ისრაელი სექციების სია სახელწოდება | ისტორია | გეოგრაფია | პოლიტიკური წყობა | სახელმწიფო | დემოგრაფია | ეკონომიკა | ტურიზმი | მემკვიდრეობა | რესურსები ინტერნეტში | სქოლიო | სანავიგაციო მენიუ31°47′ ჩ. გ. 35°13′ ა. გ. / 31.783° ჩ. გ. 35.217° ა. გ. / 31.783; 35.217ისრაელის სტატისტიკის ბიუროMonthly Bulletin of Statistics for Populationმთავარი ინდიკატორებიისრაელი„იუდაიზმი“პალესტინის მანდატიგაეროს გენერალური ასამბლეის რეზოლუცია 181„არაბ-ისრაელის ომები“გლობალურ გამოკითხვა 2006: Middle East Progress Amid Global Gains in Freedom2006 წლის საერთო მშპჰუმანური განვითარების ანგარიში 2006Worldwide Press Freedom Index 2007ორიგინალიდანGlobal Competitiveness Report 2006-2007Popular OpinionOn the MoveSee Israel as a Jewish Nation-State, More or Less Democratic"The Oxford History of the Biblical World"A History of Ancient Israel and Judahრრრ
ბაჰრეინიკვიპროსიეგვიპტეირანიერაყიისრაელიიორდანიაქურთისტანიქუვეითილიბანიომანიპალესტინაკატარისაუდის არაბეთისირიათურქეთიარაბთა გაერთიანებული საამიროებიიემენი
გასაახლებელი ინფოდაფასტატიები წყაროს მითითების გარეშეისრაელიახლო აღმოსავლეთის ქვეყნებიაზიის ქვეყნებიარაბულენოვანი ქვეყნებიგაეროს წევრი სახელმწიფოებიბირთვული ქვეყნების სია
ებრ.არაბ.სამხრეთ-დასავლეთ აზიაშიხმელთაშუა ზღვისლიბანისირიაიორდანიაეგვიპტედასავლეთი სანაპიროღაზას სექტორიებრაელიამაჰმადიანებიქრისტიანებიდრუზებისამარიტელებიისრაელის მიწაზეიუდაიზმისიუდეის სამეფოსპირველი მსოფლიო ომისერთა ლიგამპალესტინაზეგაერომეგვიპტესთანიორდანიასთანწარმომადგენლობითი დემოკრატიააპრემიერ-მინისტრიქნესეთიმთლიანი შიდა პროდუქტისსიდიდით 44-ეაჰუმანური განვითარებითპრესის თავისუფლებითაიერუსალიმითელ-ავივი1948ბიბლიისიაკობთანმერნეპტაჰას სტელააძველ ეგვიპტეშიაპალესტინაშითორისეგვიპტისისრაელის გაერთიანებული სამეფოიუდეის სამეფოპირველ საუკუნეშიპომპეუსისიერუსალიმისიუდეის სამეფორომის იმპერიასბარ-კოხვასIX საუკუნემდეIV საუკუნიდანXX საუკუნემდეპალესტინისშუა საუკუნეებისებრაელებიXIX საუკუნიდანსიონისტურიXIX საუკუნეშისიონისტური1897ბაზელშისიონისტურიბინიამინ ზეევ ჰერცლი18971904მოშე ჰესიიეჰუდა ლევ პინსკერი„ახად ჰა'ამი“ებრაელებიდიპლომატიურპოლიტიკურეკონომიკურჰერცლისსიონისტურიხაიმ ვაიცმანი1917„ბალფურის დეკლარაცია“ბრიტანეთის იმპერიაპალესტინაშიებრაელთაპალესტინაში1917პირველი მსოფლიო ომისბრიტანელებმაპალესტინიდანთურქებიოსმალეთის იმპერიის1920იორდანიისთანხმობისერთა ლიგისბრიტანეთის იმპერიას19481920ბრიტანულიებრაელებთანპალესტინისისრაელის ქნესეთიარჩეულთა კრება1920192519311944ეროვნული კომიტეტი19281921პალესტინასტრანს-იორდანია1944პირველი მსოფლიო ომის19191929ებრაული სააგენტოეროვნულ კომიტეტზეებრაელისიონისტურიპალესტინაშიტერორისებრაელებიბრიტანელები1936193919351938დავიდ ბენ-გურიონსპალესტინაში1942ბოლტიმორისსიონისტურმამეორე მსოფლიო ომისნაცისტებისებრაელებიპალესტინაშიბრიტანელებიჰოლოკოსტისევროპელებრაელსპალესტინისბრიტანული1947გაერთიანებული ერების ორგანიზაციამპალესტინაშიგალილისხმელთაშუა ზღვისნეგევისარავახმელთაშუა ზღვისიორდანისიუდეასამარიაიერუსალიმისაბეთლემისგაეროსპალესტინის19471949ლიბანისირიაიორდანიაწითელი ზღვაეგვიპტეხმელთაშუა ზღვაისრაელსიორდანიასთანსირიასთანპალესტინისგაეროსღაზას სექტორიდასავლეთი ნაპირიზღვისპირული დაბლობია1967გოლანის მაღლობებიხულას ხეობაქინერეთის ტბააიზრეელის ხეობაიუდეის უდაბნოამკვდარი ზღვისიორდანის დაბლობიანეგევიარავაღაზას სექტორამდეზღვისპირული დაბლობიახმელთაშუა ზღვისნეგევიღაზას სექტორი20052007პალესტინის ავტონომიასაცჰამასისიორდანიასიუდეისასამარიისმკვდარი ზღვაქინერეთიაეროპორტიდანტაქსითავტობუსითავღანეთიაზერბაიჯანიბაჰრეინიბანგლადეშიბჰუტანიბრუნეიკვიპროსიეგვიპტეერაყივიეტნამითურქეთითურქმენეთიინდოეთიინდონეზიაირანიისრაელიიაპონიაიემენიიორდანიაკამბოჯაკატარილაოსილიბანიმალაიზიამალდივის კუნძულებიმონღოლეთიმიანმარინეპალიომანიპაკისტანიპალესტინარუსეთისაქართველოსინგაპურისირიასომხეთიტაივანიტაილანდიტაჯიკეთიუზბეკეთიფილიპინებიქუვეითიყაზახეთიყირგიზეთიდამოკიდებული ტერიტორიაარცნობილი ქვეყნების სია
(function()var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node)node.outerHTML="u003Cdiv class="mw-dismissable-notice"u003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-close"u003E[u003Ca tabindex="0" role="button"u003Eდამალვაu003C/au003E]u003C/divu003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-body"u003Eu003Cdiv id="localNotice" lang="ka" dir="ltr"u003Eu003Cdiv class="layout plainlinks" align="center"u003Eდაუკავშირდით ქართულ ვიკიპედიას u003Ca href="https://www.facebook.com/georgianwikipedia" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="Facebook icon.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/14px-Facebook_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/21px-Facebook_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/28px-Facebook_icon.svg.png 2x" data-file-width="256" data-file-height="256" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.facebook.com/georgianwikipedia"u003EFacebooku003C/au003Eu003C/bu003E-ის ოფიციალურ გვერდზე!nu003Cpu003Eu003Cbr /u003Enu003C/pu003Enu003Ctable class="messagebox standard-talk" style="font-size:100%; text-align:center; border:3px solid blue; background-color:white;"u003Enu003Ctbodyu003Eu003Ctru003Enu003Ctdu003Eu003Ca href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:Wikimedia_CEE_Spring_2019" title="ვიკიპედია:Wikimedia CEE Spring 2019"u003Eu003Cimg alt="CEE Spring CEE.xcf" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/CEE_Spring_CEE.xcf/100px-CEE_Spring_CEE.xcf.png" decoding="async" width="100" height="65" data-file-width="548" data-file-height="356" /u003Eu003C/au003Enu003C/tdu003Enu003Ctd width="100%"u003Eu003Cbigu003Eu003Cbigu003E u003Cbu003Eu003Ca href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:Wikimedia_CEE_Spring_2019" title="ვიკიპედია:Wikimedia CEE Spring 2019"u003Eვიკიგაზაფხული 2019u003C/au003E დაიწყო! ჩაერთეთ ვიკიმარათონში და მოიგეთ პრიზებიu003C/bu003Eu003C/bigu003Eu003C/bigu003Eu003Cbr /u003E(კონკურსში მონაწილეობამდე გაეცანით მის u003Ca href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:Wikimedia_CEE_Spring_2019/%E1%83%AC%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ვიკიპედია:Wikimedia CEE Spring 2019/წესები"u003Eu003Cbu003Eწესებსu003C/bu003Eu003C/au003E)nu003C/tdu003Eu003C/tru003Eu003C/tbodyu003Eu003C/tableu003Enu003Cpu003Eu003Cbr /u003Enu003C/pu003Enu003Ctable class="messagebox standard-talk" style="font-size:100%; text-align:center; border:3px solid red; background-color:white;"u003Enu003Ctbodyu003Eu003Ctru003Enu003Ctdu003Eu003Ca href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%A7%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D_%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%98_2019" title="ვიკიპედია:საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა კონკურსი 2019"u003Eu003Cimg alt="UG-GE Wikipedia contest CBP.png" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/UG-GE_Wikipedia_contest_CBP.png/200px-UG-GE_Wikipedia_contest_CBP.png" decoding="async" width="200" height="81" data-file-width="1270" data-file-height="512" /u003Eu003C/au003Enu003C/tdu003Enu003Ctd width="100%"u003Eu003Cbigu003Eu003Cbigu003E u003Cbu003E1 აპრილიდან - 31 მაისის ჩათვლით ჩაერთეთ u003Cbr /u003Eu003Ca href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%A7%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D_%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%98_2019" title="ვიკიპედია:საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა კონკურსი 2019"u003Eსაბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა კონკურსშიu003C/au003E!u003Cbr /u003E შემქნით სტატიები და მოიგეთ პრიზებიu003C/bu003Eu003C/bigu003Eu003C/bigu003Enu003C/tdu003Eu003C/tru003Eu003C/tbodyu003Eu003C/tableu003Enu003C/divu003Eu003C/divu003Eu003C/divu003Eu003C/divu003E";());
ისრაელი
Jump to navigation
Jump to search
ისრაელის სახელმწიფო دولة اسرائيل / מדינת ישראל ისრაელი | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||
| 'ჰიმნი: 'הַתִּקְוָה - ჰათიკვა (იმედი) "The Hope" | ||||||
 | ||||||
დედაქალაქი (და უდიდესი ქალაქი) | იერუსალიმი 31°47′ ჩ. გ. 35°13′ ა. გ. / 31.783° ჩ. გ. 35.217° ა. გ. / 31.783; 35.217 | |||||
| ოფიციალური ენა | ებრაული, არაბული | |||||
| მთავრობა | საპარლამენტო დემოკრატია | |||||
| - | პრეზიდენტი | რუვენ რივლინი | ||||
| - | პრ.-მინისტრი | ბინიამინ ნეთანიაჰუ | ||||
| ფართობი | ||||||
| - | სულ | 20 770 კმ2 (151-ე) | ||||
| - | წყალი (%) | 2 | ||||
| მოსახლეობა | ||||||
| - | 2013 შეფასებით | 8 051 200[1] (96-ე) | ||||
| - | 2008 აღწერა | 7 412 200 | ||||
| - | სიმჭიდროვე | 387,63 კაცი/კმ2 (34-ე) | ||||
მშპ (მუპ) | 2007 შეფასებით | |||||
| - | სულ | $232.7 მილიარდი (44-ე) | ||||
| - | ერთ მოსახლეზე | $33,299 (22-ე) | ||||
აგი (2007) | 0.932 (მაღალი) (23-ე) | |||||
| ვალუტა | ახალი შეკელი ( ILS) | |||||
| დროის სარტყელი | UTC+02:00 | |||||
| - | ზაფხულის (DST) | UTC+03:00 (UTC) | ||||
| ქვეყნის კოდი | ISR | |||||
| Internet TLD | .il | |||||
| სატელეფონო კოდი | 972 | |||||
ისრაელი (ებრ. יִשְׂרָאֵל Yisra'el; არაბ. إِسْرَائِيل Isrā'īl, ოფიციალურად ისრაელის სახელმწიფო) — ქვეყანა სამხრეთ-დასავლეთ აზიაში, ხმელთაშუა ზღვის აღმოსავლეთ კიდეზე. ესაზღვრება ლიბანი ჩრდილოეთით, სირია ჩრდილო-აღმოსავლეთით, იორდანია აღმოსავლეთით და ეგვიპტე სამხრეთ-დასავლეთით, და მოიცავს გეოგრაფიულად მრავალფეროვან რეგიონებს მის შედარებით მცირე ტერიტორიაზე[2]. ასევე ესაზღვრება დასავლეთი სანაპირო აღმოსავლეთით და ღაზას სექტორი სამხრეთ-დასავლეთით. 7,86 მილიონი მოსახლეობით[3], რომელთა უმრავლესობა ებრაელია, ისრაელი მსოფლიოს ერთადერთი ებრაული სახელმწიფოა[4]. ისრაელი სამშობლოდ ითვლება სხვა ეთნიკური ჯგუფებისთვისაც, მათ შორის უმრავლესობას არაბები და მრავალრიცხოვანი რელიგიური ჯგუფები (მაჰმადიანები, ქრისტიანები, დრუზები, სამარიტელები და სხვ.) წარმოადგენენ.
ისრაელის თანამედროვე სახელმწიფო საფუძვლებს იყრის ისრაელის მიწაზე (Eretz Yisrael), კონცეფცია, რომელიც უძველესი დროიდან იუდაიზმის ცენტრალური იდეა იყო[5], და უძველესი იუდეის სამეფოს გულში, საიდანაც თანამედროვე ებრაელები უნდა იყვნენ წარმოშობით. პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ ერთა ლიგამ დაამტკიცა პალესტინაზე ბრიტანეთის მანდატი, რომლის მიზანი „ებრაელი ხალხისთვის ეროვნული სახლის“ შექმნა იყო[6]. 1947 წელს გაერომ დაამტკიცა პალესტინის დაყოფა ორ სახელმწიფოდ, ებრაულ და არაბულ ნაწილებად[7]. 1948 წლის 14 მაისს ისრაელმა დამოუკიდებლობა გამოაცხადა, რასაც მეზობელ არაბულ ქვეყნებთან ომის დაწყება მოჰყვა, ვინაიდან მათ უარი განაცხადეს ისრაელის ცნობაზე. ისრაელი ამ ომების სერიაში გამარჯვებული გამოვიდა და შეძლო საკუთარი დამოუკიდებლობის დაცვა. ამ ომებით მან საკუთარი საზღვრები გაეროს დაყოფის გეგმით ფარგლებს გარეთ გადაწია. მას შემდეგ ისრაელი კონფლიქტშია მრავალ მეზობელ არაბულ ქვეყანასთან, რის გამოც პერიოდული ომები და კონფლიქტები რეგიონში დღემდე გრძელდება[8]. დაფუძნების შემდეგ ისრაელის საზღვრები და სახელმწიფოს არსებობის უფლება მუდმივი დისპუტის საგანი იყო, განსაკუთრებით მის არაბ მეზობლებთან და მათ პალესტინელ ლტოლვილებთან. ისრაელს სამშვიდობო ხელშეკრულება აქვს მოწერილი ეგვიპტესთან და იორდანიასთან, თუმცა ხანგრძლივი მშვიდობის მიღწევა პალესტინელებთან დღემდე შეუძლებელი გახდა.
ისრაელი წარმომადგენლობითი დემოკრატიაა საპარლამენტო სისტემითა და საყოველთაო საარჩევნო უფლებით[9][10]. პრემიერ-მინისტრი მთავრობის ხელმძღვანელის, ხოლო ქნესეთი ისრაელის საკანონმდებლო ორგანოს დანიშნულებას ასრულებს. ნომინალური მთლიანი შიდა პროდუქტის მიხედვით, ქვეყნის ეკონომიკა სიდიდით 44-ეა მსოფლიოში[11]. ჰუმანური განვითარებით, პრესის თავისუფლებითა და ეკონომიკური კონკურენტულობით ისრაელი ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნებში რანგით პირველია[12][13][14]. იერუსალიმი ქვეყნის პოლიტიკური დედაქალაქია და ქვეყნის უდიდესი ქალაქია, ხოლო თელ-ავივი — ეკონომიკური ცენტრი.
სექციების სია
1 სახელწოდება
2 ისტორია
2.1 ისტორიული ფესვები
2.2 სიონისტური მოძრაობა და გზა ახალი სახელმწიფოებრიობისაკენ
2.3 მნიშვნელოვანი მოვლენების ქრონოლოგია
3 გეოგრაფია
3.1 ჰავა
3.2 წყლის რესურსები
3.3 ფლორა და ფაუნა
4 პოლიტიკური წყობა
5 სახელმწიფო
6 დემოგრაფია
7 ეკონომიკა
8 ტურიზმი
9 მემკვიდრეობა
10 რესურსები ინტერნეტში
11 სქოლიო
სახელწოდება |
მერნეპტაჰას სტელა, კაიროს მუზეუმი
1948 წელს, ახლადჩამოყალიბებულ ებრაულ სახელმწიფოს ოფიციალურად ისრაელის სახელმწიფო ეწოდა, თუმცა არსებობდა სახელწოდების კიდევ რამდენიმე ვერსია: „ისრაელის მიწა“, „სიონი“, „იუდეა“[15]. ისრაელის სახელმწიფოს მოქალაქეს კი ეწოდა „ისრაელი“[16].
ისტორიულად, სიტყვა „ისრაელი“ გამოიყენებოდა ისრაელის სამეფოსა და, ზოგადად, ებრაელი ერის აღსანიშნავად[17]. ბიბლიის თანახმად, „ისრაელი“ გამოყენებულ იქნა იაკობთან მიმართებაში („ისრაელი“ ძველებრაულად „ღმერთთან შეჭიდებულს“ ნიშნავს[18]), მას შემდეგ რაც ის ღმერთს შეებრძოლა:
 | „უთხრა ამიერიდან აღარ ითქვას შენს სახელად იაკობი, არამედ ისრაელი, რადგან ღმერთს და ადამიანებს შეებრძოლე და სძლიე.“ |
(დაბ.: 32,28) |
პირველი არქეოლოგიური არტეფაქტი, სადაც სიტყვა „ისრაელია“ მოხსენიებული, მერნეპტაჰას სტელაა, რომელიც ძველ ეგვიპტეშია შესრულებული და ძვ. წ. XIII საუკუნითაა დათარიღებული[19].
ისტორია |
ისტორიული ფესვები |
მასადა მდებარეობს იუდეის უდაბნოში. ისრაელის ეროვნული სიმბოლო
ისრაელის სახელმწიფო ისრაელის მიწაზე (პალესტინაში) მდებარეობს. თორის მიხედვით, ეს ღმერთის მიერ აღთქმული მიწაა ეგვიპტის მონობისაგან გათავისუფლებული ებრაელებისათვის. ანტიკურ ხანაში, ამ ტერიტორიაზე მდებარეობდა ისრაელის გაერთიანებული სამეფო (XI საუკუნის მიწურულიდან X საუკუნის უკანასკნელ მეოთხედამდე - ჩვენს წელთაღრიცხვამდე)[20]; შემდეგ ეს სამეფო ორად გაიყო: ქვეყნის ჩრდილოეთში ისრაელის სამეფო ჩამოყალიბდა, რომელმაც ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 722 წლამდე იარსება[21], სამხრეთში კი იუდეის სამეფო. ეს უკანასკნელი საბოლოოდ ჩვენი წელთაღრიცხვით პირველ საუკუნეში განადგურდა, თუმცა მანამდეც რამდენიმეჯერ შეწყვიტა არსებობა.
უკვე ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 63 წელს, პომპეუსის მიერ იერუსალიმის აღების შედეგად, იუდეის სამეფო რომის იმპერიას დაექვემდებარა. ჩვენი წელთაღრიცხვით 66 წელს იუდეველები აჯანყდნენ. 70 წელს რომაელებმა ხელახლა დაიპყრეს იერუსალიმი, მეორე ტაძარი გადაწვეს და ქალაქი ააოხრეს; ამით ბოლო მოეღო ანტიკური ხანის ებრაულ სახელმწიფოებრიობას. აჯანყებულები საბოლოოდ 73 წელს დამარცხდნენ.
132 წელს ბარ-კოხვას მეთაურობით ახალი ამბოხება დაიწყო და 136 წლამდე გაგრძელდა. ეს ამბოხება რომაელებმა დიდი სისასტიკით ჩაახშვეს, რასაც ასიათასობით ებრაელი ემსხვერპლა; ამის შედეგად ებრაელი ერი უმცირესობად იქცა ისრაელის მიწაზე. IX საუკუნემდე ქვეყანაში მაინც არსებობდა რამდენიმე ებრაული ქალაქი და სოფელი, შემდეგ კი ძალზე მცირერიცხოვანი თემებიღა შემორჩა.
IV საუკუნიდან XX საუკუნემდე ისრაელის მიწა, რომელიც უფრო პალესტინის სახელითაა ცნობილი, მრავალ სხვადასხვა ეროვნებისა და სარწმუნოების დამპყრობელს ჩაუვარდა ხელთ. შუა საუკუნეების მიწურულიდან ებრაელები შეძლებისდაგვარად ჩამოდიოდნენ აქ დიასპორიდან და მათი რიცხვი ქვეყანაში ნელ-ნელა მატულობდა. XIX საუკუნიდან, სიონისტური მოძრაობის დაარსების მიჯნაზე, ამ იმიგრაციამ მასობრივი ხასიათის მიღება დაიწყო, რის შედეგადაც ებრაელები თანდათან ადგილობრივი მოსახლეობის მნიშვნელოვან ნაწილად იქცნენ.
სიონისტური მოძრაობა და გზა ახალი სახელმწიფოებრიობისაკენ |
თეოდორ ჰერცლი, სიონიზმის დამაარსებელი. 1901
XIX საუკუნეში სიონისტური მოძრაობა დაარსდა; მან მიზნად დაისახა „ისრაელის მიწაზე ებრაელი ერისათვის ერთა ოჯახში [შემავალი] სამშობლოს ჩამოყალიბება“, როგორც 1897 წელს ბაზელში გამართულ პირველ მსოფლიო სიონისტურ კონგრესზე იყო დეკლარირებული. ამ სწრაფვას მალე „ბაზელის გეგმა“ ეწოდა.
სიონისტური მოძრაობის დამაარსებელი ბინიამინ ზეევ ჰერცლი იყო. ის ამ მოძრაობას უძღვებოდა 1897 წლის კონგრესიდან მის გარდაცვალებამდე, 1904 წელს. სიონისტური მოძრაობის დაარსებამდეც მოღვაწეობდნენ ისეთი მნიშვნელოვანი სიონისტი მოაზროვნეები, როგორც მოშე ჰესი, იეჰუდა ლევ პინსკერი და „ახად ჰა'ამი“, მაგრამ ჰერცლმა პირველმა გააერთიანა ერთ ორგანიზაციაში სიონისტური იდეის მომხრე სხვადასხვა ქვეყნის ებრაელები. ის აგრეთვე პირველი სიონისტი მოღვაწე იყო, რომელიც სიონისტური იდეის განსახორციელებლად დიპლომატიურ, პოლიტიკურ და ეკონომიკურ სფეროებში მოქმედებდა, თანაც საჯაროდ.
ჰერცლის გარდაცვალების შემდეგ სიონისტური მოძრაობის ერთ-ერთ ხელმძღვანელად მისი ცნობილი თანამოღვაწე ხაიმ ვაიცმანი იქცა. ვაიცმანის ძალისხმევის შედეგად 1917 წელს გამოქვეყნდა „ბალფურის დეკლარაცია“, რომლის მიხედვითაც ბრიტანეთის იმპერია მხარს უჭერდა ისრაელის მიწაზე (პალესტინაში) „ებრაელი ხალხისათვის ეროვნული სახლის“ ჩამოყალიბებას. მიუხედავად იმისა, რომ დეკლარაციაში ებრაული სახელმწიფოს დაარსება არ იგულისხმებოდა, ის ასახავდა ბრიტანეთის მხარდაჭერას ისრაელის მიწაზე ებრაელთა დასახლებაში, თანაც სიონისტური მოძრაობის აღიარებას ამ საქმის ხელმძღვანელად და ებრაელი ხალხის წარმომადგენლად. ეს სიონისტური მოძრაობის პირველი საერთაშორისო მიღწევა იყო. დიპლომატიური მოღვაწეობის პარალელურად პრაქტიკულ სიონისტურ ღონისძიებებსაც ჰქონდა ადგილი, რაც ძირითადად მზარდ ებრაულ ემიგრაციაში, ისრაელის მიწაზე/პალესტინაში მიწების შესყიდვაში და ახალი ებრაული დასახლებების შექმნაში გამოიხატებოდა.
1917 წელს, პირველი მსოფლიო ომის მსვლელობისას, ბრიტანელებმა ისრაელის მიწიდან/პალესტინიდან თავიანთი მტერი ოსმალო-თურქები განდევნეს; ამით დასრულდა ოსმალეთის იმპერიის ოთხსაუკუნოვანი ბატონობა ამ ქვეყანაში.
1920 წლამდე ქვეყანას ბრიტანული სამხედრო ხელისუფლება განაგებდა. 1920 წელს ისრაელის მიწა/პალესტინა (დღევანდელი იორდანიის ტერიტორიის ჩათვლით) თანხმობის სახელმწიფოთა კავშირის საბჭომ (ეს ერთა ლიგის წინამორბედი საერთაშორისო ორგანიზაცია იყო) ოფიციალურად გადასცა ბრიტანეთის იმპერიას დროებითი მმართველობის მანდატით; 1948 წლამდე ქვეყანას ბრიტანული სამოქალაქო ადმინისტრაცია მართავდა საგანგებოდ დანიშნული უზენაესი კომისრის ხელმძღვანელობით.
თანხმობის სახელმწიფოთა კავშირის საბჭოსავე გადაწყვეტილების თანახმად 1920 წელს ისრაელის მიწის ებრაული სააგენტო დაარსდა, როგორც ქვეყნის ახალი ბრიტანული სამოქალაქო ხელისუფლების მრჩეველი ორგანო ებრაელებთან ურთიერთობაში. იმავე წელს ისრაელის მიწის/პალესტინის ებრაელთა ინიციატივით სხვა ადგილობრივი ებრაული ორგანიზაციაც ჩამოყალიბდა - ისრაელის ქნესეთი. ამ ორგანიზაციის უზენაეს ორგანოდ არჩეულთა კრება შეიქმნა. კრების დეპუტატთა არჩევნები 1920, 1925, 1931 და 1944 წლებში გაიმართა ისრაელის მიწის ებრაელთა შორის. არჩეულთა კრება აღმასრულებელ კომიტეტს ირჩევდა, რომელსაც ეროვნული კომიტეტი ეწოდებოდა. ეს კომიტეტი ისრაელის მიწის ებრაელთა საშინაო საქმეების გამგებლობას და ებრაელთა ბრიტანული ხელისუფლების წინაშე წარმომადგენლობას კისრულობდა, მაგრამ წლების განმავლობაში ის ებრაულ სააგენტოსთან შედარებით სუსტი ორგანო აღმოჩნდა. ბრიტანელებმა მხოლოდ 1928 წელს სცნეს ისრაელის ქნესეთი, არჩეულთა კრება და ეროვნული კომიტეტი.
1921 წელს ბრიტანელებმა ისრაელის მიწას/პალესტინას ტრანს-იორდანია მოსწყვიტეს და იქ ახალი არაბული საამირო ჩამოაყალიბეს, რომელიც 1944 წლამდე (დამოუკიდებლობამდე) ამიერიორდანიის მსგავსად ბრიტანელი უზენაესი კომისრის ხელისუფლებას ექვემდებარებოდა.
პირველი მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ იმიგრაციული ტალღების შედეგად დაარსებულ ებრაულ დასახლებებსა და უბნებს ზრდა-განვითარებისა და აყვავების ხანა დაუდგა. 1919-1929 წლებში, იმიგრაციის მასშტაბების ზრდამ შესაბამისი ზომების მიღება მოითხოვა. 1929 წელს, მე-16 მსოფლიო სიონისტურმა კონგრესმა ებრაულ დასახლებათა განვითარების დაჩქარება გადაწყვიტა. ამ დავალების შესრულებაში ებრაული სააგენტო ეროვნულ კომიტეტზე უფრო ეფექტური აღმოჩნდა. ებრაულმა სააგენტომ გადაწყვიტა სააგენტოში გაწევრიანების საშუალებით მოეზიდა არა-სიონისტი საზღვარგარეთელი ებრაელი ფილანთროპები, რომლებიც წვლილს შეიტანდნენ ებრაული დასახლების დაფინანსებაში. ამის კვალდაკვალ მრჩეველმა ებრაულმა სააგენტომ რეორგანიზაცია გაიარა; იგი გაფართოვდა და საერთაშორისო ებრაულ ორგანიზაციად იქცა, რომელმაც მისი ძალისხმევის შედეგად დაფინანსებული სიონისტური ღონისძიებების ხელმძღვანელობაც იკისრა. ამგვარად, ებრაული სააგენტო ამ ღონისძიებათა დამგეგმავი მსოფლიო სიონისტური ორგანიზაციის წარმომადგენელი გახდა ისრაელის მიწაზე, თან მასზე სუსტ ეროვნულ კომიტეტთან ერთად ამ ქვეყნის ებრაელთა მთავრობად ფუნქციონერებდა სახელმწიფოს დაარსებამდე.
ისრაელის მიწაზე/პალესტინაში ებრაულ დასახლებას ადგილობრივი არაბული მოსახლეობა ეწინააღმდეგებოდა და ზოგჯერ ტერორის საშუალებით ებრძოდა. ამ წინააღმდეგობას ებრაელები ძირითადად თავდაცვითი ზომების მიღებით პასუხობდნენ, მაგრამ რამდენიმე პატარა ებრაული იატაკქვეშური ორგანიზაციის მეომრები ხანდახან არამებრძოლ არაბებსაც ესხმოდნენ თავს. არაბთა დასამშვიდებლად ბრიტანელები ცდილობდნენ რამდენადმე შეემცირებინათ ებრაული იმიგრაციის მასშტაბები, მაგრამ მათ ძალისხმევას მნიშვნელოვანი შედეგები არ მოჰყოლია; მხოლოდ არაბთა 1936 -1939 წლების ამბოხების კვალდაკვალ, ბრიტანელებმა 1939 წლიდან დიდად შეზღუდეს ებრაული იმიგრაცია. ებრაელები მაინც ახერხებდნენ არალეგალურად იმიგრირებას, ზოგჯერ თავიანთი სიცოცხლის საფრთხეში ჩაგდებით.
1935-1938 წლებში, ებრაული სააგენტოს თავმჯდომარის პოსტი დავიდ ბენ-გურიონს ეკავა, რომელიც აგრეთვე ლეიბორისტული მოძრაობის ერთ-ერთი ხელმძღვანელი იყო. ბენ-გურიონი მტკიცედ მოითხოვდა ისრაელის მიწაზე/პალესტინაში ებრაული სახელმწიფოს დაარსებას, ქვეყნის ორად გაყოფის ფასადაც კი (ებრაელთა და ადგილობრივ არაბთა შორის). 1942 წელს, ბოლტიმორის კონფერენციაზე, მსოფლიო სიონისტურმა ორგანიზაციამ დაამტკიცა ბენ-გურიონის პოლიტიკური გეგმა.
მეორე მსოფლიო ომის დროს, ნაცისტების მიერ დევნილი ებრაელები არც ერთმა დასავლურმა სახელმწიფომ არ შეიფარა, ხოლო ისრაელის მიწაზე/პალესტინაში ჩასვლას მათ ბრიტანელები უკრძალავდნენ; ჰოლოკოსტის ფართო მასშტაბი ნაწილობრივ ებრაელთა ამ მიუსაფრობამ განაპირობა. ომის შემდეგ, საერთაშორისო საზოგადოებამ საკმარისი ინფორმაცია მიიღო ჰოლოკოსტზე; მან ისიც შეიცნო, რომ მსხვერპლთა დიდი ნაწილი მისი გულგრილობის გამო დაიღუპა და ისრაელილის მიწა/პალესტინა მრავალ ლტოლვილ ევროპელ ებრაელს შეიკედლებდა ებრაული სუვერენიტეტის შემთხვევაში. ყოველივე ამან საერთაშორისო საზოგადოება დაარწმუნა, რომ საჭიროა ისრაელის მიწის/პალესტინის ნაწილი ებრაული სახელმწიფოსათვის გამოიყოს (ქვეყანაში ბრიტანული მმართველობის დასრულებისთანავე).
1947 წლის 29 ნოემბერს, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციამ მიიღო რეზოლუცია 181, რომლის მიხედვითაც ისრაელის მიწაზე/პალესტინაში უნდა დაარსებულიყო ორი სახელმწიფო: ერთი ებრაელთათვის და მეორე ადგილობრივი არაბებისათვის.
ებრაული სახელმწიფოს ფარგლებში უნდა მოქცეულიყო ჩრდილო მთაგორიანი რეგიონის, გალილის, აღმოსავლეთი მხარე, ჩრდილოეთის ხეობები, ხმელთაშუა ზღვის სანაპირო ზოლის უმეტესი ნაწილი, შუა და სამხრეთ ნეგევის უდაბნოები და აგრეთვე, ნეგევის აღმოსავლეთით მდებარე სტეპი - არავა. ადგილობრივ არაბებს უნდა რგებოდათ გალილის დასავლეთი მხარე, ხმელთაშუა ზღვის სანაპირო ზოლის სამხრეთი ნაწილი და უკიდურესი ჩრდილო მონაკვეთი, მდინარე იორდანის ხეობა და დასავლეთ ნაპირი (ძველებრაული იუდეა და სამარია), ჩრდილოეთ ნეგევი და ნეგევის უკიდურესი დასავლეთი. იერუსალიმისა და ბეთლემის ურთიერთმოსაზღვრე რაიონებს (ქალაქების ჩათვლით) უნდა შეედგინა გაეროს მფარველობის ქვეშ მყოფი ნეიტრალური ზონა.
ებრაული სააგენტო, რომელიც ისრაელის მიწის/პალესტინის ებრაელთა მთავრობად ფუნქციონერებდა, დასთანხმდა ქვეყნის გაყოფის გეგმას, ადგილობრივმა არაბებმა კი გადაწყვიტეს არ დამორჩილებდნენ გაეროს რეზოლუციას და არ დაეშვათ ებრაული სახელმწიფოს შექმნა. ადგილბრივ არაბთა უკმაყოფილება მალე მათი შეიარაღებული დაჯგუფებების მიერ ებრაულ დასახლებებზე თავდასხმებში გადაიზარდა; დაიწყო 1947-1949 წლების ებრაულ-არაბული ომი.
მნიშვნელოვანი მოვლენების ქრონოლოგია |
ქნესეთი შენობა
1948 — ისრაელის სახელმწიფოს გამოცხადება;
1948-49 — ომი დამოუკიდებლობისათვის, დასავლეთ იერუსალიმის შეერთება;
1948-52 — ხაიმ ვაიცმანი, ისრაელის პირველი პრეზიდენტი;
1949-53 — დავიდ ბენ-გურიონი, ისრაელის პირველი პრემიერი;
1949 — ისრაელის მიღება გაეროში;
1956 — სინაის კამპანია და ლიბანის კრიზისი;
1967 — ექვსდღიანი ომი, აღმოსავლეთ იერუსალიმისა და სხვა ტერიტორიების ოკუპაცია;
1968-71 - ახალი ებრაულ-არაბული კონფლიქტი;
1973 — ომი სირია-ეგვიპტესთან;
1978 — კემპ-დევიდის შეთანხმება, ეგვიპტესთან სამშვიდობო შეთანხმების ხელმოწერა;
1982 — ოპერაცია „შლომ- ა-გალილ“, პალესტინელთა სამხედრო ბაზების განადგურება ლიბანის სამხრეთში;
1994 — პალესტინელ არაბთა ავტონომიის შექმნა ღაზასა და იერიქონში.
გეოგრაფია |
ისრაელის ტოპოგრაფიული რუკა.
ქვეყანა მდებარეობს სამხრეთ-დასავლეთ აზიაში, ხმელთაშუა ზღვის აღმოსავლეთ სანაპიროზე. ისრაელის ჩრდილოეთით ლიბანი და სირია მდებარეობს, აღმოსავლეთით იორდანია, სამხრეთით წითელი ზღვა, ხოლო დასავლეთით ეგვიპტე და ხმელთაშუა ზღვა. ყველაზე გრძელი საზღვარი ისრაელს აქვს იორდანიასთან 238 კმ, ყველაზე მოკლე საზღვარი სირიასთან 76 კმ. საზღვაო სანაპირო ხაზის სიგრძე 273 კმ. ტერიტორია ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ გადაჭიმულია 450 კმ-ზე, ხოლო ყველაზე განიერი ადგილი აღწევს 137 კმ-ს.
ფართობი - 20 800 კვ. კმ, მათ შორის პალესტინის არაბული სახელმწიფოსათვის გაეროს მიერ გამოყოფილი ტერიტორია - 6220 კმ² (ღაზას სექტორი და იორდანის დასავლეთი ნაპირი).
რეგიონები. ქვეყნის ჩრდილოეთისა და ცენტრალური ნაწილის აღმოსავლეთი მხარე მთიანია; დასავლეთში ზღვისპირული დაბლობია, სამხრეთში კი უდაბნო.
ქვეყნის ჩრილოეთში მდებარეობს გალილის მთები და 1967 წელს შემოერთებული გოლანის მაღლობები. ეს კუთხეები ყველაზე მწვანე და წყალმრავალია ისრაელში; ზამთარი აქ ყველაზე ცივი და ნალექებიანია. გალილსა და გოლანს შორის ხულას ხეობა და ქინერეთის ტბაა.
ქვეყნის ცენტრალური ნაწილის მთიან, აღმოსავლეთ მხარეს, გალილისაგან იზრეელის ხეობა ჰყოფს. ეს მხარე სამარიისა და იუდეის მთებს მოიცავს. ეს მთები ჩრდილოეთის მთებზე დაბალია, მაგრამ ზამთარი აქაც საკმაოდ ნალექებიანია. იუდეა სამარიის სამხრეთითაა. იუდეის მთების აღმოსავლეთით იუდეის უდაბნოა. ამ უდაბნოს სამხრეთ-აღმოსავლეთში მკვდარი ზღვის ჩრდილოეთი ნაპირია. სამარიის მთებსა და იუდეის უდაბნოს აღმოსავლეთით იორდანის დაბლობია. ეს დაბლობი თითქმის უდაბნოსავით მშრალი და უნაყოფოა.
ისრაელის სამხრეთში ნეგევი მდებარეობს. ამ მხარეს სახელმწიფოს ტერიტორიის დაახლოებით 60 % უკავია. ნეგევის უმეტესი ნაწილი უდაბნოა. ჩრდილოეთ ნეგევის აღმოსავლეთით მკვდარი ზღვის დასავლეთი ნაპირია. შუა და სამხრეთ ნეგევის აღმოსავლეთ კიდეში არავა, ანუ სტეპი მდებარეობს, რომელიც მშრალი და სრულიად უნაყოფოა.
ისრაელის დასავლეთში, ჩრდილოეთ საზღვრიდან ღაზას სექტორამდე, ზღვისპირული დაბლობია. ისრაელის ფარგლებში, ხმელთაშუა ზღვის სანაპირო დაახლოებით 190 კილომეტრზეა გადაჭიმული. ზღვისპირული დაბლობის ჩრდილოეთ ნაწილს აღმოსავლეთით გალილის მთები აკრავს, ცენტრალურ ნაწილს სამარიის მთები, სამხრეთ ნაწილს კი იუდეის მთები და ჩრდილოეთ ნეგევი. დაბლობის უმეტეს ნაწილში ჰავა ძლიერ ნოტიოა; ზღვასთან სიახლოვის გამო, იქაური ზამთრები ნალექებიანობით ქვეყნის მთიან რეგიონებს არ ჩამოუვარდება, ოღონდ ზღვისპირეთში წელიწადის ამ დროსაც შედარებით თბილა. ისრაელის მოსახლეობის დაახლოებით 70 % ზღვისპირულ დაბლობში ცხოვრობს.
ისრაელის დასავლეთი ნაწილი
1967 წელს შემოერთებული ტერიტორიები. სამხრეთში, ისრაელსა და ეგვიპტეს შორის - ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროზე, ღაზას სექტორი მდებარეობს; პალესტინელი არაბებით დასახლებული ეს ტერიტორია, რომელიც ისრაელმა 2005 წელს დათმო, 2007 წელს პალესტინის ავტონომიასაც გამოეყო და ფაქტობრივად დამოუკიდებელი სახელმწიფოა ჰამასის ორგანიზაციის მეთავეობით.
ისრაელის სახელმწიფოსა და იორდანიას შორის მდებარეობს ისრაელის (ქვეყნის) შუა მთიანეთი - იუდეისა და სამარიის ისტორიული კუთხეები - რომელიც ძირითადად პალესტინელი არაბებითაა დასახლებული და უფრო იორდანის დასავლეთი ნაპირის სახელითაა ცნობილი. ეს ტერიტორია ერთდროულად პალესტინის ავტონომიასა და ისრაელის სამხედრო ხელისუფლებას ექვემდებარება და მისი საბოლოო სტატუსი ჯერაც გადაუწყვეტავია.
ჩრდილოეთში, ისრაელსა და სირიას შორის, გოლანის მაღლობები მდებარეობს. ეს ტერიტორია 1967 წლიდან ისრაელის მიერაა ანექსირებული, გაერო ამ ტერიტორიას კვლავინდებურად სირიის ნაწილად განიხილავს და ისრაელს მის დატოვებას სთხოვს.გოლანის მაღლობების საბოლოო სტატუსი ჯერ კიდევ გაურკვეველია.
ბუნება: მთები - გალილეის მთიანეთი; უმაღლესი მწვერვალი - მერონი 1208 მ; მდინარე - იორდანი; ტბები - მკვდარი ზღვა, ქინერეთი (იგივე გალილეის).
ჰავა |
ისრაელში ხმელთაშუაზღვიური ჰავის ტიპია ცხელი ზაფხულით (აპრილი–ოქტომბერი) და შედარებით რბილი წვიმიანი ზამთრით (ნოემბერი–მარტი). ზამთარი ქვეყნის ზოგიერთ მთიან რაიონში, მაგალითად, იერუსალიმსა და ცფათში, უფრო მშრალი და გრილია. წვიმა ძირითადად მოდის ჩრდილოთ და ცენტრალურ რაიონში. ჩრდილოთ ნეგევში ნალექების რაოდენობა ნაკლებია, ხოლო სამხრეთით მათი რაოდენობა უმნიშვნელოა. კლიმატური პირობები ქვეყნის სხვადასხვა რეგიონში განსხვავდება ერთმანეთისგან: სანაპირო ზოლი ხასიათდება ნოტიო ზაფხულით და რბილი ზამთრით, მთიანი რაიონები მშრალი ზაფხულით და შედარებით ცივი ზამთრით, ხოლო ნეგევში – ტიპური ნახევარუდაბნოს კლიმატია. აგვისტოს საშუალო ტემპერატურა სანაპიროზე +27 °C, ქვეყნის ცენტრალურ რაიონში +23 °C, აღმოსავლეთში +30 °C; იანვარში ტემპერატურა იმავე რაონებში შესაბამისად არის +12 °C, +7 °C და +12 °C. ყველაზე ნოტიო ზონად ითვლება გალილეა, სადაც ნალექების რაოდენობა წელიწადში აღწევს 1000 მმ. თელ-ავივის მიდამოებში ნალექების რაოდენობა 550 მმ ფარგლებშია, იერუსალიმში – 500 მმ, ხოლო წითელი ზღვის სანაპიროსთან – მხოლოდ 25-30 მმ წელიწადში.
წყლის რესურსები |
ქვეყნის მთავარი მდინარეა იორდანე, რომელიც სათავეს იღებს ჰერმონის მთაზე ლიბია-სირიის საზღვარზე, შემდეგ კინერეთის ტბაზე (გალილეის ზღვა) გაედინება და მიუყვება იორდანეს დაბლობს, ბოლოს კი მკვდარ ზღვაში ჩაედინება. მდინარე იორდანე საკმაოდ ვიწრო და წყალმარჩხია, და მხოლოდ წვიმების სეზონის დროს ივსება. უმთავრესი მდინარეებიდან ასევე აღსანიშნავია იარკონი და კიშონი.
კინერეთის ტბა მდებარეობს გალილეის ბორცვებსა და გოლანის მაღლობებს შორის ზღვის დონეზე 212 მ-ით ქვემოთ. სიგანეში ის აღწევს 12 კმ-ს, სიგრძეში – 21 კმ-ს, ხოლო სიღრმე – 48 მ. ეს არის ყველაზე დიდი მტკნარი ტბა ისრაელში. უდიდეს და უნიკალურ მარილიან ტბას წარმოადგენს მკვდარი ზღვა. მისი სიგრძე შეადგენს 76 კმ-ს, სიგანე – 17 კმ-ს, საშუალო სიღრმე კი 161 მ-ია. ტბა ზღვის დონეზე დაახლოებით 400 მ-ით ქვემოთ მდებარეობს და ის გაჯერებულია მრავალფეროვანი მარილებით, რომელთა კონცენტრაცია 1 ლიტრში 300 გრამს აღემატება, რაც პრაქტიკულად გამორიცხავს მასში თევზისა და უფრო პრიმიტიული ცოცხალი ორგანიზმების არსებობას, თუმცა იგივე ფაქტორი განაპირობებს მკვდარი ზღვის წყლისა და მის ფსკერზე წარმოქმნილი ტალახის უნიკალურ სამკურნალო და კოსმეტიკურ თვისებებს.
ფლორა და ფაუნა |
მცენარეებიდან ისრაელში ფართოდ გავრცელებულია მარადმწვანე მუხა, ზეთისხილი, მიწის თხილი, ღვია, დაფნა, ხემარწყვა, იერუსალიმის ფიჭვი, ჭადარი, არღავანი, მთიან რაიონებში გავრცელებულია მუხა და სიკომორი. გალილეის დაჭაობებულ ადგილებში იზრდება პაპირუსი, ოლეანდრი, ხახვთესლა.
ქვეყნის ცხოველთა სამყარო შედარებით ღარიბია. მსხვილი ძუძუმწოვრები თითქმის განადგურებულია. ნეგევის უდაბნოში ბინადრობს ტურა, ზოლებიანი აფთარი, მელა, მაჩვზღარბა, ზღარბი, კურდღელი და გარეული ღორი. ფართოდაა გავრცელებული ქვეწარმავლები – გველი, კუ, ხვლიკი. ისრაელის ტერიტორიაზე დაახლოებით 400 სახეობის ფრინველია გავრცელებული.
ისრაელში გარემოს დაცვის მკაცრი პოლიტიკა ხორციელდება. ასობით მცენარე, მათ შორის მუხები და პალმები, და ასევე ბევრი ცხოველი და ფრინველი სახელმწიფო დაცვის ქვეშაა.
გოლანის მაღლობებზე და მათგან სამხრეთით განლაგებულია რამდენიმე ეროვნული პარკი: „დანი“, „ხურშატ ტალი“ და სხვა. ქვეყნის ტერიტორიაზე ბევრი მცირე ზომის ეროვნული პარკია.
პოლიტიკური წყობა |
ისრაელი შედგება 6 ადმინისტრაციული ერთეულისგან: ცენტრალური, ხაიფა, იერუსალიმი, ჩრდილოეთი, სამხრეთი, თელ-ავივი. ისრაელის სუვერენული სახელმწიფო შექმნილია 1948 წლის 14 მარტს (იქამდე მისი ტერიტორია დიდი ბრიტანეთის მმართველობის ქვეშ იყო). ისრაელი – საპარლამენტო რესპუბლიკაა. ერთპალატიანი პარლამენტი – კნესეტი, შედგება 120 დეპუტატისგან, რომლის არჩევა ხდება არჩევნების გზით პროპორციული სიით. აღმასრულებელ ხელისუფლებას წარმოადგენს მინისტრთა კაბინეტი, პრემიერ-მინისტრის მეთაურობით. სახელმწიფოს ოფიციალური მეთაურია პრეზიდენტი, რომელსაც ხუთი წლის ვადით ირჩევს კნესეტი. ისრაელში მრავალპარტიული პოლიტიკური სისტემაა.
სახელმწიფო |
სახელმწიფო სიმბოლოები: ისრაელის დროშა — წარმოადგენს თეთრ ტილოს, რომელსაც ზედა და ქვედა მხარეს ორი ლურჯი ზოლი გასდევს. დროშის ცენტრში გამოსახულია დავითის ექვსქიმიანი ვარსკვლავი. ისრაელის გერბი — წარმოადგენს „ფრანგული“ ფორმის ფარს, რომლის ცენტრში გამოსახულია მენორა - შვიდსანთლიანი შანდალი.
სახელმწიფო სისტემა - დემოკრატიული რესპუბლიკა.
სახელმწიფოს მეთაური - პრეზიდენტი შიმონ პერესი (2007).
მთავრობის მეთაური - პრემიერ–მინისტრი ბინიამინ ნეთანიაჰუ (2009).
საკანონმდებლო ორგანო - ერთპალატიანი პარლამენტი (ქნესეთი, 120 წევრი).
დემოგრაფია |
ისრაელის მოსახლეობის რაოდენობა 2012 წლის მონაცემებით 7 836 000 ადამიანს შეადგენს, რაც მთელი მსოფლიოს მოსახლეობის 0,11 % შეადგენს. მოსახლეობის სიმჭიდროვე კი 359 ადამიანია 1 კვ. კმ-ზე.
მოსახლეობის უმრავლესობა – 76,4 % ებრაელია (მათგან 67,1 % – ისრაელში დაბადებული, 22,6 % ევროპაში ან ამერიკაში დაბადებული, 5,9 % აფრიკაში დაბადებული, 4,2 % აზიაში დაბადებული) დანარჩენი 23,6 %-დან უმრავლესობა არაბია (2004 წ.).
რელიგიურ კუთვნილებას რაც შეეხება, 75,6 % იუდეველია, 2 % – ქრისტიანი, 1,7 % –დრუზები და 3,8 % – სხვა აღმსარებლობის (2008წ).
ქვეყნის ოფიციალური ენებია ივრითი და არაბული. გავრცელებულია ასევე ინგლისური, ფრანგული, ესპანური, გერმანული, იდიში, რუსული, პოლონური და უნგრული.
ქვეყნის ურბანიზაციის დონე 92 % შეადგენს (2010 წლის მონაცემებით).
ისრაელის დედაქალაქია - იერუსალიმი. უდიდეს ქალაქებს მიეკუთვნება თელ-ავივი, ხაიფა, ხოლონი, რიმატ-განი.
სახელმწიფო ენები — ებრაული და არაბული.
რელიგია — იუდაიზმი, ისლამი.
დედაქალაქი — იერუსალიმი (695 ათასი).
ქალაქები — თელ-ავივი (365, აგლ. 2,960 ათასი), ხაიფა (280, აგლ. 1,007 ათასი), რიშონ ლეციონი (220), აშდოდი (198), ბეერ-შევა (187).
ეკონომიკა |
რესურსები — საშენი ხე-ტყე, სპილენძის მადანი, ბუნებრივი აირი, ფოსფატი, თიხა, ქვიშა.
სახელმწიფო ბიუჯეტი — 38 500 მლნ $ (1999).
ერთობლივი ეროვნული პროდუქტი — 154.174 მლრდ $(2005), ერთ სულ მოსახლეზე — 15 920 $.
ექსპორტი — ხილ-ბოსტნეული, ნავთობპროდუქტები, ქიმიკატები, მანქანათმშენებლობის პროდუქცია, სასუქები.
ვალუტა — ახალი შეკელი (ILS).
ტურიზმი |
საერთაშორისო ავიაკომპანიები ასრულებენ რეგულარულ რეისებს ისრაელის საერთაშორისო აეროპორტში, რომელიც ბენ-გურიონის სახელს ატარებს და მდებარეობს ლოდში (თელ-ავივთან ახლოს). აეროპორტიდან თელ-ავივში და იერუსალიმში შესაძლებელია როგორც ტაქსით, ისე ავტობუსით მგზავრობა.
ევროპიდან შესაძლებელია ასევე ისარგებლოთ სანაოსნო კომპანიების სერვისით, რომელიც ასრულებენ რეისებს ხაიფას პორტებში. ხმელთაშუაზღვიური კრუიზები ხშირად თავის პროგრამაში რთავენ ისრაელის პორტებს. კერძო სანაოსნო საშუალებებს შეუძლიათ შევიდნენ ხაიფას, აშდოდის, ეილათის და თელ-ავივის პორტებში.
ისრაელში ყველაზე მოხერხებულ ტრანსპორტს წარმოადგენს ავტობუსი. შაბათობით და ებრაული დღესასწაულების დროს ავტობუსების კომპანიები არ მუშაობენ. ისრაელის ყველა მსხვილ ქალაქში და ბენ-გურიონის აეროპორტში განლაგებულია ავტომობილების გამქირავებელი კომპანიების ოფისები. მანქანის დაქირავება შეუძლია ნებისმიერ პირს, რომელსაც შეუსრულდა 21 წელი და ფლობს მოქმედ მართვის მოწმობას და საერთაშორისო საკრედიტო ბარათს.
სარკინიგზო მარშრუტები სრულდება შემდეგი მიმართულებით: თელ-ავივიდან ჩრდილოეთით ნახარიამდე, თელ-ავივიდან სამხრეთით – რეხოვოტამდე.
მემკვიდრეობა |
იერუსალიმი — ძველი ქალაქი, იაფოს და შხემის კარები, გოდების კედელი, კლდის გუმბათი — მეჩეთი ალ-აქსა, უფლის საფლავის ტაძარი, ვია დოლოროზა, იერუსალიმის ჯვრის მონასტერი;- ქრისტიანული ადგილები — ნაზარეთი, კაპერნაუმი;
იერიქონი — სინაგოგა (VI ს.), ხალიფების სასახლე (VIII ს.);
მკვდარი ზღვა — (მასადის ციხე-სიმაგრე).
რესურსები ინტერნეტში |
- ისრაელის სტატისტიკის ბიურო
სქოლიო |
↑ Monthly Bulletin of Statistics for Population. ისრაელის სტატისტიკის ცენტრალური ბიურო (7 აგვისტო, 2013).
↑ Skolnik 2007
↑ მთავარი ინდიკატორები. სტატისტიკის ცენტრალური ბიურო (2008-05-07). წაკითხვის თარიღი: 2007-09-18.
↑ ისრაელი. ქვეყნის ანგარიში. Freedom House (2007). წაკითხვის თარიღი: 2007-07-15.
↑ „იუდაიზმი“. Britannica Online Encyclopedia. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/307197/Judaism/35241/Israel-the-Jewish-people. წაკითხვის თარიღი: 2008-12-30.
↑ პალესტინის მანდატი. პროექტი ავალონი. იელის უნივერსიტეტი (1922-07-24). წაკითხვის თარიღი: 2007-09-06.
↑ გაეროს გენერალური ასამბლეის რეზოლუცია 181. პროექტი ავალონი. იელის უნივერსიტეტი (1947-11-29). წაკითხვის თარიღი: 2007-08-21.
↑ „არაბ-ისრაელის ომები“. Britannica Online Encyclopedia. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/31439/Arab-Israeli-wars. წაკითხვის თარიღი: 2008-07-29.
↑ Rummel 1997. "მიმდინარე ლიბერალურ დემოკრატიათა შორის არიან: ანდორა, არგენტინა, ... , კვიპროსი, ... , ისრაელი, ..."
↑ გლობალურ გამოკითხვა 2006: Middle East Progress Amid Global Gains in Freedom. Freedom House (2005-12-19). წაკითხვის თარიღი: 2007-07-01.
↑ 2006 წლის საერთო მშპ (PDF). მსოფლიო ბანკი (2007-07-01). წაკითხვის თარიღი: 2008-03-03.
↑ ჰუმანური განვითარების ანგარიში 2006. გაეროს განვითარების პროგრამა. წაკითხვის თარიღი: 2007-07-15.
↑ Worldwide Press Freedom Index 2007. Reporters Without Borders. დაარქივებულია ორიგინალიდან - 2007-10-17. წაკითხვის თარიღი: 2008-02-29.
↑ Global Competitiveness Report 2006-2007. World Economic Forum (2007-02-14). წაკითხვის თარიღი: 2007-07-15.
↑ Popular Opinion. „The Palestine Post“ (იერუსალიმი), 7 დეკემბერი, 1947.
↑ On the Move. „Time“ (ნიუ-იორკი), 31 მაისი, 1948.
↑ See Israel as a Jewish Nation-State, More or Less Democratic. „The New York Times“, 7 ნოემბერი, 2000.
↑ უელსი, ჯონ (1990). Longman pronunciation dictionary. Harlow, England: Longman. p. 381. ISBN 0-582-05383-8. სტატია „Jacob“.
↑ ბარტონი, ჯონ; ბოუდენი, ჯული (2004), The Original Story: God, Israel and the World. გვ. 126.
↑ მაიერსი, ქეროლი, სტატია "Kinship and kingship: the early monarchy", მაიკლ დ. ქუგენის (რედაქტორი) (1998) წიგნიდან coogan, michael d., ed. (1998). "The Oxford History of the Biblical World". Oxford University Press. ISBN 0-19-508707-0 გვ.169
↑ მილერი, ჯეიმზ მაქსუელი; ჰეიზი, ჯონ ჰერალსონი. Miller, James Maxwell; Hayes, John Haralson (1986). A History of Ancient Israel and Judah. Westminster John Knox Press. ISBN 0-664-21262-X. გვ. 236
| |||||
| |||||||
| |||||
ეგვიპტე
ერიტრეა
იემენი
იორდანია
ისრაელი
საუდის არაბეთი
სომალი
სუდანი
ჯიბუტი(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.log.warn("Gadget "ReferenceTooltips" was not loaded. Please migrate it to use ResourceLoader. See u003Chttps://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:Gadgetsu003E."););
კატეგორია:
- გასაახლებელი ინფოდაფა
- სტატიები წყაროს მითითების გარეშე
- ისრაელი
- ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნები
- აზიის ქვეყნები
- არაბულენოვანი ქვეყნები
- გაეროს წევრი სახელმწიფოები
- ბირთვული ქვეყნების სია
(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgPageParseReport":"limitreport":"cputime":"0.472","walltime":"0.629","ppvisitednodes":"value":5623,"limit":1000000,"ppgeneratednodes":"value":0,"limit":1500000,"postexpandincludesize":"value":127075,"limit":2097152,"templateargumentsize":"value":41804,"limit":2097152,"expansiondepth":"value":12,"limit":40,"expensivefunctioncount":"value":9,"limit":500,"unstrip-depth":"value":0,"limit":20,"unstrip-size":"value":13690,"limit":5000000,"entityaccesscount":"value":0,"limit":400,"timingprofile":["100.00% 403.389 1 -total"," 37.87% 152.763 3 თარგი:ნავდაფა"," 30.08% 121.323 1 თარგი:სქოლიოს_სია"," 22.73% 91.686 1 თარგი:წითელი_ზღვის_მოსაზღვრე_ქვეყნები"," 20.32% 81.983 1 თარგი:ინფოდაფა_ქვეყანა"," 16.29% 65.698 1 თარგი:აზიის_ქვეყნები"," 9.81% 39.575 2 თარგი:Cite_encyclopedia"," 7.76% 31.284 2 თარგი:Citation/core"," 6.79% 27.388 2 თარგი:Country"," 5.97% 24.091 2 თარგი:Country_flagcountry"],"scribunto":"limitreport-timeusage":"value":"0.008","limit":"10.000","limitreport-memusage":"value":786941,"limit":52428800,"cachereport":"origin":"mw1331","timestamp":"20190409143325","ttl":2592000,"transientcontent":false);mw.config.set("wgBackendResponseTime":162,"wgHostname":"mw1266"););
