიცავს ფრაგმენტებს, რომლებიც არ იცავს მიუკერძოებლობის პრინციპს. გთხოვთ იხილოთ დისკუსია განხილვის გვერდზე. გთხოვთ ნუ ამოიღებთ ამ შეტყობინებას კამათის გადაჭრამდე.

საბჭოთა კავშირის კომპარტია
სსრკ
სია პარტიის ისტორია ოქტომბრის რევოლუცია ახალი ეკონომიკური პოლიტიკა სტალინიზმი ხრუშჩოვის დათბობა ბრეჟნევის მართველობა პერესტროიკა სსრკ-ის დაშლა
პარტიის ორგანიზაცია
სია კონგრესი ცენტრალური კომიტეტი პოლიტბიურო სამდივნო ორგბიურო კონტროლის კომიტეტი კონტროლის კომისია
ლიდერები
სია ლენინი (1917—1924) სტალინი (1924—1953) ხრუშჩოვი (1953—1964) ბრეჟნევი (1964—1982) არნდროპოვი (1982—1984) ჩერნენკო (1984—1985) გორბაჩოვი (1985—1991)
სხვა თემები
სია პრავდა კომკავშირი
ხ • გ • რ

როგორც სახელმწიფო-ეროვნული მშენებლობის დარგში ერთ-ერთმა ხელმძღვანელმა მუშაკმა, სტალინმა მონაწილეობა მიიღო სსრკ-ის შექმნაში. მაგრამ ამ ახალი და რთული ამოცანის პირველად გადაწყვეტაში დაუშვა შეცდომა — წამოაყენა „ავტონომიზაციის“ პროექტი (რფსრ-ში ყველა რესპუბლიკების შესვლა როგორც ავტონომიის საფუძველზე). ეს პროექტი ლენინმა გააკრიტიკა და დაასაბუთა ერთიანი სამოკავშირეო სახელმწიფოს თანაბარუფლებიანი რესპუბლიკების კავშირის შექმნის გეგმა. სტალინმა გაითვალისწინა კრიტიკა, მთლიანად დაუჭირა მხარი ლენინის იდეას და რკპ (ბ) ცკ-ის დავალებით საბჭოების I სრულიად საკავშირო ყრილობაზე (1922 დეკემბერი) გამოვიდა მოხსენებით სსრ კავშირის შექმნის შესახებ.

პარტიის XII ყრილობაზე (1923) სტალინი გამოვიდა ცკ-ის მუშაობის შესახებ ორგანიზაციული ანგარიშით და მოხსენებით „ეროვნული მომენტები პარტიულ და სახელმწიფო მშენებლობაში“.

ვლადიმერ ლენინი შესანიშნავად იცნობდა პარტიულ კადრებს, დიდ ზეგავლენას ახდენდა მათ აღზრდაზე, კადრებს ანაწილებდა საერთო პარტიული საქმეების ინტერესების შესაბამისად, მათი ინდივიდუალური ნიშნების გათვალისწინებით. სწორედ ამ ამოცანას ემსახურება ლენინის „წერილი ყრილობისადმი“, რომელშიც დახასიათებული არიან ცკ-ის მთელი რიგი წევრები, მათ შორის სტალინი, რომელიც ლენინს პარტიის ერთ-ერთ გამოჩენილ მოღვაწედ მიაჩნდა. ამასთანავე 1922 წლის 22 დეკემბერს იგი წერდა: „ამხ. სტალინმა, როცა ის გენერალური მდივანი გახდა, თავის ხელში მოაქცია განუზომელი ძალაუფლება, და მე დარწმუნებული არა ვარ, შეძლებს თუ არა იგი ყოველთვის საკმაოდ ფრთხილად გამოიყენოს ეს ძალაუფლება“ (თხზ., გამოც. მე-4, ტ.36, გვ. 675). თავისი წერილის დამატებაში 1923 წლის 4 იანვარს ვ. ი. ლენინი წერდა „სტალინი ძალიან უხეშია, და ეს ნაკლი, რომელიც სავსებით ასატანია, ჩვენს, კომუნისტების წრეში და ურთიერთობაში, აუტანელი ხდება გენერალური მდივნის თანამდებობაზე. ამიტომ მე წინადადებით მივმართავ ამხანაგებს, რომ მოიფიქრონ ამ ადგილიდან სტალინის სხვაგან გადაყვანის საშუალება და დანიშნონ ამ ადგილზე სხვა ადამიანი, რომელიც ყველა სხვა მხრივ განსხვავდება ამხ. სტალინისაგან მხოლოდ ერთი უპირატესობით, სახელდობრ უფრო ლმობიერია, უფრო ლოიალურია, უფრო თავაზიანი და უფრო ყერადღებიანია ამხანაგებისადმი, ნაკლებ ჭირვეულია და ა. შ.“ (იქვე, გვ. 677).

სსრკ-ის სათავეში მოსვლა |

ლენინის გარდაცვალების შემდეგ სტალინი აქტიურად მონაწილეობდა სკკპ ცკ-ის პოლიტიკის, სამეურნეო და კულტურული მშენებლობის, გეგმების, ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის განმტკიცების საკითხთა შემუშავებასა და განხორციელებაში, პარტიისა და საბჭოთა სახელმწიფოს საგარეო პოლიტიკური კურსის გატარებაში. პარტიის სხვა ხელმძღვანელ მოღვაწეებთან ერთად სტალინი შეურიგებლად ებრძოდა ლენინიზმის მოწინააღმდეგეებს, მან დიდი როლი შეასრულა ტროცკიზმისა და მემარჯვენე ოპორტუნიზმის იდეურ-პოლიტიკურ განადგურებაში, სსრკ-ში სოციალიზმის გამარჯვების შესაძლებლობის ლენინური მოძღვრების დაცვაში, პარტიის ერთიანობის განმტკიცებაში. ლენინური იდეური მემკვიდრეობის პროპაგანდაში დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა სტალინის შრომებს: „ლენინიზმის საფუძვლების შესახებ“ (1924), „ტროცკიზმი თუ ლენინიზმი“ (1924), „ლენინიზმის საკითხებისათვის“ (1926), „ერთხელ კიდევ სოციალ-დემოკრატიული გადახრის შესახებ ჩვენს პარტიაში“ (1926), „მემარჯვენე გადახრის შესახებ საკ. კპ (ბ)-ში“ (1929), „აგრარული პოლირიკის საკითხებზე სსრკ-ში“ (1929) და სხვები.

საბჭოთა ხალხმა კომუნისტური პარტიის ხელმძღვანელობით განახორციელა სოციალიზმის მშენებლობის ლენინური გეგმა, ჩაატარა თავისი სირთულითა და მსოფლიო-ისტორიული მშენებლობით გიგანტური რევოლუციური გარდაქმნები. ამ ამოცანების გადაწყვეტაში პარტიისა და საბჭოთა სახელმწიფოს სხვა ხელმძღვანელებთან ერთად თავისი პირადი წვლილი შეიტანა ი.სტალინმა.

ინდუსტრიალიზაცია |

მარცხნიდან: ლაზარ კაგანოვიჩი, ი. სტალინი, პაველ პოსტიშევი, კლიმენტ ვოროშილოვი, 1934.

სოციალიზმის მშენებლობის ქვაკუთხედად გადაიქცა სოციალისტური ინდუსტრიალიზაცია, რომელიც უზრუნველყოფს ქვეყნის ეკონომიკურ დამოუკიდებლობას, სახალხო მეურნეობის ყველა დარგის ტექნიკურ რეკონსტრუქციას, ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის განმტკიცებას. რევოლუციური გარდაქმნების ყველაზე რთული და მძიმე ამოცანა იყო სოფლის მეურნეობის გარდაქმნა სოციალისტურ საფუძველზე. სოფლის მეურნეობის გარდაქმნაში დაშვებულ იქნა შეცდომები და გადახრები, რისთვისაც პასუხისმგებლობა სტალინსაც ეკისრება, მაგრამ პარტიამ სტალინის მონაწილეობით გადამწყვეტი ზომები მიიღო და ეს შეცდომები დაძლია.

სტალინი, კადრი ფილმიდან „კომუნიზმი“, 1952.

სსრკ-ში სოციალიზმის გამარჯვებისათვის დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა კულტურულ რევოლუციურ განხორციელებას, რომელშიც დიდი როლი ითამაშა სტალინმა. მოახლოებული ომის საშიშროებისა და დიდი სამამულო ომის (1941-1945) დროს სტალინი ხელმძღვანელობდა პარტიის მრავალმხრივ მოღვაწეობას სსრკ თავდაცვის განმტკიცებასა და ფაშისტური გერმანიის და მილიტარისტული იაპონიის განადგურების ორგანიზებაში. 1941 წლის 6 მაისს სტალინი დაინიშნა სსრკ სახკომსაბჭოს თავმჯდომარედ (1946-იდან სსრკ მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარე), 1941 წლის 30 ივნისს — თავდაცვის სახელმწიფო კომიტეტის თავმჯდომარედ, 19 ივლისს - სსრკ თავდაცვის სახკომად, 8 აგვისტოს. სსრკ — შეიარაღებული ძალების უმაღლეს მთავარსარდლად. როგორც საბჭოთა სახელმწიფოს მეთაური, მონაწილეობდა 3 სახელმწიფოს — სსრკ-ის, აშშ-ისა და დიდი ბრიტანეთის თეირანის (1943), ყირიმისა (1945) და პოტსდამის (1945) კონფერენციებში. ომის შემდგომ პერიოდში სტალინი განაგრძობდა მუშაობას პარტიის ცკ-ის გენერალურ მდივნად და სსრკ მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარედ. ამ წლებში პარტიამ და საბჭოთა მთავრობამ დიდი მუშაობა ჩაატარეს საბჭოთა ხალხის მობილიზების, სახალხო მეურნეობის აღდგენისა და შემდგომი განვითარების, სსრკ საერთაშორისო პოლიტიკური კურსის განხორციელების, მსოფლიო სოციალისტური სისტემის განმტკიცების, მუშათა და კომუნისტური მოძრაობის შეკავშირების, კოლონიური და დამოკიდებული ქვეყნების ხალხთა განმათავისუფლებელი ბრძოლების მხარდაჭერის, მშვიდობისა და ხალხთა უშიშროების უზრუნველყოფისათვის მთელ მსოფლიოში.

1935–1938 წლების მასობრივი რეპრესიები |

მარცხნიდან: ვ. მოლოტოვი, ი. სტალინი, კ. ვოროშილოვი და ნ. ეჟოვი სსრკ უმაღლესი საბჭოს არჩევნებზე, 1937.

1935–1938 წლებში სსრკ-ში ჩატარდა მასობრივი რეპრესიები. სახელმწიფო სამსახურებმა დააპატიმრეს „სახალხო მტრები“, რომლებსაც უცხო ქვეყნების ჯაშუშობაში ედებოდათ ბრალი.

ამ მოვლენებს თავისი მიზეზები ჰქონდა. ამათგან, მთავარი იყო ბრძოლა ძალაუფლებისათვის. ლენინის გარდაცვალების შემდეგ ხელისუფლების სათავეში მოსვლისათვის კომუნისტური პარტიის სამი დაჯგუფება იბრძოდა: სტალინელი ცენტრისტები, ტროცკისტელი მემარცხენეები და ბუხარინელი მამერჯვენები. უპირატესობა იმთავითვე სტალინელმა ცენტრისტებმა მოიპოვეს, ამიტომ ისინი არსებითად ძალაუფლების შენარჩუნებისათვის იბრძოდნენ. ამ ბრძოლის პირველი მსხვერპლი ტროცკისტები გახდნენ, რომლებიც 20-იანი წლების ბოლოს პარტიულ ბრძოლაში დამარცხდნენ და მათი მეთაური ლევ ტროცკი 1929 წელს სსრკ-იდან გააძევეს. ამის შემდეგ სტალინელები ბუხარინელებს იოლად გაუსწორდნენ და 30-იან წლებში ერთადერთ გაბატონებულ ძალად იქცნენ.

მეორე მსოფლიო ომის მოახლოებასთან ერთად სსრკ-ის ხელმძღვანელობა მიიჩნევდა, რომ საჭირო იყო იდეურად განადგურებული მემარცხენეების და მემარჯვენეების ფიზიკურად მოსპობა, რაც კომუნისტების მიერ დიდი ხნის წინ იყო ათვისებული, კერძოდ სამოქალსქო ომის და წითელი ტერორის მიერ. განსხვავება ის იყო, რომ ამჯერად ეს ტერორი სხვასთან ერთად თვით კომუნისტების წინააღმდეგაც იქნებოდა მიმართული.

გამოიყოფა რეპრესიების ორი ტალღა: პირველი დაკავშირებული იყო სოფლებში კოლექტივიზაციის პროექტთან. რეპრესიების ტალღას შეეწირნენ მსხვილი გლეხები, ე. წ. კულაკები.

მეორე ტალღა მოდის 1936–1937 წლებზე. რეპრესიებს საფუძვლად დაედო ცნობილი კომუნისტის, სერგეი კიროვის საიდუმლოებით მოცული მკვლელობა 1934 წელს, ლენინგრადში. სწორედ ამ მკვლელობის (მისი ორგანიზატორი ჯერაც არაა ცნობილი) შემდეგ გაიმართა საჩვენებლი სასამართლო პროცესები კომუნისტური პარტიის სხვადასხვა მოღვაწეების მიმართ.

ამ წლების ტერორის თვისება იყო ის, რომ იგი უპირველეს ყოვლისა მიმართული იყო არა მარტო პარტიულ ბრძოლაში დამარცხებული კომუნისტების, არამედ არსებითად მთელი ხალხის წინააღმდეგ. კერძოდ, ამ წლებში ფიიზკურად გაანადგურეს საბჭოთა ინტელიგენციის, სამღვდელოების, აგრეთვე, ხალხი იმ ფენების ნაწილი, რომლებიც გადაურჩნენ უფრო ადრეული ხანის წითელ ტერორს.

თავდაპირველად სტალინი და მისი მიმდევრები ცდილობდნენ, რომ ფორმალობა გარეგნულად მაინც დაეცვათ მაგრამ მალე ეს გზა უარყვეს და შემოიღეს ე. წ. "ტროიკები" ("სამეულები") რომლებსაც ”ოპერატიულად” გამოჰქონდათ სხვადასხვა განაჩენი (მ. შ. სასიკვდილოც).

ამ წლების რეპრესიების მსხვერპლთა რიცხვი საბოლოოდ დადგენილი არ არის, სავარაუდოდ იგი 680,000-1.3 მლნ შორის მერყეობს.

რელიგია |

იოსებ სტალინმა თბილისის სასულიერო სემინარია დაამთავრა. მისი მთავრობა ქადაგებდა და მხარს უჭერდა ათეიზმს, სპეციალური ათეისტური განათლების სკოლებში დანერგვით, ანტი-რელიგიური პროპაგანდით, საზოგადოებრივი ინსტიტუტების ანტი-რელიგიური მუშაობით, დისკრიმინაციული კანონების მიღებით და მორწმუნეებზე ტერორით. 1930-იანი წლების მეორე ნახევარში რელიგიასთან კავშირი საბჭოთა მოქალაქეებისათვის სახიფათო გახდა.^[6]

ბოლომდე გარკვეული არ არის სტალინის როლი რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის ბედში. 1930-იანი წლების მასობრივმა რეპრესიებმა რუსული ეკლესია, როგორც ინსტიტუტი, თითქმის მთლიანად გაანადგურა: 1939 წლისათვის, სტალინის ბრძანებით განადგურებული იყო მრავალი ეკლესია,^[7] ათობით ათასი მღვდელი, ბერი და მონაზონი რეპრესირებული და მოკლული იყო. 1937-1938 წლების ტერორისას 100,000-ზე მეტი დახვრიტეს.^[8][9]მეორე მსოფლიო ომის დროს, მართლმადიდებელი ეკლესიის მიმართ ხელისუფლებამ პოზიცია შეარბილა და მას აღდგენის საშუალება მისცა, როგორც პატრიოტულ ორგანიზაციას. ამავე დროს, რუსულმა ეკლესიამ აღიარა საბჭოთა მთავრობა და სტალინი, რასაც ქვეყნის ფარგლებს გარეთ არსებული რუსული მართლმადიდებლური წარმომადგელობების მხრიდან მათი სქიზმა მოჰყვა.

სტალინის მმართველობისას, მართლმადიდებელი ეკლესიის მსგავსი ბედი გაიზიარეს სხვა რელიგიურმა ორგანიზაციებმაც: კათოლიკეებმა, ბაპტისტებმა, მუსლიმებმა, ბუდისტებმა, იუდეველებმა. მოხდა ათასობით ბერის რეპრესია, განადგურდა ასობით სინაგოგა, მეჩეთი, ტაძარი და სხვა რელიგიური დაწესებულება.^{[10][11][12][13][14]}

სტალინის კულტის ჩამოყალიბება |

სტალინის მოღვაწეობაში დადებით მხარეებთან ერთად ადგილი ჰქონდა თეორიულ და პოლიტიკურ შეცდომებს, უარყოფითად გამომჟღავნდა ზოგიერთი მისი პიროვნული თვისება. თუ ვ. ი. ლენინის გარდაცვალების შემდეგ მუშაობის პირველ წლებში სტალინი ანგარიშს უწევდა მის მიმართ გამოთქმულ კრიტიკულ შენიშვნებს, შემდგომში დაიწყო კოლექტიური ხელმძღვანელობისა და პარტიული ცხოვრების ნორმების ლენინური პრინციპებიდან გადახვევა, პარტიისა და ხალხის წარმატებებში საკუთარი დამსახურების გაზვიადება. თანდათანობით ჩამოყალიბდა სტალინის პიროვნების კულტი, რომელმაც გამოიწვია სოციალისტური კანონიერების უხეში დარღვევები, სერიოზული ზიანი მიაყენა პარტიის მოღვაწეობას, კომუნისტური მშენებლობის საქმეს.

სკკპ XX ყრილობამ გააკრიტიკა პიროვნების კულტი, როგორც მარქსიზ-ლენინიზმის სულისკვეთებისათვის, სოციალისტური საზოგადოების წყობის ბუნებისათვის უცხო მოვლენა. სკკპ ცკ-ის 1956 წლის 30 ივნისის დადგენილებაში "პიროვნების კულტისა და მის შედეგების დაძლევის შესახებ" პარტიამ მოგვცა სტალინის მოღვაწეობის ობიექტური შეფასება, პიროვნების კულტის ფართო კრიტიკა. სტალინის პიროვნების კულტს არ შეუცვლია და ვერც შეცვლიდა საბჭოთა წყობილების სოციალისტური არსი, სკკპ მარქსისტულ-ლენინური ხასიათი და მისი ლენინური კურსი, საზოგადოების განვითარების კანონზომიერი სვლა. პარტიამ შეიმუშავა და განახორციელა ღონისძიენათა სისტემა, რომლებმაც უზრუნველყვეს პარტიული ცხოვრებისა და პარტიული ხელმძღვანელობის პრინციპების ლენინური ნორმების აღდგენა და შემდგომი განვითარება.

წარმომავლობა |

არსებობს რამდენიმე ვერსია, თუ საიდან უნდა იყოს წარმოშობილი გვარი „ჯუღაშვილი“. ოფიცილურ წყაროებზე დაყრდნობით გვარმა ამჟამინდელი ფორმა ჯუგაშვილის სახეცვლილებით მიიღო. ჯუგაშვილები კახეთში ცხოვრობენ სოფელ მატანში, მათი თავდაპირველი სამშობლო სოფელი ჯუგაანი უნდა იყოს. ეს გვარი ჯუღაშვილად იქცა ძველ ქართულ დოკუმენტებში რუსულიდან გადმოქართულების შედეგად (რუსული გ ქართულში ღ-დ გადმოიღეს). გავრცელებულია გორში, ისტორიული დოკუმენტებით დასტურდება, რომ სტალინის წინაპრები გორში დასახლებამდე ლილოში ცხოვრობდნენ, რაც მათი კახეთიდან „მიგრაციის“ ვერსიას მეტად სარწმუნოს ხდის.^[15]

ბოლო პერიოდში გაჩნდა გვარის წარმოშობის განსხვავებული ვერსიებიც, მათ შორის მეტად პოპულარულია ვერსია გვარის ოსური წარმომავლობაზე, ამ ვერსიას აქტიურად ეხმიანება და პოპულარიზაციას უწევს სტალინის ისტორიის ბოლო პერიოდის ცნობილი მკვლევარი საიმონ სებაგ მონტეფიორეც. ამ ვერსიის მომხრეების მტკიცებით ოსურად „ჯუღა“ ნიშნავს „ნაგავს“, გვარი „ჯუღაევი“ კი საკმაოდ გავრცელებულია ოსებს შორის, რომლებსაც ცარიზმის დროს გვარის დაბოლოება, როგორც წესი, ქართული ჰქონდათ. თუმცა აღსანიშნავია, რომ ეს ვერსია დოკუმენტალურად გამყარებული არ არის და გვარი ჯუღაევი ოსებს შორის არა თუ ძალიან გავრცელებელია, არამედ საერთოდ არ ფიქსირდება. სტალინის ოსურ წარმომავლობას არაპირდაპირ ე.წ. „სამხრეთ ოსეთის“ დედაქალაქის ცხინვალის სტალინის დროინდელი სახელწოდებაც (1934–1961 წლებში) „სტალინირი“ ეთანხმება.

1988 წელს გაზეთ „პრავდაში“ დაბეჭდილი სტატია ამტკიცებდა, რომ ეს გვარი მომდინარეობს ძველი ქართული სიტყვიდან „ჯუღა“, რაც თითქოს „ფოლადს“ აღნიშნავს და ამით იხსნებოდა ფსევდონიმი „სტალინი“, სადაც „სტალ“ რუსულად „ფოლადს“ ნიშნავს (сталь) და დაბოლოება „ინ“ კი მეტად გავრცელებული იყო ბოლშევიკებს შორის და მას ვლადიმერ ლენინიც იყენებდა (Лен-ин).

ჯილდოები |

სტალინი კრემლის სამუშაო კაბინეტში, 1935.

გენერალისიმუსი სტალინი საბჭოთა კავშირის მარშლის ფორმაში პოტსდამის კონფერენციაზე, 1945.

სტალინი იყო საკავშირო კპ(ბ) ცკ-ის პოლიტბიუროს წევრი (1919–52), სკკპ ცკ-ის პრეზიდიუმის წევრი (1952–53), კომინტერნის აღმასკომის წევრი (1925–43), სრულიად რუსეთის ცაკის წევრი 1917-იდან, სსრკ ცაკისა - 1922-იდან, სსრკ I–III მოწვევების უმაღლესი საბჭოთა დეპუტატი. მინიჭებული ჰქონდა სოციალისტური შრომის გმირისა (1939) და საბჭოთა კავშირის მარშლის (1943) წოდებები. 1945 წლის 27 ივნისს, საკავშირო კპ(ბ) ცკ-ის პოლიტბიუროს წინადადებისა და ფრონტების სარდალთა წერილობითი წარდგინების საფუძველზე, „დიდ სამამულო ომში გაწეული განსაკუთრებული ღვაწლისა და დამსახურებისათვის“ საბჭოთა კავშირის უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის დადგენილებით მიენიჭა საბჭოთა კავშირის გენერალისიმუსის უმაღლესი სამხედრო წოდება და საბჭოთა კავშირის გმირის წოდება. დაჯილდოებულია 3 ლენინის ორდენით,^[16]„გამარჯვების“ 2 ორდენით,^[17] 3 წითელი დროშის ორდენით,^[18]სუვოროვის I ხარისხის ორდენით,^[19] აგრეთვე მედლებით.^[20]

სტალინის პიროვნების შეფასება |

სტალინის ნეკროლოგის 1953 წლის 6 მარტის ტექტსში გაზეთი „მანჩესტერ გარდიანი“ სტალინის ყველაზე მნიშვნელოვან ისტორიულ მიღწევად საბჭოთა კავშირის ეკონომიკურად ჩამორჩენილი სახელმწიფოდან ინდუსტრიულად განვითარებულ მსოფლიოს მეორე სახელმწიფოდ ქცევას მიიჩნევს: „სტალინის ისტორიული მიღწევებიდან ყველაზე მნიშვნელოვანი მდგომარეობს იმაში, რომ მან ჩაიბარა ხისკავიანი რუსეთი, ხოლო ტოვებს მას ბირთვული რეაქტორებით აღჭურვილს. მან რუსეთი ინდუსტრიულად განვითარებულ მსოფლიოს მეორე სახელმწიფოდ აქცია. ეს არ იყო მხოლოდ მნიშვნელოვანი მატერიალური პროგრესისა და ორგანიზების შედეგი. ამგვარი მიღწევები შეუძლებელი იქნებოდა ფართომასშტაბიანი კულტურული რევოლუციის გარეშე, რომლის დროსაც მთელი ქვეყნის მოსახლეობა ერთიანად, ინტენსიურად, ძალისხმევის სრული მობილიზებით ეუფლებოდა ცოდნასა და განათლებას.“^[21][22]

ქვემოთ წარმოდგენილი გადამოწმებადი წყაროების მიხედვით საბჭოთა პრობლემატიკის ცნობილი მკვლევარისა და სპეციალისტის, ტროცკისა და სტალინის ბიოგრაფიების ავტორის, ებრაული წარმოშობის პოლონელი და ბრიტანელი მწერლის, ისტორიკოსის, ჟურნალისტის, პუბლიცისტის, პოლიტოლოგისა და პოლიტიკური აქტივისტის — ისააკ დოიჩერის (ინგლ. Isaac Deutscher)^[23] ცნობილი ფრაზა ხის კავებსა და ბირთვულ რეაქტორებთან დაკავშირებით (რომელსაც ხშირად შეცდომით უინსტონ ჩერჩილს მიაწერენ)^[24] წარმოდგენილია ენციკლოპედია ბრიტანიკას (ინგლ. Encyclopaedia Britannica) სტატიაში — „იოსებ სტალინი“.^[25][26][27]

მსოფლიოს გამოჩენილი ადამიანები სტალინის შესახებ |

• 
  უინსტონ ჩერჩილი — ბრიტანელი სახელმწიფო, პოლიტიკური და სამხედრო მოღვაწე, „დიდი სამეულის“ ერთ-ერთი წევრი, გაერთიანებული სამეფოს პრემიერ-მინისტრი 1940–1945 და 1951–1955 წლებში. ნობელის პრემიის 1953 წლის ლაურეატი ლიტერატურის დარგში:

„...მე ჩავედი კრემლში და პირველად შევხვდი დიდ რევოლუციონერსა და ბელადს, ბრძენ მოღვაწესა და მეომარს… მხნედ და იმედიანად დავაბიჯებ ქვეყანაზე იმ ადამიანთან მეგობრობით გაამაყებული, რომლის დიდებამაც, არა მხოლოდ რუსეთს, არამედ მსოფლიოს გადაუარა“.

1959 წლის 21 დეკემბერს, სტალინის დაბადების 80 წლისთავზე, ინგლისის პარლამენტის თემთა პალატაში წარმოთქმული სიტყვიდან:

„...ბატონებო! თუ გვინდა, ვიყოთ და დავრჩეთ თავისუფალი სამყაროს სათავეში, ჩვენი ვალია, ვიცოდეთ და ჯეროვნად შევაფასოთ ჩვენი მტრები, განსაკუთრებით გამოჩენილ პიროვნებები. დღეს ასეთად მინდა დავასახელო გენერალისიმუსი სტალინი. რუსეთისთვის დიდი ბედნიერება იყო, რომ ქვეყანას მძიმე განსაცდელის ჟამს სათავეში ჩაუდგა გენიოსი და ურყევი მხედართმთავარი სტალინი. ის იყო ყველაზე გამოჩენილი ადამიანი, რომელიც შეეფერებოდა ჩვენი ცვალებადი და მკაცრი დროის იმ პერიოდს, რომელშიც მას უწევდა ცხოვრება. სტალინი იყო არაჩვეულებრივად ენერგიული და ერუდირებული, უდრეკი ნებისყოფის, სასტიკი, ულმობელი ადამიანი, როგორც საქმეში, ისე საუბრისას, რომელსაც მეც კი, აქ, ბრიტანეთის პარლამენტში აღზრდილი, ვერ ვუწევდი წინააღმდეგობას“.

„...სტალინს, უწინარეს ყოვლისა, იუმორისა და სარკაზმის, აგრეთვე, ნათქვამის ზუსტად აღქმის განსაცვიფრებელი ნიჭი ჰქონდა. თავის სტატიებსა და გამოსვლებს მხოლოდ თვითონ წერდა და მათში ყოველთვის იგრძნობოდა შემსრულებლის ძალა, რომელიც სტალინში იმდენად დიდი იყო, რომ ყველა ხალხისა და ეპოქის ქვეყნის ხელმძღვანელთა შორის განუმეორებლად წარმოჩნდებოდა. სტალინი ჩვენზე უდიდეს შთაბეჭდილებას ახდენდა. ადამიანებზე მის გავლენას ანალოგი არ ჰქონდა. როცა იალტის საკონფერენციო დარბაზში შემოდიოდა, ჩვენ, თითქოს გვიბრძანესო, ვდგებოდით და, რა გასაოცრადაც უნდა მოგეჩვენოთ, რატომღაც ხელები შარვლის ნაკერების გასწვრივ გვქონდა გაჭიმული“.^[28][29]

„...ის იყო ყველაზე რთული, გამოუვალი მდგომარეობიდან გამოსავლის პოვნის უბადლო ოსტატი, ყველაზე კრიტიკულ და საზეიმო მომენტებში თანაბრად თავდაჭერილი, არასოდეს ჰყვებოდა ემოციებს და არ ეძლეოდა ილუზიებს, იგი უჩვეულო და რთული პიოროვნება იყო. მან შექმნა და დაიქვემდებარა ვეებერთელა იმპერია. ის იყო კაცი, რომელიც თავის მტრებს თავისივე მტრის ხელით ანადგურებდა, და გვაიძულებდა ჩვენ, ვისაც დაუფარავად გვიწოდებდა იმპერიალისტებს, გვებრძოლა იმპერიალისტების წინააღმდეგ. სტალინი იყო უდიდესი დიქტატორი, რომელსაც მსოფლიოში ტოლი არ ჰყოლია. რაც არ უნდა თქვან მასზე, ასეთ ადამიანებს ისტორია და ხალხი არ ივიწყებს!^{[30][31][32][33][34][35]}

• 
  ფრანკლინ დელანო რუზველტი — ამერიკელი სახელმწიფო და პოლიტიკური მოღვაწე, „დიდი სამეულის“ ერთ-ერთი წევრი, აშშ-ის 32-ე პრეზიდენტი 1933–1945 წლებში:

„...მასთან მუშობა დიდი სიამოვნებაა. ის აყალიბებს საკითხს, რომლის განხილვაც სურს და ამ საკითხიდან არც აქეთ და არც იქით არ იხრება... მომავლისა და აწმყოს საკითხების განსახილველად, სურვილი მაქვს, შევხვდე თანამედროვეობის დიდ ადამიანს — სტალინს, რაც აქამდე ვერ შევძელი, მაგრამ მჯერა, რომ ჩვენ მაინც შევხვდებით ერთმანეთს“.^[36]

• 
  შარლ დე გოლი — ფრანგი სახელმწიფო, პოლიტიკური და სამხედრო მოღვაწე, საფრანგეთის მეხუთე რესპუბლიკის ფუძემდებელი და პირველი პრეზიდენტი 1959–1969 წლებში:

„...სტალინს კოლოსალური ავტორიტეტი ჰქონდა, და არა მხოლოდ რუსეთში. შეეძლო მტრების „მოთვინიერება“, მისთვის უცხო იყო პანიკა — დამარცხებისას, და ნეტარება — გამარჯვებისას. გამარჯვებები კი მას დამარცხებებზე გაცილებით მეტი ჰქონდა. სტალინური რუსეთი მონარქიასთან ერთად დაღუპული წინანდელი რუსეთი არ არის, მაგრამ სტალინური სახელმწიფო სტალინის ღირსეულ მემკვიდრეთა გარეშე განწირულია“.^[37][38]

• 
  ავერელ ჰარიმანი (ინგლ. William Averell Harriman) — ამერიკელი სახელმწიფო და პოლიტიკური მოღვაწე, ბიზნესმენი და დიპლომატი, აშშ-ის ელჩი საბჭოთა კავშირში 1943–1946 წლებში:

„ისინი, ვინც სტალინს პირადად არ იცნობდნენ, მასში მხოლოდ ტირანს ხედავენ. მე კი მეორე მხარეც მინახავს — მისი გონება, დეტალების ფანტასტიკური აღქმის ნიჭი, მისი გამჭრიახობა და განსაცვიფრებელი ადამიანური ყურადღება, რისი გამოჩენის უნარიც ჰქონდა. ყოველ შემთხვევაში, ომის წლებში, ჩემი აზრით, ის უფრო უკეთ იყო ინფორმირებული, ვიდრე რუზველტი და საქმის ვითარებას უფრო რეალისტურად უყურებდა, ვიდრე ჩერჩილი. გარკვეული თვალსაზრისით ომის ლიდერებს შორის ის ყველაზე მნიშვნელოვან ფიგურას წარმოადგენდა. უნდა ვაღიარო, რომ ჩემთვის სტალინი ყველაზე უფრო შეუცნობელი და წინააღმდეგობრივი ხასიათის პიროვნებად რჩება მათ შორის, ვინც კი ოდესმე მცნობია და მასზე საბოლოო სიტყვა ისტორიის სამსჯავროს უნდა დავუტოვოთ“.^[39]

• 
  კორდელ ჰალი (ინგლ. Cordell Hull) — ამერიკელი სახელმწიფო და პოლიტიკური მოღვაწე, აშშ-ის სახელმწიფო მდივანი 1933–1944 წლებში. ნობელის პრემიის 1945 წლის ლაურეატი მშვიდობის განმტკიცების დარგში:

„სტალინი გასაოცარი პიროვნებაა, იგი დაჯილდოებულია არაჩვეულებრივი ნიჭითა და გონებით, აგრეთვე, პრაქტიკული საკითხების არსთა წვდომის იშვიათი უნარით. რუზველტსა და ჩერჩილთან ერთად იგი იმ ლიდერთაგანია, რომელთაც მხრებზე აწევთ იმგვარი პასუხისმგებლობა, რომლის მსგავსიც, სავარაუდოდ, არცერთ ადამიანს არ დაეკისრება მომდევნო ხუთი საუკუნის განმავლობაში“.^[40][41]

• 
  ჰენრი კისინჯერი — ამერიკელი სახელმწიფო მოღვაწე, დიპლომატი და საერთაშორისო ურთიერთობების ექსპერტი. აშშ-ის სახელმწიფო მდივანი 1973–1977 წლებში. ნობელის პრემიის 1973 წლის ლაურეატი მშვიდობის განმტკიცების დარგში:

„სტალინი, როგორც დემოკრატიული ქვეყნების არც ერთი სხვა ლიდერი, მზად იყო, ნებისმიერ დროს შესდგომოდა ძალთა თანაფარდობის ძირფესვიანად შესწავლას და სწორედ იმ ურყევი რწმენით, რომ იგი იყო მსახური ისტორიული სიმართლისა, რომლის გამოხატულებასაც მისი იდეოლოგია წარმოადგენდა, მტკიცედ და გადაჭრით იცავდა საბჭოეთის ეროვნულ ინტერესებს. ისე იცავდა, რომ თავს არ იმძიმებდა, როგორც მას მიაჩნდა, ფარისევლური მორალის ან პირადი ინტერესების ტვირთით.

სტალინის სიტყვებში გამოსჭვივის აზრისა და მოქმედების მიზანსწრაფული სიმტკიცე, რომელიც კომუნისტური იდეოლოგიის ურყევი ერგულების შედეგია. სტალინი მგზნებარე რევოლუციონერი, გულმშვიდი, აღუშფოთებელი სტრატეგი იყო. მან რუსეთი მეოცე საუკუნის ზესახელმწიფოდ აქცია, ისე, როგორც რიშელიემ საფრანგეთი XVII საუკუნეში“.^[42]

• 
  ჯორჯ ბერნარდ შოუ — ირლანდიელი ლიტერატორი და საზოგადო მოღვაწე, დრამატურგი და რომანისტი, ნობელის პრემიის 1925 წლის ლაურეატი ლიტერატურის დარგში:

1931 წელს, საბჭოთა კავშირის მონახულებისა და სტალინთან სამსაათიანი შეხვედრის შემდეგ მან განაცხადა: „მე ვტოვებ იმედის სახელმწიფოს და ვბრუნდები ჩვენს დასავლეთის ქვეყნებში — ქვეყნებში უიმედობისა და სასოწარკვეთის“; „ჩემთვის, მოხუცებული ადამიანისთვის, დიდი ნუგეშია იმის ცოდნა, რომ მსოფლიო ცივილიზაციას დაღუპვა აღარ ემუქრება... აქ, რუსეთში ყოფნისას, დავრწმუნდი, რომ ახალ კომუნისტურ სისტემას ძალა შესწევს კაცობრიობა გამოიყვანოს თანამედროვე კრიზისიდან და იხსნას იგი სრული ანარქიისა და განადგურებისგან“ — ასე ემშვიდობებოდა გამოჩენილი დრამატურგი საბჭოთა ქვეყანას. მომდევნო დღეს, ბერლინში ჩასვლისთანავე, ჟურნალისტებთან ინტერვიუში მან თქვა: „სტალინი — მეტად სასიამოვნო ადამიანი და მუშათა კლასის ნამდვილი წინამძღოლია“, „სტალინი — გიგანტია, ხოლო დასავლეთის სახელმწიფოების სხვა ლიდერები მასთან შედარებით პიგმეები არიან“. 1941 წლის ივნისში, მეორე მსოფლიო ომის დაწყებიდან (1939 წლის სექტემბერი) თითქმის ორ წელიწადში ფაშისტური გერმანიის მხრიდან საბჭოთა კავშირზე თავდასხმის შემდეგ იგი იტყვის: „...ახლა, როცა სტალინი ჩვენს მხარესაა, ჩვენ ომს აუცილებლად მოვიგებთ“.^[43]

• 
  ლევ ტროცკი — XX საუკუნის რევოლუციური მოღვაწე, მარქსიზმის ერთ-ერთი მიმდინარეობის ტროცკიზმის იდეოლოგი, კომინტერნის ერთ-ერთი დამფუძნებელი და იდეოლოგი, წითელი არმიის დამაარსებელი და პირველი ხელმძღვანელი, საკავშირო კპ(ბ) ცკ-ის პოლიტბიუროს წევრი (1919–26):

„სტალინი ჩემთვის ყოველთვის უსიამოვნო ადამიანის შთაბეჭდილებას ტოვებდა. იგი გამოირჩეოდა ვიწრო ინტერესებით, ემპირიზმით, ფსიქოლოგიური სისასტიკითა და განსაკუთრებული პროვინციული ცინიზმით, და კიდევ იყო კომპლექსიანი, უკულტურო, უხეში და ბოღმა“.^[44]

„მუსოლინიმ და ჰიტლერმა თავიანთი ბრძოლა დემოკრატიის პირობებში დაიწყეს. ისინი უშუალოდ უპირისპირდებოდნენ თავიანთ მოწინააღმდეგეებს. მათი ურთიერთშორის დაპირისპირება და კამათი თანაბარუფლებიანობის პირობებში მიმდინარეობდა. მსგავსი არაფერი ყოფილა სტალინის ხელისუფლებისკენ აღმასვლის ისტორიაში. მუსოლინი — ღია სარბიელზე, გახსნილ არენაზე მიმდინარე უწყვეტი იმპროვიზაციაა. მუსოლინი და მისი თანამოაზრეები ბოლშევიკებს ბაძავდნენ, თუმცა პირდაპირ საწინააღმდეგო მიმართულებით. ჰიტლერი ყოველთვის საკუთარ გენიალობაზე ლაპარაკობს. სტალინი კი სხვებს აიძულებს მის გენიალობაზე ილაპარაკონ. სტალინი, როგორც ჰიტლერი და როგორც მუსოლინი თავიანთი ზნეობრივი ბუნებით ცინიკოსები არიან. ისინი ადამიანებში მხოლოდ უარყოფითს ხედავენ. ამაშია მათი რეალიზმი“.^[45]

„იმისთვის რომ აღორძინების ეპოქის ზეადამიანს ჩამოჰგავდეს, სტალინს არ ყოფნის არც ფერები, არც პიროვნულობა, არც გაქანება, არც საზრიანობა, არც ახირებული დიდსულოვნება. ადრეულ ახალგაზრდობაში, მას შემდეგ, რაც ცუდი სწავლისა და არადამაკმაყოფილებელი აკადემიური მოსწრების გამო იძულებული აღმოჩნდა მიეტოვებინა სემინარია, ერთხანს ტფილისის ობსერვატორიაში ბუღალტრად მსახურობდა. უცნობი დარჩა თუ რამდენად კარგად უძღვებოდა იგი ობსერვატორიის ბუღალტერიას, თუმცა ბუღალტრული აღრიცხვა და ანგარიშიანობა მან ადამიანებთან ურთიერთობასა და პოლიტიკაში შემოიღო. მისი პატივმოყვარეობა, ისევე, როგორც მისი სიძულვილი მკაცრ გათვლას ემორჩილება. აღორძინების ეპოქის ადამიანები გამბედავები, თამამები და მოურიდებლებიც კი იყვნენ, სტალინი — ფრთხილია. ის ხანგრძლივად, მანამდე ინახავს თავის სიძულვილს, ვიდრე ლექად არ გადაიქცევა. მის შურისძიებას ასეთი უზარმაზარი გაქანება იმიტომ აქვს, რომ იგი არა მიწაზე, არამედ მმართველობით აპარატებს შორის ყველაზე უფრო გრანდიოზული აპარატის სათავეში დგას. აპარატს კი იგი იმიტომ დაეუფლა, რომ უცვლელად მისი ერთგული იყო. იგი ღალატობდა პარტიასაც, სახელმწიფოსაც, პროგრამასაც, მაგრამ არა ბიუროკრატიას“.^[46]

• 
  ნიკოლაი ბუხარინი (რუს. Никола́й Ива́нович Буха́рин) — რუსი რევოლუციონერი, საბჭოთა პოლიტიკური, სახელმწიფო და პარტიული მოღვაწე. საკავშირო კპ(ბ) ცკ-ის პოლიტბიუროს წევრი (1924–29):

„სტალინი – ესაა ჩინგისხანი და უპრინციპო ინტრიგანი, რომელიც ყველაფერს საკუთარი ძალაუფლების შენარჩუნებას უქვემდებარებს. სტალინმა მხოლოდ ერთი საშუალება იცის – შურისძიება და ამავე დროს ზურგში დანის ჩაცემა. დამიჯერეთ, მალე სტალინი ჩვენს ჩეხვას შეუდგება და ერთიანად დაგვანაწევრებს. რაც შეეხება სტალინის პოლიტიკურ ხაზს, იგი დამღუპველია რევოლუციისთვის და სამოქალაქო ომისკენ მივყავართ. მასთან ერთად ჩვენ შეიძლება დავიღუპოთ“.^[47]

• 
  მიხეილ გორბაჩოვი — საბჭოთა და რუსი სახელმწიფო, პოლიტიკური და საზოგადო მოღვაწე. საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის ბოლო გენერალური მდივანი (1985–1991). საბჭოთა კავშირის უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის ბოლო თავმჯდომარე (1988–1989), საბჭოთა კავშირის პირველი და უკანასკნელი პრეზიდენტი (1990–1991), ნობელის პრემიის 1990 წლის ლაურეატი მშვიდობის განმტკიცების დარგში:

„სტალინი — ეს ადამიანი მთლიანად სისხლშია. მე ვნახე მისი რეზოლუციები, რომლებსაც ის დასტა-დასტა აწერდა ხელს მოლოტოვთან, ვოროშილოვთან, კაგანოვიჩთან და ჟდანოვთან ერთად. ეს ხუთეული იყო ყველაზე ინიციატივიანი“.^[48]

ქართველი პოლიტიკოსები სტალინის შესახებ |

• 
  გიორგი მარგველაშვილი — ქართველი პოლიტიკოსი და ფილოსოფოსი. საქართველოს მე-4 პრეზიდენტი:

„მე ვერ გეტყვით, რომ სტალინის პიროვნება რამენაირად გადავაფასე, მაგრამ შემიძლია, დროის გასვლის პარალელურად გითხრათ, რომ ერთ საუკუნეში, დავუშვათ, როდესაც ის ოჯახები, რომლებსაც რეჟიმმა მიაყენა ტკივილი, დაივიწყებენ ამ ტკივილს, არ იქნება ცოცხალი, არ ეყოლებათ ბაბუები, ბებიები, რომლებმაც იტვირთეს ამ რეჟიმის ტვირთი, სტალინი იქნება აღქმული, როგორც ერთ–ერთი ძალიან დიდი მხედართმთავარი და ეს იქნება ის, რასაც დაწერენ სტალინზე, იმიტომ, რომ ის რეალურად იყო მსოფლიოში ყველაზე დიდი იმპერიის ხელმძღვანელი და აგრეთვე მხედართმთავარი, რომელმაც მოიგო მეორე მსოფლიო ომი. ეს ორი მსოფლიო ომი კი იყო ევროპის უდიდესი ტკივილი და უდიდესი კატასტროფა, რომლის შედეგადაც, კაცობრიობა მივიდა იმ დასკვნებამდე, როგორ უნდა იცხოვროს ერთობლივად ევროპამ. სტალინს ამ გამარჯვებაში ლომის წილი აქვს, შესაბამისად, სტალინს მომავალში აღიქვამენ, როგორც ძალიან დიდ პოლიტიკოსს და ძალიან დიდ მხედარმთავარს“.^[49]

• 
  მიხეილ სააკაშვილი — ქართველი პოლიტიკოსი. საქართველოს მე-3 პრეზიდენტი 2004–2013 წლებში:

საქართველოს ექს-პრეზიდენტმა მიხეილ სააკაშვილმა ფილმს „სტალინის სიკვდილი“ „სუპერ მაგარი“ უწოდა. თავისი შთაბეჭდილებები ბრიტანელი რეჟისორის არმანდო იანუჩის კომედიის ნახვის შემდეგ Facebook-ის გვერდზე გააზიარა. „ვიყავით კინოში „სტალინის სიკვდილის“ სანახავად. სუპერ მაგარი ფილმი“ — წერს საქართველოს ყოფილი პრეზიდენტი. ამასთან ის იხსენებს, რომ მისმა დიდმა ბებიამ სტალინი ჟანდარმებისგან იხსნა. „ჩემი დიდი ბებია თამარი მიყვებოდა, როგორ გადაარჩინა სტალინი მეფის ჟანდარმებისგან. ის ხელით მამამისის — მდიდარი მეწარმის სახლიდან გამოიყვანა, სტალინმა კი სიკეთე მის ოჯახს ქონების კონფისკაციითა და მამისა და ძმის განადგურებით გადაუხადა“ — ამბობს სააკაშვილი.^[50]

• 
  ნინო ბურჯანაძე — ქართველი პოლიტიკოსი, საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარე (2001–2008). დემოკრატიული მოძრაობა — ერთიანი საქართველოს ლიდერი. საქართველოს პრეზიდენტის მოვალეობის შემსრულებელი 2003–2004 და 2007–2008 წლებში:

„დემოკრატიული საქართველოს“ ლიდერმა ნინო ბურჯანაძემ რუსეთის პირველ არხზე ვლადიმერ პოზნერის საავტორო გადაცემაში მონაწილეობისას წამყვანის კითხვაზე — როგორია პერსონალურად თქვენი დამოკიდებულება სტალინის მიმართ — უპასუხა, რომ ის „გამორჩეული ადამიანი იყო“ და რევოლუციონერებს შორის არც ყველაზე სისხლისმსმელი.

— საქართველოში სტალინის მიმართ განსხვავებული დამოკიდებულებაა. არიან ადამიანები, რომლებიც მას დიდ პატივს სცემენ და ამაყობენ კიდეც მისი ქართული წარმომავლობის გამო. თუმცა, საკამათოა, რამდენად იყო მასში მხოლოდ ქართული ხასიათი — რევოლუცია მაინც გლობალიზაციის ნაწილია. არიან ადამიანები, რომლებიც მას ძალიან აკრიტიკებენ. ვფიქრობ, ის გამორჩეული ადამიანი იყო, არაორდინალური ადამიანი იყო, ის პიროვნება იყო და ეს ერთმნიშვნელოვნად ასეა. ის მსოფლიო ისტორიის ლიდერებს შორის არ იყო ყველაზე სისხლისმსმელი, ისევე როგორც ბოლშევიკებს შორის. თუმცა, იმ დროს საშინელი დანაშაულებები ხდებოდა. მაგრამ საკითხავია, ჰქონდა კი მას სხვა არჩევანი? ის საინტერესო პიროვნებაა, თუმცა, როცა დიდ ადამიანზე ვსაუბრობთ, მაინც ვისურვებდი, რომ მათ ბოროტება არ ჩაედინათ“ — განმარტა ნინო ბურჯანაძემ.^[51]

• 
  ედუარდ შევარდნაძე — ქართველი პოლიტიკოსი, პარტიული და სახელმწიფო მოღვაწე. საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის წევრი, საქართველოს სსრ კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივანი (1972–1985). საბჭოთა კავშირის საგარეო საქმეთა მინისტრი და პოლიტბიუროს წევრი (1985–1990). საქართველოს მეორე პრეზიდენტი 1995–2003 წლებში:

2008 წლის 25 იანვარს უკრაინულ გაზეთში „ფაქტები და კომენტარები“ (რუს. "ФАКТЫ и комментарии") გამოქვეყნდა ინტერვიუ ედუარდ შევარდნაძესთან, სადაც ჟურნალისტი რობერტ ვასილი (რუს. Роберт Василь) — სტალინისა და ბერიას საკითხს ეხება. ქვემოთ მოყვანილია ფრაგმენტი ამ ინტერვიუდან:
— დიდი სამამულო ომის პერიოდში საბჭოთა კავშირის ხელმძღვანელობაში წამყვანი პოსტები ეკავათ ქართველებს — სტალინს და ბერიას, რას გვეტყოდით მათ შესახებ და როგორ აფასებთ მათ მოღვაწეობას?
— მიმაჩნია, რომ ისინი ერთმანეთისაგან სრულიად განსხვავებული ადამიანები იყვნენ. სტალინი გენიალური მოაზროვნე იყო, თუმცა, ამასთან, სასტიკიც, ანდა, უფრო სწორი იქნებოდა — მკაცრი. მე ახლაც ინტერესით ვიკვლევ მის ნაშრომებსა და ბიოგრაფიას. მიუხედავად იმისა, რომ მის განვლილ ცხოვრებაში იყო ნეგატიური მომენტები, იგი მაინც დიდ სახელმწიფო მოღვაწედ წარმოგვიდგება. ომში ხომ სწორედ მან გაიმარჯვა. იგი ხელმძღვანელობდა ქვეყნის მთავრობას — იყო უმაღლესი მთავარსარდალი, თავდაცვის მინისტრი, მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარე, მოკლედ, მთელი ძალაუფლება მის ხელში იყო. 1941 წლის მიწურულს, მაშინ, როდესაც ჰიტლერელები უკვე მოსკოვის მისადგომებთან იყვნენ, სტალინმა დედაქალაქში 7 ნოემბრის აღსანიშნავად სამხედრო აღლუმის ჩატარების განკარგულება გასცა. მოსკოვის სამხედრო ოლქის სარდალი კატეგორიული წინააღმდეგი იყო. ის ამბობდა, რომ თუ სტალინი მავზოლეუმის ტრიბუნაზე იდგება, ერთი ბომბიც კი საკმარისი იქნება მის გასანადგურებლად, ხოლო მის გარეშე ქვეყანაც განწირული იქნებოდა დაღუპვისთვის. მიუხედავად ასეთი საფრთხისა, სტალინმა მაინც ჩაატარებინა აღლუმი და მისი ბრძანებით ორგანიზებული მოსკოვის საჰაერო თავდაცვის უზრუნველყოფის გაძლიერებული რეჟიმის პირობებში, როგორც ცნობილია, არცერთი ბომბი აღლუმის მსვლელობის დროს არ ჩამოვარდნილა“. ^[52]

ქვემოთ მოყვანილია აღნიშნულ თემატიკასთან დაკავშირებული კიდევ ერთი ფრაგმენტი 2008 წლის სატელევიზიო პროგრამიდან — „სტუმრად დიმიტრი გორდონთან“ (რუს. "В гостях у Дмитрия Гордона"), სადაც გადაცემის წამყვანი, ჟურნალისტი დიმიტრი გორდონი ეკითხება ედუარდ შევარდნაძეს:
— სტალინის პიროვნება თქვენი შეხედულებით, ვინ იყო იგი — ტირანი, დესპოტი, იმპერიის დიადი აღმშენებელი, დიდი პიროვნება, არაფრით გამორჩეული პიროვნება, პარანოიკი — ვინ იყო ის სინამდვილეში?
— არა, თქვენ ახლა საკმაოდ ბევრი რამ ჩამოთვალეთ, სხვადასხვაგვარი შეფასების აღმნიშვნელი სიტყვები თუ გამოთქმები, მაგრამ... ეს იყო დიდი ადამიანი!
— ცალსახად და ერთმნიშვნელოვნად?
— ცალსახად და ერთმნიშვნელოვნად — დიდი ადამიანი! ^[53]

• 
  ზვიად გამსახურდია — ქართველი მეცნიერი-ფილოლოგი, მწერალი, მთარგმნელი, პოლიტიკოსი, დისიდენტი, საქართველოს ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის ერთ-ერთი ლიდერი, საქართველოს ეროვნული გმირი. საქართველოს პირველი პრეზიდენტი 1991–1992 წლებში:

„პრაქტიკულად, მთელი ჩემი ცხოვრება ვიბრძოდი და ვიბრძვი სტალინიზმის წინააღმდეგ... სტალინის გაიდეალების ხანა წარსულს ჩაბარდა. შესაძლოა, ორი-სამი წლის წინ მსგავსი დამოკიდებულების გამოვლინებას ჯერ კიდევ ჰქონდა ადგილი, თუმცა მას შემდეგ, რაც ჩვენ ძალიან დიდი სამუშაოები გავწიეთ ამ მიმართულებით და ფაქტობრივად გავაუქმეთ საზოგადოება „სტალინი“, ფაქტობრივად მე გავაუქმე წინასაარჩევნო კამპანიის დროს და მივაღწიე იმას, რომ საერთოდ ავკრძალეთ ეს საზოგადოება, ავუკრძალეთ არჩევნებში მონაწილეობის მიღების უფლება, რადგან მათ არჩევნებში მონაწილეობა სურდათ. ამის შემდეგ ამ საშიშროებამ უკვე ჩაიარა“.^[54]

• 
  ნიკოლოზ რურუა — ქართველი იურისტი და პოლიტიკოსი. საქართველოს მეექვსე (2004–2008) და მეშვიდე (2008–2012) მოწვევის პარლამენტის წევრი, საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის მინისტრი 2008–2012 წლებში:

„სტალინი იყო პოლიტიკური დამნაშავე, რომელიც 1921 წელს საქართველოში რუსეთის ბოლშევიკურ არმიას შემოუძღვა. სტალინი იყო ადამიანი, ვინც ჩვენი მოკავშირე ერების ნაწილი გაანადგურა. რეპრესიებს ემსხვერპლა ქართველი ერის ელიტა. მისი დანაშაულის გასაცნობიერებლად რამდენიმე გვარის დასახელებაც კმარა — მიხეილ ჯავახიშვილი, ტიციან ტაბიძე, ევგენი მიქელაძე. იმედს გამოვთქვამ, რომ ამ კონკურსში საუკეთესო პროექტი გაიმარჯვებს და აღიმართება გმირთა ხსოვნის მემორიალი, რომელიც ამ მოედანზე სამუდამოდ დარჩება; ერთხელ და სამუდამოდ დასრულდება ის პოლიტიკური აბსურდი, რასაც გორის მთავარ მოედანზე სტალინის ძეგლის არსებობა ქმნიდა“ — განაცხადა რურუამ საგანგებო პრესკონფერენციაზე.^[55]

• 
  ბიძინა ივანიშვილი — ქართველი ბიზნესმენი, მეცენატი და პოლიტიკოსი. საქართველოს პრემიერ-მინისტრი 2012–2013 წლებში:

„მე ძალიან ფაქიზად, ფრთხილად, მაგრამ უარყოფითად ვაფასებ სტალინის მოღვაწეობას. ეს არის ჩემი დამოკიდებულება მისადმი“.^[56]

„მე არ მაქვს სტალინის სურათი. გოგი თოფაძეს თუ აქვს ამის სურვილი, ეს მისი ნებაა. პრინციპში, ეს აკრძალული არაა. მე ესეთი დამოკიდებულება მაქვს მარტივად, არამარტო სტალინთან. თუ გინდათ, სტალინის მსგავსი პატარა თვისებები ჩვენს ბოლო ლიდერს რომ ჰქონდა, ამასაც შეგახსენებთ. არ შეიძლება, ადამიანები იხვრიტებოდნენ და იხოცებოდნენ და არ შეიძლება, რაიმე აქცია ტარდებოდეს საზოგადოების წინააღმდეგ იმისათვის, რომ რაღაც წყობას, ან წესრიგს ჩაეყაროს საფუძველი და რაღაც იდეოლოგიას. არცერთი ადამიანის სიცოცხლედ არ ღირს ნებისმიერი იდეოლოგია. ამ მხრივ, რა თქმა უნდა, სტალინთან გამოტანილია და რაც გამოტანილია, მე მთლიანად ვემხრობი ამაში, ახალს ვერაფერს მოგახსენებთ. ის, რომ ისტორიის ნაწილია სტალინი და ვიღაცეები ამას იხსენებენ, ამის უფლებაც აქვთ. და ძალიან საინტერესო და მძაფრი ისტორია არის დაკავშირებული სტალინთან. მათ რიცხვში, ჩვენი ქვეყნის განვითარების და შესაბამისად, მას ისტორიაში აქვს მნიშვნელობა, მაგრამ ჩემთვის სტალინი არ იყო პოზიტივი. თუ გოგი თოფაძეს სტალინი მოსწონს, ამაშიც არაფერი დანაშაული არ არის, ეს მისი ნებაა და მისი უფლებაა“.^[57]

• 
  გოგი თოფაძე — ქართველი მეწარმე და პოლიტიკოსი. სააქციო საზოგადოება „ყაზბეგის“ პრეზიდენტი. საქართველოს მეხუთე (1999–2004), მეექვსე (2004–2008) და მერვე (2012–2016) მოწვევის პარლამენტის წევრი,^[58] პოლიტიკური მოძრაობა „მრეწველობა გადაარჩენს საქართველოს“ თავმჯდომარე 1999–2005 წლებში:

„სტალინის სურათი ყველა კაბინეტში დაიკიდება საქართველოში მალე, იმიტომ, რომ ის იყო გენიალური პიროვნება და მე-20 საუკუნეში აღიარებულია. მალე ყველა მიხვდება, რომ ამ კაცმა დიდი სიკეთე გააკეთა და მთელი მსოფლიო თვლის ერთ-ერთ ყველაზე დიდ პიროვნებად მეოცე საუკუნეში. კანდელაკია თუ ვიღაცაა, რა უფლებით ლანძღავს სტალინს. აქ კიდევ გეტყვით, მუსოლინის ძეგლი რატომ დგას იტალიაში? შეიძლება, ძალიან დიდმა ნაწილმა გაიზიაროს ჩემი აზრი. მგონია, რომ ის კაცი იყო სიმბოლო საქართველოსი“. ^[59]

• 
  კანდიდ ჩარკვიანი — ქართველი პოლიტიკოსი, პარტიული და სახელმწიფო მოღვაწე. საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის წევრი, საქართველოს სსრ კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივანი 1938–1952 წლებში:

„სტალინი იმ ადამიანების რიცხვს ეკუთვნის, რომელიც დაჯილდოვებული იყო დიდი ბუნებრივი ნიჭით. ამავე დროს, კითხვის წარმოუდგენელი უნარით, რასაც, თვით მისი მტრებიც ადასტურებდნენ, ვინც მასთან ერთად ციხეში იჯდა. მე წავიკითხე რამდენიმე ესერის მოგონება სტალინის შესახებ — ისინი აღიარებენ ამ ფაქტს. განათლების მაღალ საფეხურს სტალინმა სწორედ კითხვის საშუალებით მიაღწია. ყველაზე კარგად და ყველაზე უფრო დაუფლებული იყო სტალინი ისტორიას, ისტორია ძალიან უყვარდა და ისტორია იცოდა ზედმიწევნით. შემდეგაც, როგორც ჩანს, მას შემდეგ, რაც ქვეყნის სათავეში იყო სტალინი, მაშინაც, ამ თავის მისწრაფებას და მიდრეკილებას არ ღალატობდა და ისტორიას ძალიან თვალყურს ადევნებდა. ვისაც სტალინის ჩანაწერები წაკითხული აქვს, ის მიხვდება, რომ ეს არის განათლებული და კულტურული ადამიანის ნაწერი. მას თავისი სტილი ჰქონდა — მოკლე, ნათელი — ისეთი, რომელიც სწორედ რევოლუციონერებს ესაჭიროებოდათ, რომ ხალხამდე მიეტანათ მარქსიზმის იდეები. როცა მისივე თხოვნით, სოჭში ჯანაშია და ბერძენიშვილი ჩავიყვანე — არ დარჩენილა მსოფლიო ისტორიის საკითხები, რომლებიც მათ არ განეხილათ. ჩვენი ისტორიკოსები განცვიფრებულები იყვნენ ისტორიული ფაქტების ცოდნის იმ სიღრმით, რომელიც სტალინმა საუბარში გამოამჟღავნა. ასე რომ, ლაპარაკი იმაზე, რომ სტალინს აკლდა განათლება — სისულელეა“.^[60]

ლიტერატურა |

ქართულენოვანი გამოცემები |

• პიროვნების კულტისა და მისი შედეგების დაძლევის შესახებ. სკკპ ცკ დადგენილება. 1956 წლის 30 ივნისი, თბ., 1956


• საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტიის ისტორია, თბ., 1973


• 
  ქსე, ტ. 9, გვ. 545-545, თბ., 1985


• ვასაძე, აკაკი. სამი დღე იოსებ სტალინთან (მოგონებები). თბილისი, 1990


• რიბინი, ალექსეი. სიმართლე სტალინზე (პირადი მცველის ჩანაწერები). თბილისი : შპს „ურანი“, 1997


• სოლოვიოვი, ბორის; სუხოდეევი, ვლადიმერ. უმაღლესი მთავარსარდალი სტალინი. თბილისი, 2002


• 
  ღლონტი, ალექსანდრე (რედ.) (1937). ლენინი და სტალინი ქართულ ფოლკლორში. თბილისი: სახელგამი, საქ. სსრ სახკომსაბჭოს სტამბა. 
  


• 
  ბენაშვილი, დიმიტრი (რედ.) (1939). ლენინი და სტალინი ქართულ პოეტურ ფოლკლორში. თბილისი: ფედერაცია. 
  


• 
  დადიანი, შალვა (1940). სტალინი ჭიათურაში : ნარკვევი. თბილისი: სახელგამი, პოლიტლიტერატურის სექტორი. 
  


• 
  იორდანაშვილი, მ.; მელაძე, მ.; ბახტაძე, კ.; ეგორაშვილი, ლ. (1941) ი.ბ. სტალინი ქართულ პოეზიაში : ბიბლიოგრაფია. თბილისი. 
  


• 
  ავტორხანოვი, აბდურახმან (1990). სტალინის სიკვდილის საიდუმლო : ბერიას შეთქმულება. თბილისი: საქინფორმკინო. 
  


• 
  ცქიტიშვილი, კარლო; ვეშაპელი, თინათინ; გაბელაია, ალეკო (1990) მე – იოსებ სტალინი. თბილისი: წიგნის მოყვარულთა საზოგადოება. 
  


• 
  უსპენსკი, ვლადიმერ (1991). ბელადის საიდუმლო მრჩეველი. ქუთაისი: გამომცემლობა „სარანგი“. 
  


• 
  ჯილასი, მილოვან (1991). საუბრები სტალინთან. თბილისი: გამომცემლობა „მერანი“. 
  


• 
  ბეგიაშვილი, ლერი (შემდგენელ-რედაქტორი) (1993). გასაუბრება იოსებ ბესარიონის ძე სტალინთან. თბილისი: კახეთის ლიტერატურული ასოციაცია. 
  


• 
  ჩინჩალაძე, რუბენ (შემდ.); მშვენიერაძე, გივი (შემდ.); კუხიანიძე, ზურაბ (რედ.) (1995) ნამდვილი სტალინი. ქუთაისი: გამომცემლობა „საქართველო“. 
  


• 
  ბარამიძე, ნოდარ (1997). სტალინის დახასიათების საიდუმლოებანი. ბათუმი: გამომცემლობა „აჭარა“. 
  


• 
  ჟუხრაი, ვლადიმერ (1997). სტალინი: სიმართლე და სიცრუე. თბილისი: გამომცემლობა „დიადემა“. 
  


• 
  კირტავა, ამბროსი (1998). სტალინი წყალტუბოში. ქუთაისი: გამომცემლობა „საქართველო“. 
  


• 
  გოგოლიშვილი, მამია (1998). შეხვედრა სტალინთან ანუ რაც მინახავს და მიკეთებია. ბათუმი: გამომცემლობა „აჭარა“. 
  


• 
  გურული, ვახტანგ (2000). სტალინის დიდი ექსპერიმენტი : მასალები პოლიტიკური პორტრეტისათვის. თბილისი: გამომცემლობა „მერიდიანი“.  ISBN 99928-22-07-4
  


• 
  ნიკოლეიშვილი, ავთანდილ (2000). ეროვნული საკითხი სტალინის ნააზრევში. ქუთაისი: ქუთაისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა.  ISBN 99928-79-14-9
  


• 
  გარდაფხაძე, კარლო (2002). მსოფლიოს გამოჩენილი ადამიანები სტალინის შესახებ. თბილისი: „გამომცემლობა სამშობლო“.  ISBN 99928-26-86-X
  


• 
  სუვოროვი, ვიქტორ (2003). წმენდა. თბილისი: გამომცემლობა „მერიდიანი“.  ISBN 99928-32-16-9
  


• 
  სანიკიძე, დავით (2006). სტალინის პიროვნების კულტი და საქართველო. თბილისი. 
  


• 
  ირემაშვილი, იოსებ (2006). სტალინი და საქართველოს ტრაგედია = Stalin und die Tragödie Georgiens. თბილისი: შპს „ფავორიტი“.  ISBN 99928-69-19-4
  


• 
  სებაგ-მონტეფიორე, საიმონ (2009). ახალგაზრდა სტალინი. თბილისი: ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა. 
  


• 
  სებაგ-მონტეფიორე, საიმონ (2009). ახალგაზრდა სტალინი. თბილისი: ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა. 
  


• 
  დოლიძე, მამია (2010). მეორე მსოფლიო ომი : (ეპოპეა XX საუკუნეში) : უინსტონ ჩერჩილი, ფრანკლინ რუზველტი, იოსებ სტალინი. თბილისი.  ISBN 978-9-941-01825-1
  


• 
  ახუაშვილი, იაკობ (2011). სტალინი „ფარული ხელის“ გარემოცვაში. თბილისი. 
  


• 
  ვასაძე, აკაკი (2012). შეხვედრა სტალინთან : (მოგონებები, ფიქრები). თბილისი: გამომცემლობა „არტანუჯი“. 
  


• 
  ჩარკვიანი, გელა (2013). ინტერვიუ მამასთან : კანდიდ ჩარკვიანი სტალინის, ბერიას და გვიანდელი სტალინური ეპოქის საქართველოს შესახებ. თბილისი: გამომცემლობა „არტანუჯი“.  ISBN 978-9-941-44533-0
  


• 
  დოიჩერი, ისააკ (2014). სტალინი – პოლიტიკური ბიოგრაფია. ნაწილი I. თბილისი: ქართული ბიოგრაფიული ცენტრი. 
  


• 
  დოიჩერი, ისააკ (2014). სტალინი – პოლიტიკური ბიოგრაფია. ნაწილი II. თბილისი: ქართული ბიოგრაფიული ცენტრი. 
  


• 
  სნაიდერი, ტიმოთი (2014). სისხლიანი მიწები : ევროპა ჰიტლერსა და სტალინს შორის. თბილისი: საუნჯე.  ISBN 978-9-941-45167-6
  


• 
  კოპალეიშვილი, ტიტე (2015). ფიქრები სტალინზე და საქართველოზე. თბილისი. 
  


• 
  ჩარკვიანი, კანდიდ (2015). სტალინთან ურთიერთობის ეპიზოდები. თბილისი: გამომცემლობა „არტანუჯი“. 
  


• 
  რობაქიძე, გრიგოლ (2015). ლენინი, სტალინი, ჰიტლერი, მუსოლინი. თბილისი: გამომცემლობა „არტანუჯი“. 
  


• 
  ჯუღაშვილი, ევგენი (2016). პაპაჩემი სტალინი – აკრძალული მემუარები. თბილისი: გამომცემლობა „აზრი“. 
  


• 
  ონიანი, გრიგოლ (2016). სტალინი. თბილისი: გამომცემლობა „სეზანი“.  ISBN 99410-85-23-4
  


• 
  დაუშვილი, ალექსანდრე (2016). სტალინი. თბილისი: „გამომცემლობა პალიტრა L“. 
  


• 
  დარჩია, ბორის (2017). ქართული ლიტერატურის მოღვაწენი და იოსებ სტალინი. თბილისი. 
  

რუსულენოვანი გამოცემები |

• XX съезд КПСС Стенографич. отчет, т. 1–2 М., 1956


• История КПСС т. 1–5, М., 1964–70


• 
  Волкогонов, Дмитрий (1989). Триумф и трагедия. Книга I. Часть 1. М.: АПН. 
  


• 
  Волкогонов, Дмитрий (1989). Триумф и трагедия. Книга I. Часть 2. М.: АПН. 
  


• 
  Волкогонов, Дмитрий (1989). Триумф и трагедия. Книга II. Часть 1. М.: АПН. 
  


• 
  Волкогонов, Дмитрий (1989). Триумф и трагедия. Книга II. Часть 2. М.: АПН. 
  


• 
  Волкогонов, Дмитрий (2013). Сталин. Триумф и трагедия. М.: Издательство Эксмо.  ISBN 978-5-699-61779-1
  


• 
  Жухрай, Владимир (1998). Сталин: правда и ложь. М.: Сварогъ. 
  


• 
  Троцкий, Лев (1996). Сталин (Том I). М.: "Терра".  ISBN 5-300-00588-6 ISBN 5-300-00589-4
  


• 
  Троцкий, Лев (1996). Сталин (Том II). М.: "Терра".  ISBN 5-300-00590-8 ISBN 5-300-00588-6
  


• 
  Троцкий, Лев; Дойчер, Исаак; Клифф, Тони (2013) Сталин. Красный «царь» (сборник). М.: Алгоритм.  ISBN 9785443804170
  


• 
  Пыхалов, Игорь (2005). Великая Оболганная война. М.: Изд. «Яуза», Изд. «Эксмо».  ISBN 56991-09-13-7 ISBN 978-5-6991-0913-5
  


• 
  Пыхалов, Игорь (2007). Время Сталина: факты против мифов. М.: Издательский дом «Казачий курень».  ISBN 59245-00-02-0 ISBN 978-5-9245-0002-7
  


• 
  Пыхалов, Игорь (2008). За что Сталин выселял народы?. М.: Яуза-пресс.  ISBN 978-5-9955-0017-9 ISBN 978-5-9955-0149-7
  


• 
  Пыхалов, Игорь; Дюков, Александр (2008) Великая оболганная война-2. Нам не за что каяться!. М.: Яуза, Эксмо.  ISBN 978-5-699-25622-8
  


• 
  Пыхалов, Игорь (2008). Сталинские депортации – преступный произвол или справедливое возмездие?. М.: Яуза-пресс.  ISBN 978-5-9955-0251-7
  


• 
  Пыхалов, Игорь (2010). Великий оболганный Вождь. Ложь и правда о Сталине. М.: Яуза-пресс.  ISBN 978-5-9955-0157-2 ISBN 978-5-995-50347-7
  


• 
  Пыхалов, Игорь (2011). За что сажали при Сталине. Невинны ли «жертвы репрессий»?. М.: Яуза-пресс.  ISBN 978-5-9955-0310-1
  


• 
  Пыхалов, Игорь (2012). Самые подлые мифы о Сталине. Клеветникам Вождя. М.: Издательство «Яуза-пресс».  ISBN 978-5-9955-0485-6
  


• 
  Пыхалов, Игорь (2012). Клевета на Сталина. Факты против лжи о Вожде. М.: Яуза-пресс.  ISBN 978-5-995-50409-2 ISBN 978-5-995-50445-0
  


• 
  Пыхалов, Игорь (2013). Реванш Сталина. Вернуть русские земли!. М.: Алгоритм.  ISBN 978-5-4438-0261-9
  


• 
  Пыхалов, Игорь (2013). Сталин без лжи. Противоядие от «либеральной» заразы. М.: Яуза-Пресс.  ISBN 978-5-9955-0531-0
  


• 
  Ерофеев, Виктор (2017). Хороший Сталин. М.: Рипол Классик.  ISBN 53860-82-14-0 ISBN 978-5-3860-8214-7
  

ინგლისურენოვანი გამოცემები |

• 
  Fainsod, Jerry F.; Hough, Merle (1979) How the Soviet Union is Governed. Cambridge: Harvard University Press. ISBN 978-0-674-41030-5. 
  


• Haslam, Jonathan (1979). "The Comintern and the Origins of the Popular Front 1934–1935". The Historical Journal 22 (3): 673–691. .


• 
  Pinkus, Benjamin (1984). The Soviet Government and the Jews 1948–1967: A Documented Study. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-24713-6. 
  


• Himmer, Robert (1986). "On the Origin and Significance of the Name "Stalin"". The Russian Review 45 (3): 269–286. JSTOR 130111.


• 
  Volkogonov, Dimitri (1991). Stalin: Triumph and Tragedy. London: Weidenfeld and Nicolson. ISBN 978-0297810803. 
  


• 
  Conquest, Robert (1991). Stalin: Breaker of Nations. New York and London: Penguin.  ISBN 978-0-140-16953-9
  


• 
  Etinger, Iakov (1995). Jews and Jewish Life in Russia and the Soviet Union, The Cummings Center Series. Ilford: Frank Cass, გვ. 103–124. ISBN 0-7146-4619-9. 
  


• 
  Rappaport, Helen (1999). Joseph Stalin: A Biographical Companion. Santa Barbara: ABC-Clio. ISBN 978-1-57607-084-0. 
  


• 
  Sandle, Mark (1999). A Short History of Soviet Socialism. London: UCL Press. DOI:10.4324/9780203500279. ISBN 978-1-85728-355-6. 
  


• 
  Boobbyer, Phillip (2000). The Stalin Era. Routledge. ISBN 0-7679-0056-1. 
  


• 
  Brackman, Roman (2001). The Secret File of Joseph Stalin: A Hidden Life. London and Portland: Frank Cass Publishers.  ISBN 978-0-714-65050-0
  


• 
  McCauley, Martin (2003). Stalin and Stalinism, third, Harlow and London: Pearson. ISBN 978-0-582-50587-2. 
  


• 
  Davies, Norman (2003). White Eagle, Red Star: The Polish-Soviet War 1919-20 and 'the Miracle on the Vistula'. London: Pimlico. ISBN 978-0712606943. 
  


• 
  Montefiore, Simon Sebag (2003). Stalin: The Court of the Red Tsar. London: Weidenfeld & Nicolson. ISBN 978-1-842-12726-1. 
  


• 
  Brent, Jonathan; Naumov, Vladimir (2004) Stalin's Last Crime: The Plot Against the Jewish Doctors, 1948–1953. New York: HarperCollins.  ISBN 978-0-062-01367-5
  


• 
  Overy, Richard J. (2004). The Dictators: Hitler's Germany and Stalin's Russia. London: Allen Lane. ISBN 978-0-393-02030-4. 
  


• 
  Service, Robert (2004). Stalin: A Biography. London: Macmillan. ISBN 978-0-333-72627-3. 
  


• 
  Davies, Robert; Wheatcroft, Stephen (2004) The Industrialisation of Soviet Russia Volume 5: The Years of Hunger: Soviet Agriculture 1931–1933. Basingstoke and New York: Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-230-23855-8. 
  


• 
  Kuromiya, Hiroaki (2005). Stalin. Profiles In Power. New York: Pearson/Longman.  ISBN 05827-84-79-4
  


• 
  McDermott, Kevin (2006). Stalin: Revolutionary in an Era of War. Basingstoke and New York: Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-333-71122-4. 
  


• 
  Roberts, Geoffrey (2006). Stalin's Wars: From World War to Cold War, 1939–1953. New Haven: Yale University Press. ISBN 978-0-300-15040-7. 
  


• Davies, Robert; Wheatcroft, Stephen (2006). "Stalin and the Soviet Famine of 1932–33: A Reply to Ellman". Europe-Asia Studies 58 (4): 625–633. JSTOR 20451229.


• 
  Leffler, Melvyn P. (2007). For the Soul of Mankind: The United States, the Soviet Union, and the Cold War. New York: Macmillan.  ISBN 978-1-429-96409-8
  


• 
  Montefiore, Simon Sebag (2007). Young Stalin. London: Weidenfeld & Nicolson. ISBN 978-0-297-85068-7. 
  


• 
  Gellately, Robert (2007). Lenin, Stalin, and Hitler: The Age of Social Catastrophe. London: Jonathan Cape. ISBN 978-0-224-06283-1. 
  


• 
  Khlevniuk, Oleg V. (2008). Master of the House: Stalin and His Inner Circle. New Haven and London: Yale University Press.  ISBN 03001-10-66-9
  


• 
  Conquest, Robert (2008). The Great Terror: A Reassessment, fortieth anniversary, Oxford and New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-195-31699-5. 
  


• 
  Wettig, Gerhard (2008). Stalin and the Cold War in Europe. Lanham: Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-742-55542-6. 
  


• 
  Li, Hua-yu (2009) Reactions of Chinese Citizens to the Death of Stalin: Internal Communist Party Reports.  Vol. 11, No. 2, pp. 70–88


• 
  Snyder, Timothy (2010). Bloodlands: Europe between Hitler and Stalin. New York: Vintage Books. ISBN 978-1-407-07550-1. 
  


• 
  Kotkin, Stephen (2014). Stalin: Paradoxes of Power, 1878–1928. London: Allen Lane. ISBN 978-0-713-99944-0. 
  


• 
  Fitzpatrick, Sheila (2015). On Stalin's Team: The Years of Living Dangerously in Soviet Politics. Carlton: Melbourne University Press. ISBN 978-1-400-87421-7. 
  


• 
  Khlevniuk, Oleg V. (2015). Stalin: New Biography of a Dictator. New Haven and London: Yale University Press. ISBN 978-0-300-16388-9. 
  


• 
  Kotkin, Stephen (2017). Stalin: Waiting for Hitler, 1929–1941. New York: Penguin. ISBN 1594203806. 
  


• 
  Werth, Alexander (2017). Russia at War, 1941–1945: A History. New York: Skyhorse Publishing.  ISBN 15107-16-27-0 ISBN 978-1-5107-1627-8
  

გერმანულენოვანი გამოცემები |

• 
  Iremaschwili, Joseph (1932). Stalin und die Tragödie Georgiens. Berlin: Selbstverl.. 
  

რესურსები ინტერნეტში |

	პორტალი „ბიოგრაფიები“
	იოსებ სტალინი ვიკიციტატებში
	იოსებ სტალინი ვიკისაწყობში

• იოსებ სტალინი


• იოსებ სტალინი


• სტალინი


• სტალინის სახლ-მუზეუმი


• ი. ბ. სტალინი. თხზულებათა კრებული. ტომი 1


• ი. ბ. სტალინი. თხზულებათა კრებული. ტომი 2


• ი. ბ. სტალინი. თხზულებათა სრული კრებული. ტ. 1-18


• ი. ბ. სტალინი. თხზულებათა სრული კრებული. ტ. 1-16


• ი. ბ. სტალინზე შექმნილი სიმღერების არქივი


• 
  ი. ბ. სტალინი (აუდიო, ვიდეო, ტექსტური და სხვა მასალები) – Internet Archive

ტექსტური მასალები |

• საიმონ სებაგ-მონტეფიორე – ახალგაზრდა სტალინი


• ემზარ ხვიჩია – სტალინის ფენომენი

საბიბლიოთეკო რესურსები |

საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა

• სტალინური სიები საქართველოდან (ელექტრონული მონაცემთა ბაზა)

სახაროვის ცენტრის ბიბლიოთეკა

• Библиотека Сахаровского центра

ქართულენოვანი მედია რესურსები |

ინტერნეტგამოცემა „საქართველო და მსოფლიო“

• სტალინი და საქართველო. სტალინის დიპლომატია


• სტალინი და საქართველო წარსულის ფურცლებიდან. ნაწილი I


• სტალინი და საქართველო წარსულის ფურცლებიდან. ნაწილი II


• სტალინი და საქართველო. ბელადი და სოფლის მეურნეობა. ნაწილი III


• სტალინი და საქართველო. ნაწილი IV


• სტალინი და საქართველო. ბელადი და ბორჯომის ხეობა. ნაწილი V


• სტალინი და საქართველო. დავით კასრაძის შექმნილი სტალინის პირველი ლიტერატურული პორტრეტი


• სტალინი და საქართველო. როგორ იწერებოდა საქართველოს ისტორია (19 აპრილი, 2018)


• სტალინი და საქართველო. როგორ იწერებოდა საქართველოს ისტორია (26 აპრილი, 2018)


• სტალინი და საქართველო. როგორ იწერებოდა საქართველოს ისტორია (10 მაისი, 2018)


• სტალინი და საქართველო. როგორ იწერებოდა საქართველოს ისტორია (17 მაისი, 2018)


• სტალინი და ფრანკო


• სტალინი ინტერნეტგამოცემა „საქართველო და მსოფლიო“-ს არქივში

საინფორმაციო ანალიტიკური სააგენტო „ინფონიუსი“

• საქართველოში, მოსკოვის მიერ აკრძალული ფილმის – „სტალინის სიკვდილის“ პრემიერა გაიმართება


• სტალინის პირადი მანქანის საიდუმლო – რა იმალებოდა ერთი შეხედვით ჩვეულებრივი ავტომობილის მიღმა


• „სტალინი გამორჩეული ადამიანი იყო“ – ბურჯანაძე


• სტალინის დედაც და სტალინის სხეულიც ჯერ კიდევ კვებავს ქართულ ნაციონალიზმს – ემზარ ჯგერენაია


• აღადგენენ თუ არა გორში სტალინის ძეგლს – 25 ათასი ხელმოწერა გვაქვს!

რადიო თავისუფლება

• სტალინური სიები საქართველოდან – დახვრეტილთა არდასავიწყებელი ამბავი


• ცოცხალი ჰიტლერი, როგორც სტალინის ლაზიერი ცივ ომში


• რუსეთში გამოკითხულთა 57%-ს სტალინი „ბრძენ ხელმძღვანელად“ მიაჩნია


• ჯორჯ მარშალი – ევროპის დავიწყებული მამა


• 9 მაისი: ვიზეიმოთ თუ ვიგლოვოთ?


• „ხელისუფლებამ უნდა გაუძლოს ელექტორატის შენარჩუნების ცდუნებას“


• ჰიტლერული ბლიცკრიგის ხელახალი ანალიზი


• (რელიგიური) ერებისა და (ქართული) ბრბოს ფსიქოლოგია


• რა კვალი დაამჩნია სტალინმა საქართველოს


• სტალინგრადი 75 წლის შემდეგ


• დაცინვის პატივი


• რუსეთი აღნიშნავს სტალინგრადის ბრძოლაში საბჭოთა კავშირის გამარჯვების 75-ე წლისთავს


• ვის არ სურს რუსეთში „სტალინის სიკვდილის“ ჩვენება


• ნადავლი ფილმები


• კომპ(ერთ)პარტიული მემკვიდრეობა და მესიანიზმი


• სტალინის დაბადების დღე გორში


• სტალინის დაბადების დღეს ულტიმატუმი ხელისუფლებას


• სამყარო, რომელიც კაფკასაც კი განაცვიფრებდა


• სტალინის მთავარი შეცდომა ომის წინ


• მწერალი, მოსწავლეები და ევროპული ღირებულებები


• გორში სტალინისტებისა და ანტისტალინისტების მოსაზრება ბელადის განსასვენებელთან დაკავშირებით ერთმანეთს დაემთხვა


• კადიროვი გამოდის წინადადებით, რომ საქართველოს გადაეცეს სტალინის ნეშტი


• რუსეთის ოლიმპიური კომიტეტის წევრი მოითხოვს დოპინგზე ინფორმაციის გამავრცელებელი პირის „დახვრეტას“


• მითხარი, რას ზეიმობ და გეტყვი, ვინ ხარ შენ


• სტეფან კურტუა: ქართველ მენშევიკთა მთავრობა დიდი პოპულარობით სარგებლობდა ევროპის სოციალისტურ წრეებში


• რეპრესიების მოწმე საგნები


• სტალინის ძეგლის საკითხი წინასაარჩევნო კამპანიის კონტექსტში


• კუნდერას უმნიშვნელობისა და არასერიოზულობის დეკადანსი


• ენ ეპლბაუმი უკრაინის ჰოლოდომორზე: „ვფიქრობ, ეს გენოციდი იყო“


• „ჯარისკაცს ფელდმარშალში არ ვცვლი“


• 1947 წლის 26 მაისს, სტალინის თავში


• გარდაიცვალა იოსებ სტალინის შვილიშვილი


• სტალინი მოსკოვსა და რუსეთში


• ლავრენტი ბერიას „დინამო“


• ცხოვრება მხიარულია


• რა განძს ინახავს ხელოვნების მუზეუმი


• სტალინის მეორე სიკვდილი


• წმინდანები, სტალინი და ქართული იდენტობა


• წმინდანები, სტალინი და ქართული იდენტობა (მოხსენება თემაზე „სტალინის მუზეუმის წარსული და მომავალი“)


• რევიზიონისტებსა და სხვა რჯულის კონსპირატოლოგებზე


• რატომ უნდა იყო ფრთხილად რუსეთში კომენტარების წერისას


• 25 წელი საბჭოთა კავშირის გარეშე


• მოსკოვში გარდაიცვალა იოსებ სტალინის შვილიშვილი, ევგენი ჯუღაშვილი


• მარო მაყაშვილი სტალინის ნაცვლად


• დღე, როცა სტალინის პირველი ძეგლი ჩამოაგდეს


• ბელადები – ფსკერზე


• დემოკრატიის რთული, მაგრამ შედეგიანი გზა


• ლევან ცუცქირიძე პროექტზე – „13 მითი სტალინის შესახებ“


• სტალინი კვლავ პრაღაშია


• გორში სტალინის ქუჩისთვის სახელის გადარქმევა დღის წესრიგში დგება


• „სადღესასწაულო“ დაპირისპირება გორში

ქართულენოვანი პერიოდიკა |

ჟურნალი „ლიბერალი“

• სტალინი – ვერშემდგარი მწერალი


• მოქალეებმა გორის ცენტრში სტალინის ბიუსტი დადგეს


• გორში პატრულმა სტალინისტების აქციიდან საბჭოთა დროშები გაიტანა


• სტალინი, იასამნები და პროტესტი გეორგიევსკის ლენტს – 9 მაისი ვაკის პარკში


• გორში სტალინის მუზეუმთან შელაპარაკება მოხდა


• სტალინის გარდაცვალების 65 წლისთავის აღსანიშნავად გორში კომუნისტებმა აქცია გამართეს


• გორში საბჭოთა დიქტატორის, სტალინის დაბადების დღეს აღნიშნავენ


• გორის მერი: თუ მექნება საშუალება სტალინის ძეგლის დადგმის, მე მას დავდგამ


• დღეს გორში სტალინის დაბადების დღესთან დაკავშირებით მუზეუმში ტორტი მიიტანეს


• არინა თავაქარაშვილი – სტალინის ძეგლის ხელმეორედ დადგმა-არდადგმას შეეწირა ჩემი ლექციები


• პრემიერი: საქართველოს მომავლისთვის მიუღებელია სტალინისტური სენტენციები


• ხიდაშელი: თოფაძიგან არაფერი მიკვირს მას მერე, რაც სტალინის სურათების დაკიდება მოითხოვა


• შორაპანში გუშინ დადგმული სტალინის ძეგლი აიღეს


• სტალინი – ბიზნესი და სტიგმა


• თოფაძე: მალე საქართველოში სტალინის სურათი ყველა კაბინეტში დაიკიდება


• სუბარი თოფაძეზე: სტალინი პირველ რიგში მას მიადგებოდა, როგორც კაპიტალიზმის გადმონაშთს

გაზეთი „კვირის პალიტრა“

• როგორი იყო იოსებ სტალინი გარეგნულად და ჰქონდა თუ არა თანდაყოლილი ფიზიკური ნაკლი?


• რატომ შეაფერხა სტალინმა „ქეთო და კოტეს“ საკავშირო პრემიერა


• უცნობი ფაქტები სტალინის ცხოვრებიდან


• რატომ გამოკეტეს სტალინის ფავორიტი მსახიობი ფსიქიატრიულში?!


• როგორ გაუსწორდა ნიკიტა ხურუშჩოვი სტალინის ორეულს?


• ვინ იყვნენ ძმები ამილახვრები და რატომ მტრობდა მათ სტალინი?


• ცემა-ტყეპა რადიო „კომსომოლსკაია პრავდას“ ეთერში სტალინის გამო (ვიდეო)


• რა აზრის ვართ სტალინზე?

ჟურნალი „გზა“

• სტალინის სიკვდილის საიდუმლოება


• რამდენს შეადგენდა სტალინის ხელფასი?


• „ის სტალინის ნახევარძმა იყო ...“


• ფსიქიატრიულში განთავსებული, სტალინის ფავორიტი მსახიობი

ჟურნალი „ტაბულა“

• სონღულაშვილი: სტალინი, სტოკჰოლმის სინდრომი და წინასწარმეტყველური პარადიგმა


• იოსებ სტალინი ახალი ზელანდიიდან, GOT- ის მსახიობის ნამდვილი სახელი


• თელავის რაიონის სოფელ აკურაში სტალინის ბიუსტი აღადგინეს


• ზემო ალვანში სტალინის ძეგლს საღებავი შეასხეს


• უკრაინის ქალაქებში სტალინის პროვოკაციული ძეგლები გამოჩნდა


• ლეიბორისტები გორის ცენტრში სტალინის ძეგლის დაბრუნებას ითხოვენ


• სტალინის ძეგლი საბჭოთა ბელადის სახლ-მუზეუმის ტერიტორიაზე აღიმართება


• თელავში სტალინის ძეგლი გაიხსნა


• ლაშა ბუღაძე: სტალინის ძეგლის დაბრუნება სააკაშვილისადმი ბანალური რევანშია


• ილია მეორე: სტალინის გარდაცვალებისას სასულიერო სემინარიაში ვტიროდით


• თელავში გახსნილი სტალინის ძეგლის დემონტაჟი 5 დღის ვადაში მოხდება


• სიგუა: სტალინს, როგორც ებრაელები ქრისტეს, ტურისტულ პროდუქტად გავყიდით


• სტალინის კულტი საქართველოში


• მარგველაშვილი: სტალინს მომავალში აღიქვამენ, როგორც ძალიან დიდ მხედართმთავარს


• ივანიშვილი: ძალიან ფაქიზად, მაგრამ უარყოფითად ვაფასებ სტალინის მოღვაწეობას


• თოფაძე: სტალინის სურათი ყველა კაბინეტში დაიკიდება, ის იყო გენიალური პიროვნება


• ტყემალაძე: სტალინი არის ისტორიული პიროვნება, რომლის არაღიარებაც არ შეიძლება


• შიხიაშვილი: უწმინდესმა მითხრა, სტალინი უკანასკნელი მართლმადიდებელი ხელმწიფეაო


• ვოლსკი: ზოგს სტალინი მოსწონს, ზოგს მარქსი და ზოგს ტროცკი


• მეჭიაური სტალინზე: ყველა ქართველს მივესალმები, რომელმაც წარმატებას მიაღწია


• ივანიშვილი: მე არ მაქვს სტალინის სურათი, თოფაძეს თუ აქვს სურვილი, მისი ნებაა


• ჯაფარიძე – ბერძენიშვილი – დოლიძე: შეძრწუნებულები ვართ გოგი თოფაძის განცხადებით


• სუბარი: სტალინი რომ მოვიდეს, პირველ რიგში, თოფაძეს მიადგება და გააკულაკებენ


• სესიაშვილი: პარლამენტში იმდენი მიშისტია, ერთი სტალინისტით არაფერი დაშავდება


• რაგოზინი: სტალინის ტერორის დროს მიღებული ტრავმა რუსეთის პოლიტიკაში იჩენს თავს


• ივანიშვილი: ადგილობრივებს სტალინით სიამაყეს ნუ წავართმევთ და ნუ გავაღიზიანებთ


• თოფაძე: სტალინის ლანძღვა და გინება არც ერთ ქართველ პატრიოტ კაცს არ ეკადრება

ციფრული არქივი |

• 
  Yale University Press – Stalin Digital Archive


• 
  University of Pittsburgh – Stalinka: Digital Library of Staliniana


• 
  იელის უნივერსიტეტის გამომცემლობა (აშშ) – სტალინის ციფრული არქივი


• 
  ი. ბ. სტალინის ინტერნეტ ბიბლიოთეკა – Stalin Internet Library


• 
  ი. ბ. სტალინის ინტერნეტ არქივი – Joseph Stalin Internet Archive

ფოტოარქივი |

• 
  Pinterest by World War Items


• 
  Pinterest by Kenneth


• 
  Pinterest by Пётр Никитин


• 
  Getty Images – Stalin Pictures and Images


• 
  Getty Images – Stalin Pictures and Images


• 
  Getty Images – Joseph Stalin Photo Gallery


• 
  Getty Images – Joseph Stalin Pictures and Images

ვიდეოარქივი |

ქართულენოვანი ვიდეო მასალები |

• 
  ქართული დოკუმენტალისტიკა – 1924 წლის დაისი – პირველი არხი – ფილმები


• 
  ხანმოკლე XX საუკუნე. 1941. ომის ახალი ფაზები – Georgian Broadcaster


• 
  ხანმოკლე XX საუკუნე. 1946. ცივი ომის დასაწყისი – პირველი არხი – ფილმები


• 
  ხანმოკლე XX საუკუნე. 1947. ვაშინგტონისა და მოსკოვის დაპირისპირება ახალ ფაზაში შედის – პირველი არხი – ფილმები


• 
  ხანმოკლე XX საუკუნე. 1949. NATO-ს დაარსება – პირველი არხი – ფილმები


• 
  ხანმოკლე XX საუკუნე. 1950. იერუსალიმი – ისრაელის დედაქალაქი – პირველი არხი – ფილმები


• 
  ხანმოკლე XX საუკუნე. 1953. სტალინის სიკვდილი – პირველი არხი – ფილმები


• 
  ახალგაზრდა სტალინი – VakhoSanaiasReport


• 
  სტალინის შესახებ – მართლმადიდებლური ვიდეოები


• 
  შეხვედრა წარსულთან (კანდიდ ჩარკვიანი სტალინის შესახებ) – Fitter Happier

ინგლისურენოვანი ვიდეო მასალები |

• The Death of Stalin


• 
  Stalin: Inside the Terror – Dr Alan Brown


• 
  Stalin's Final Speech 1952 – Scott W. Palmer


• 
  Red Army Parade (1945 – English) – bydloscum


• 
  Double life of Joseph Stalin – Телеканал СТБ


• 
  Mystery of Stalin's Death (RT Documentary) – RT


• 
  Apocalypse – Stalin Documentary – Nikola Raider


• 
  Biography of Soviet Leader Joseph Stalin – For All


• 
  A Portrait of Stalin: Mind Control – georgeweatherby


• 
  A Portrait of Stalin: Secret Police – georgeweatherby


• 
  BBC Horizon – Stalin, Inside The Terror – Abram Ivanov


• 
  The fourteen doubles of Joseph Stalin – Телеканал СТБ


• 
  Stalin's Bodyguard Talks About Stalin – TheFinnishBolshevik


• 
  Soviet Files: The Mystery of Stalin's Death – RT Documentary


• 
  NBC News White Paper: The Death of Stalin – 1963 – YorkVid


• 
  The Private Life of Joseph Stalin (full documentary) – docukino


• 
  The Startling Truth Behind Stalin's Last Plot – The Film Archives


• 
  Stalin, Volume I: Paradoxes of Power, 1878–1928 – Ellison Center


• 
  Biography Joseph Stalin Red Terror Documentary – History Of Wars


• 
  Joshua Rubenstein | "The Last Days of Stalin" – Harvard Law School


• 
  Stalin's Great Terror. An interview with Prof. J. Arch Getty (UCLA) – The Faculties


• 
  Stalin Documentary on the Real Life and Reign of Joseph Stalin – BBC Documentary


• 
  Inside The Stalin Archives: The Secrets of The Great Terror – Massachusetts School of Law at Andover

რუსულენოვანი ვიდეო მასალები |

ნაწილი პირველი |

• 
  А. А. Зиновьев о Сталине и сталинизме – vikinformburo


• Александр Бурдонский, режиссёр-постановщик, внук Сталина


• 
  Александр Бурдонский. "В гостях у Дмитрия Гордона". 1/2 (2013) 2/2 (2013)
  


• 
  Андрей Фурсов – Убийство Сталина – Берия, Хрущев – insight attitude


• 
  Антисталинисты впадают в истерику – RedPenza


• 
  Апокалипсис: Сталин – 1 серия 2 серия 3 серия – Шухрат Гулямов


• 
  Архивный историк Юрий Жуков. Руководство СССР. Сталин – Наталина


• 
  В.А. Ефимов о Сталине. Думайте и решайте сами – MrZaval11


• 
  Василий Сталин. Расплата за отца – Документальный Channel


• 
  Василий Сталин. Тайны кремлевского узника – Документальный Channel


• 
  Великий Сталин? Или Джугашвили? А. Фурсов – От Создателей


• 
  Видеоархив выступлений Сталина – kob.su


• 
  Вся правда о Сталине – Белый Рус


• 
  Выступление Сталина (1937 год) – HistoryTVru


• 
  Выступления Сталина – Vaxa Elimxanov

ნაწილი მეორე |

• 
  Дача Сталина на Рице – Вадим Мурашкин


• 
  Дело Иосифа Сталина (1 серия) – Имперское ТВ


• 
  Дело Иосифа Сталина, серии 1–12 – Леонид Грингауз


• 
  Дети Сталина. Из цикла "Кремлевские дети" – 1 – ЖЗЛ


• 
  Дети Сталина. Из цикла "Кремлевские дети" – 2 – ЖЗЛ


• 
  Дом-музей И.В. Сталина в г. Гори – null


• Дневник охранника вождя. Документальный фильм о начальнике охраны Сталина


• 
  Евгений Спицын «Как создавали ложь о Сталине и о 22-м июня 1941 года» – День ТВ


• 
  Загадки века. Почему Сталин пощадил Гитлера? – Татося Хор


• 
  Зачем очерняют имя Сталина – Antonina Ageeva


• 
  Железный еврей Сталина. Фильм Владимира Чернышёва – НТВ


• 
  Жена Сталина – 1 серия 2 серия 3 серия 4 серия – Алексей Граф

ნაწილი მესამე |

• 
  И. Сталин в первые дни войны – Ежи Васлица


• 
  И. Сталин и А. Гитлер. Особая папка – Канал Победы


• 
  И. Сталин. Речь 11 декабря 1937 г. перед избирателями – Бородач Канарейка


• 
  И. Сталин. Речь о Конституции СССР 25 ноября 1936 г. – Бородач Канарейка


• 
  Имя Россия – Иосиф Сталин – NCnews


• 
  Имя Россия – Иосиф Сталин – Васильев Константин


• 
  Иосиф Сталин – биография – Документальный жанр MaxTV


• 
  Иосиф Сталин – Путь к власти – Величайшие биографии


• 
  Иосиф Сталин. Речь к Победе над Германией 9 мая 1945 года – Охранные системы


• 
  История жизни сына Сталина – Василия – Канал о Войне – оружии истории


• 
  Как погиб Яков Джугашвили, старший сын Сталина – Hunters History


• 
  Кедми развенчал мифы о Сталине – Вечер с Владимиром Соловьевым


• 
  Кем был Сталин на самом деле. Доклад Петрова К.П. – stalinizator


• 
  Кем был Сталин. НТВ против мнения народа, кто такой Сталин – Потребительского общества "ВИТАРА"


• 
  Крипто. Смерть Сталина. Было ли убийство? – InteresMedia


• 
  Культ и личности: как "стирали" Сталина – Pravda


• 
  Mировая революция для тов Сталина. (НТВ Россия) – L1452VALERY999


• 
  Мог ли Сталин остановить Гитлера? – glagolgag


• 
  Музей Сталина на Мамаевом Кургане – Антон Щепетнов

ნაწილი მეოთხე |

• 
  Особая папка: И. В. Сталин и А. Гитлер – Bobby Lechner


• 
  Ошибка Сталина, которую нельзя простить. Исторические заблуждения и реальные факты – Территория Непознанного


• 
  Парад Победы – 24.06.1945 – WMA Music


• 
  Парад Победы 1945 года на Красной площади в Москве – imenabratska


• 
  Покушения на Сталина | Телеканал "История" – История


• 
  Последнее выступление И. В. Сталина – Communist World


• 
  Последние дни Сталина – Angeisss


• 
  Последний год Сталина, как он его провел и как умер – Канал о Войне – оружии истории


• 
  Похороны Сталина – Sasha Alsaif


• 
  Почему востребован Сталин? – Документальный Channel


• 
  Правда на ОТР. Роль Сталина в истории – OTVrussia


• 
  Правда на ОТР. Сталин снова живее всех живых – OTVrussia


• 
  Приказ: убить Сталина. Документальное кино Леонида Млечина – TV Center


• 
  Путь Сталина – Пятый канал Россия


• 
  Радзинский о Сталине и Ленине – smi lv


• 
  Радзинский – Смерть Сталина. Другая версия 1 – NCnews


• 
  Радзинский – Смерть Сталина. Другая версия 2 – NCnews


• Разведопрос: Игорь Пыхалов о Сталине в начале войны


• Разведопрос: Игорь Пыхалов о поражениях начала войны


• Разведопрос: Игорь Пыхалов о штрафных батальонах и ротах


• Разведопрос: Игорь Пыхалов о предвоенной торговле с Германией


• Разведопрос: Игорь Пыхалов о советской разведке в довоенный период


• Разведопрос: Игорь Пыхалов о репрессиях в отношении маршала Блюхера


• Разведопрос: Игорь Пыхалов о советско-финской войне в 1939–1940 годах


• Разведопрос: Игорь Пыхалов о Прибалтике до начала Великой Отечественной


• Разведопрос: Игорь Пыхалов про заградотряды


• Разведопрос: Игорь Пыхалов про сдачу Ленинграда


• Разведопрос: Игорь Пыхалов про книгу "Сталин без лжи"


• Разведопрос: Игорь Пыхалов про заградотряды, часть вторая


• Разведопрос: Игорь Пыхалов про роль Польши во Второй Мировой войне


• Разведопрос: Игорь Пыхалов про кавалерию в Великой Отечественной Войне


• Разведопрос: Игорь Пыхалов – Великая оболганная война, или где ковался фашистский меч?


• Разведопрос: Игорь Пыхалов – Великая оболганная война, или была ли обезглавлена Красная Армия?

ნაწილი მეხუთე |

• 
  Секретная речь Сталина. Особая папка – TV Center


• 
  Секретно. Сталину. Главная загадка Великой Отечественной. Документальный фильм – Россия 24


• 
  Семья Сталина. фильм 1-й, младший сын Василий Иосифович. Взлет – Виктор Тарасов


• 
  Семья Сталина. фильм 2-й, младший сын Василий Иосифович. Падение – Виктор Тарасов


• 
  Семья Сталина. фильм 3-й, старший сын Яков Иосифович – Виктор Тарасов


• 
  Семья Сталина. фильм 4-й, дочь Светлана Иосифовна. Золотое Детство – Виктор Тарасов


• 
  Семья Сталина. фильм 5-й, дочь Светлана Иосифовна. Личная жизнь – Виктор Тарасов


• 
  Семья Сталина. фильм 6-й, дочь Светлана Иосифовна. Побег – Виктор Тарасов


• 
  Семья Сталина. фильм 7-й, хозяин Иосиф Виссарионович, 1953 год – Виктор Тарасов


• 
  Семья Сталина. фильм 8-й, Иосиф Виссарионович, последние дни жизни – Виктор Тарасов


• 
  Семья Сталина. фильм 9-й, Иосиф Виссарионович, смерть – Виктор Тарасов


• 
  Семья Сталина. фильм 10-й, Иосиф Виссарионович, дача – Виктор Тарасов


• 
  Смерть Сталина. Как умирал один из самых могущественных людей ХХ века – Загадки Вселенной


• 
  Совершенно секретно – XXI. В. Сталин. Часть 1 2 3 4 5 – TheLeoVel

ნაწილი მეექვსე |

• 
  Сталин и Великая Отечественная: Мифы и реальность – postactualidad


• 
  Сталин и Великая Отечественная: Мифы и реальность – Sarah Lyons


• 
  Сталин и ветер правды – Рассвет правды


• 
  Сталин и его роль в Победе. Вечер с Владимиром Соловьевым – Politics Russia–Ukraine


• 
  Сталин против Ленина. Поверженный кумир – TV Center


• 
  Сталин Радзинского. Часть 1 2 3 4
  


• 
  Сталин. Дневник охранника вождя – Aleksandr


• 
  Сталин. Некоторые страницы личной жизни. Часть Первая – NCnews


• 
  Сталин. Первое поражение – День ТВ


• 
  Сталин. Последнее дело | Телеканал "История" – История


• 
  Сталин. Речь по радио 9 мая 1945 года – Aleks59


• 
  Сталин. Тайны власти – День ТВ


• 
  Сталин. Что же произошло на самом деле? – Документальный Channel


• 
  Сталин: от революции до сверхдержавы – вова печеный


• 
  Стратегия Сталина. Юрий Жуков – Концептуал ТВ


• 
  Сын Сталина – СТВ ГОСРГТРК


• 
  Сын Сталина В. М. Жухрай. 16 марта 2010 года на квартире – Проект Stalker

ნაწილი მეშვიდე |

• 
  Товарищ Сталин. 1 Серия 2 Серия 3 Серия 4 Серия – NCnews


• 
  Трагедии внуков Сталина | Телеканал "История" – История


• 
  Троцкий против Сталина – sluza2


• 
  Троцкий против Сталина. Серия 1 Серия 2 – Александр Новиков


• 
  Убить Сталина. Все серии подряд с 1 по 4 с 5 по 8 – Star Media


• 
  Феномен Сталина в русской истории – gremlintreasure

ნაწილი მერვე |

• 
  Хлеб для Сталина. Истории раскулаченных – НТВ


• 
  Человек за спиной Сталина – Документальный Channel


• 
  Шокирующие планы и идеи сталина, о которых принято умалчивать! – Николай Воронин


• 
  Шокирующие цитаты Сталина которых вы точно не слышали. Вся правда о Сталине – Крамола


• 
  Эдвард Радзинский о Сталине и Иване Грозном – Vasil Shelekhaw


• 
  Эдвард Радзинский. Сталин 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
  


• 
  Эксгумация Сталина. Отравление Сталина – baiigor


• 
  Эпоха Сталина – Николай Стариков


• 
  Юрий Емельянов: «Убийство Сталина: новые факты и версии» – KM.RU/TV


• 
  Юрий Жуков. Руководство СССР. Интересное о Сталине – s_sedoy


• 
  Юрий Жуков. СССР при Сталине – Непредсказуемая Предопределенность


• 
  Я служил в охране Сталина. документальный фильм воспоминания – Андрей Ли

საბჭოთა პერიოდის ამსახველი საიტები |

• Sovetika.ru

სქოლიო |

ხ • გ • რ მეორე მსოფლიო ომის ლიდერები მოკავშირეები  დიდი ბრიტანეთი — ნევილ ჩემბერლენი (1939-1940); უინსტონ ჩერჩილი (1940-1945); კლემენტ ეტლი (1945)  •  სსრკ — იოსებ სტალინი  •  აშშ — ფრანკლინ რუზველტი (1941-1945); ჰარი ტრუმენი (1945)  •  ჩინეთის რესპუბლიკა — ჩან კაიში ღერძი  ნაცისტური გერმანია — ადოლფ ჰიტლერი  •  იაპონიის იმპერია — ჰიროჰიტო  • იტალია — ბენიტო მუსოლინი