Friedrich Nietzsche Eduki-taula Bizitza | Pentsaera | Lanak | Eragina euskal letretan | Bibliografia | Kanpo loturak | Nabigazio menuanm0631346zuzendu ezazuFilosofiako gidaWikimedia Commons"The Nietzsche Channel"Nietzscheren filosofiaWorldCat89798474n79021132XX905825cb11917712p(data)1185879430000 0001 2282 8181086200038500222156a1043096920599990051300116413547149700451342jn19990006124ITICCUCFIV0104043928554876461
1844ko jaiotzak1900eko heriotzakSaxoniarrakFriedrich NietzscheAlemaniako filosofoakKulturaren filosofoakAberrigabeak
RöckenPrusia1844kourriaren 15aWeimar1900ekoabuztuaren 25afilosofofilologo alemanaXX. mendekourriaren 15ean1844anRöckenLeipzigteologiafilologiaBonneko Unibersitatean1865Leipzigeko UnibertsitateanArthur SchopenhauerFriederich Albert Langeren18671878prusiar armadanRichard Wagner1869anBasileako Unibertsitateko18791870anFrantzia-Prusia Gerran1900eanWeimarrengarunparalisimendebaldeko filosofiarenjudukristauaSokratesKarl MarxSigmund FreudekinJean Etxepare medikua1910eko19501960koGabriel ArestiJon MirandeMigel UnamunoPio BarojaRamiro de Maezturengan
(function()var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node)node.outerHTML="u003Cdiv class="mw-dismissable-notice"u003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-close"u003Eu003Ca tabindex="0" role="button"u003Eⓧu003C/au003Eu003C/divu003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-body"u003Eu003Cdiv id="localNotice" lang="eu" dir="ltr"u003Eu003Cul class="gallery mw-gallery-packed-overlay"u003Enttu003Cli class="gallerybox" style="width: 1102px"u003Eu003Cdiv style="width: 1102px"u003Entttu003Cdiv class="thumb" style="width: 1100px;"u003Eu003Cdiv style="margin:12.333333333333px auto;"u003Eu003Ca href="/wiki/Atari:Hezkuntza/Lehiaketak"u003Eu003Cimg alt="Banner04-06.gif" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7b/Banner04-06.gif" decoding="async" width="1100" height="76" data-file-width="1600" data-file-height="110" /u003Eu003C/au003Eu003C/divu003Eu003C/divu003Enttu003C/divu003Eu003C/liu003Enu003C/ulu003Eu003C/divu003Eu003C/divu003Eu003C/divu003E";());
Friedrich Nietzsche
Jump to navigation
Jump to search
| Friedrich Nietzsche | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Izen osoa | Friedrich Wilhelm Nietzsche |
| Jaiotza | Röcken  , 1844ko urriaren 15a |
| Herrialdea |  Prusiako Erresuma  Alemania baliorik ez |
| Talde etnikoa | alemaniarra |
| Heriotza | Weimar, 1900eko abuztuaren 25a (55 urte) |
| Hobiratze lekua | Lützen |
| Heriotza modua | berezko heriotza: garuneko tumorea |
| Familia | |
| Aita | Carl Ludwig Nietzsche |
| Ezkontidea(k) | ezkongabea |
| Anai-arrebak | ikusi
|
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Bonngo Unibertsitatea (iraila 1864 - 1865) Leipzigeko Unibertsitatea (1865 - 1879) |
| Hezkuntza-maila | doktoretza |
| Hizkuntzak | alemana |
| Irakaslea(k) | Jacob Burckhardt |
| Ikaslea(k) | Rudolf Steiner |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | filosofoa, hizkuntzalaria, poeta, idazlea, musikagilea, pedagogoa, filologo klasikoa, unibertsitateko irakaslea, musika-kritikaria, classical scholarra eta autorea |
| Lantokia(k) | Bonn Leipzig Basilea eta Weimar |
| Enplegatzailea(k) | Basileako Unibertsitatea (1869 - 1878) |
| Lan nabarmenak | Honela mintzatu zen Zaratustra |
| Influentziak | Arthur Schopenhauer, Heraklito, Ralph Waldo Emerson, Charles Darwin, Parmenides, Auguste Comte, Blaise Pascal, Richard Strauss, Nikolas Makiavelo, Richard Wagner, Adalbert Stifter , Edgar Allan Poe, Protagoras, Giacomo Leopardi, Paul Bourget , Sextus Empiricus , François de La Rochefoucauld, Hyppolyte-Adolphe Taine, Ruđer Josip Bošković , Lev Xestov, Baruch Spinoza, Zoroastro, Baltasar Gracián, Bernard Mandeville , African Spir , William Butler Yeats, Michel de Montaigne, Demokrito, Epikuro, Heinrich Heine, Stendhal, Oswald Spengler, Stefan George, Johann Joachim Winckelmann, Georg Christoph Lichtenberg , Johann Wolfgang von Goethe, Paul Tillich , Friedrich Albert Lange , Paul Rée , Jean-Jacques Rousseau, William Shakespeare, Jean-Marie Guyau , Friedrich Hölderlin, Max Scheler, Max Stirner , Mary Wigman, Stefan Zweig, Adam Mickiewicz, Enpedokles, Platon, Aristoteles, Gottfried Wilhelm Leibniz, Voltaire, Sokrates, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Immanuel Kant eta Fedor Dostoievski |
| Zerbitzu militarra | |
| Parte hartutako gatazkak | Frantzia-Prusia Gerra |
| Sinesmenak eta ideologia | |
| Erlijioa | ateoa |
| IMDb | nm0631346 |
 | |
Friedrich Wilhelm Nietzsche (Röcken, Prusia, 1844ko urriaren 15a - Weimar, 1900eko abuztuaren 25a) filosofo eta filologo alemana izan zen, eta XIX. mendeko pentsalari modernoetako bat. Haren filosofiak eragin handia izan zuen XX. mendeko oso ideologia desberdinetan. Oso filosofo aztertua eta eztabaidatua izan da, eta haren pentsamenduari askotariko interpretazioak egin zaizkio. Nietzscheren lanik nabarmenenak Honela mintzatu zen Zaratustra eta Moralaren genealogia dira.
Eduki-taula
1 Bizitza
1.1 Testuinguru historikoa
1.2 Bizitza
2 Pentsaera
3 Lanak
4 Eragina euskal letretan
5 Bibliografia
6 Kanpo loturak
Bizitza |
Testuinguru historikoa |
 | Artikulu edo pasarte honek eduki, gramatika, hiztegi edota ortografia akatsak ditu. Lagundu nahi baduzu, zuzendu ezazu. |
XIX. mendea Europako iraultzen aldia izan zen: demografian, siderurgian, garraioan eta abarretan. Botere eta aberastasun grinak hedatu ziren. Zientzien garapena nabarmendu zen, eta teoria filosofiko berriak azaldu ziren.
Industrializazioa: Lurrun makina eta gero, airezko, gasezko,...motorrak landu, makina berriak sortu eta eskulana ordezkatu zuten. Aurkikuntza guztiak industrian aplikatu ziren, eta horrela produkzioa eta kalitatea hobetu ziren, eta altzairua, trenbidea... garatu ziren. Medikuntzako aurrerapenak elikadura hobetu zuten. Nekazaritza eremuetatik hirietara heldutako langile talde handiak hirietako auzo txiro eta baztertuetan pilatu ziren. Langileen egoera oso txarra izan zen, eta ez zuten bizitzeko adina irabazten. Klase burges aberatsak zuen boterea.
Inperialismoa: Garaiko potentziak koloniak hartzeari ekin zioten. Populazioa asko handitu zen, eta europar askok emigratu zuten. Gainprodukzioaren arazoa bideratzeko merkatu berriak sortu ziren. Etnozentrismoa agertu zen, eta beraz, kolonietako kulturaren aurretik beraiena inposatu zuten. Mugimendu sozialak: mende honetan gizakiaren autonomiaren aldeko mugimenduak sortu ziren:
Liberalismoa: burgesiaren ideologiari dagokionez, bi osagarri: progresista eta kontserbadorea. Liberalismo ekonomikoa defendatzen zen, estatuak parte-hartu barik.
Mugimendu demokratikoa: liberalismoaren gainetik, askatasun eta berdintasun printzipioak eta sufragio unibertsala defendatzen zuten.
Sufragismoa: mugimendu honek emakumeen botoa eskatzen zuen, mugimendu feminista oso hedatua egon zen.
Sozialismoa eta anarkismoa: langile klasearen ordezkariak ziren, klase borroka defendatzen zutenak.
Nazionalismoa: honek, herriaren izaera, hizkuntza, ohitura, kultura, nortasuna...propioak defendatzeari ekin zioten.
Tradizionalismoa: iraultzaren aurreko egoerara itzuli nahi zutenak osatzen zuten talde hau.
Bizitza |
Nietzsche urriaren 15ean jaio zen 1844an, Röcken herrixkan, Leipzig hiritik hurbil. Aita, Carl Ludwig Nietzsche, artzain luteranoa zuen, eta agian horregatik teologia eta filologia klasiko ikasketak hasiko zituen 1864. urtean Bonneko Unibersitatean. Gurasoen nahigaberako, ordea, berehala utzi zuen Teologia (seihileko bat soilik bete zuen), eta filologian sartu zen buru-belarri. 1865. urtean Leipzigeko Unibertsitatean sartu zen, eta bertan Arthur Schopenhauer eta Friederich Albert Langeren lanak ezagutzen hasi zen, filosofiaren munduan murgiltzen joan zelarik.
1867-1878 urteetan prusiar armadan aritu zen borondatez, zaldi istripu batek zerbitzu militarretik kanpo utzi zuen arte. Urte horretan bertan ezagutu zuen Richard Wagner, bere bizitzan pisu handia izango zuen pertsona.
1869an Leipzigeko Unibertsitateak doktoretza emango dio bere filologia lanengatik. Garai horietan Basileako Unibertsitateko irakasle lanetan zebilen (karrera bukatu gabe zuen arren), eta berehala irakasle izendatu zuten han, eta postu horretan arituko zen 1879 arte. Basileara bizitzera joatean Alemaniar Naziotasunari uko egin eta Suitzako hiritartasuna lortu zuen.
1870an Frantzia-Prusia Gerran prusiarren alde mediku bezala lan egiteko baimena eman zion Suitzako Gobernuak. Gerran hilabete soilik egun zuen arren, bizitza osorako markatuko zuten gertaerak bizi izan zituen, bere osasuna betirako kaltetuko zituzten difteria eta disenteria ere bertan harrapatu zituelarik.
1900ean hil zen Weimarren, nahiz eta bere azken urteak ohean, garun paralisi baten ondorioz egoera begetatiboan eman zituen.
Pentsaera |
Garaiko kultura, erlijio eta mendebaldeko filosofiaren kritika zorrotza burutu zuen, bizitzarekiko jarrera moralen (positibo zein negatibo) analisi bidez hauen benetako izaera agerian utzi nahiz. Lan honek ondorengo belaunaldietan agertu ziren teologo, filosofo, psikologo eta literaturazaleengan eragin handia izan zuen. Bere ustez, Europan gaur egun nagusi den moral judu-kristaua gainditu beharreko gauza zen, eta Sokrates jotzen zuen moral horren errunduntzat.
Nietzscheren ezaugarri nagusi dira landuriko gaiak eta hauek lantzeko estiloa eta zorroztasuna. Bere garaian autore eztabaidatua izan zen oso, baina 44 urte zituela jasan zuen buruko kolapso batek bere lana geldiarazi zuen, 1900an hil zen arte bere ama eta arrebaren zaintzaren menpe egon zelarik.
XX mendearen bigarren zatian bere lanak onarpen zabala erdietsi zuen, filosofia modernoaren irudi garrantzitsu bihurtu zelarik. Bere eragina bereziki nabarmena da filosofo existentzialista, fenomenologiko, postestrukturalista eta postmodernoengan. "Susmoaren maisu"-etako bat dela jo izan da, Karl Marx eta Sigmund Freudekin batera.
Lanak |
Nietzschek oparo eta ia amorruz idatzi zuen bere bizitza aktiboan zehar, ulertzen ez zuen gizarte baten aurrean. Buru osasuna guztiz galdu aurretik ere, gaixotasunak gorputza unatua zuela, arrebari diktatzen zizkion filosofia izkribuak. Moralaren genealogia, Ongia eta gaizkiaz haratago, Antikristoa, Ecce Homo, Honela mintzatu zen Zaratustra... idatzi zituen, besteak beste.
Eragina euskal letretan |
Jean Etxepare medikua izan zen aitzindaria Nietzscheren eragina euskal letretan jasotzen, bere 1910eko Buruxkak narrazio bilduman. Geroago, 1950-1960ko hamarkadetan Gabriel Aresti eta bereziki Jon Mirande nabarmendu ziren aleman filosofoaren ildoan. Gaztelaniazko Euskal Herriko idazleen artean Migel Unamuno, Pio Baroja eta Ramiro de Maezturengan ikus liteke Nietzscheren eragina (bereziki azken bi horien lanetan).
Bibliografia |
- Andonegi, X. 2004: Nietzsche eta Freud filosofian eragile, Donostia, Jakin ISBN 84-95234-23-8
Azurmendi, J. 2004: "Filosofia modernoa" in Filosofiako gida, Bilbo, UEU. ISBN 84-8438-048-3
Foucault, M. 1971: "Nietzsche, genealogia eta historia" in Historiaz mintzo. Foucault eta Bensaïd, Donostia, Jakin, 2009. ISBN 978-84-95234-38-4- Galparsoro, J.I. 1997: Betiereko itzulera Nietzscheren pentsaeran, Donostia, Jakin ISBN 84-922537-2-X
- Jimenez, J. eta Olariaga, A. 2009: Modernitatearen auziaz, Donostia, Jakin ISBN 978-84-95234-40-7
Kanpo loturak |
 | Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Friedrich Nietzsche |
(Ingelesez) "The Nietzsche Channel"- Nietzscheren filosofia
(RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.log.warn("Gadget "ErrefAurrebista" was not loaded. Please migrate it to use ResourceLoader. See u003Chttps://eu.wikipedia.org/wiki/Berezi:Gadgetaku003E."););
Kategoriak:
- 1844ko jaiotzak
- 1900eko heriotzak
- Saxoniarrak
- Friedrich Nietzsche
- Alemaniako filosofoak
- Kulturaren filosofoak
- Aberrigabeak
(RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgPageParseReport":"limitreport":"cputime":"1.172","walltime":"1.618","ppvisitednodes":"value":2918,"limit":1000000,"ppgeneratednodes":"value":0,"limit":1500000,"postexpandincludesize":"value":48961,"limit":2097152,"templateargumentsize":"value":1951,"limit":2097152,"expansiondepth":"value":16,"limit":40,"expensivefunctioncount":"value":5,"limit":500,"unstrip-depth":"value":0,"limit":20,"unstrip-size":"value":0,"limit":5000000,"entityaccesscount":"value":1,"limit":400,"timingprofile":["100.00% 1527.982 1 -total"," 88.50% 1352.240 1 Txantiloi:Biografia_infotaula_automatikoa"," 87.63% 1339.016 1 Txantiloi:Infotaula"," 6.32% 96.588 1 Txantiloi:Wikipedia1000"," 6.01% 91.794 1 Txantiloi:Top_icon"," 5.02% 76.694 1 Txantiloi:Biografia_infotaula_automatikoa/euskal_herritarra_bai_edo_ez"," 5.01% 76.608 2 Txantiloi:Data"," 4.61% 70.488 5 Txantiloi:Zerrenda_tolesgarria"," 4.10% 62.607 1 Txantiloi:Category_handler"," 2.86% 43.682 1 Txantiloi:Category_handler/numbered"],"scribunto":"limitreport-timeusage":"value":"0.868","limit":"10.000","limitreport-memusage":"value":6585198,"limit":52428800,"cachereport":"origin":"mw1310","timestamp":"20190603092543","ttl":2592000,"transientcontent":false););"@context":"https://schema.org","@type":"Article","name":"Friedrich Nietzsche","url":"https://eu.wikipedia.org/wiki/Friedrich_Nietzsche","sameAs":"http://www.wikidata.org/entity/Q9358","mainEntity":"http://www.wikidata.org/entity/Q9358","author":"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects","publisher":"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":"@type":"ImageObject","url":"https://www.wikimedia.org/static/images/wmf-hor-googpub.png","datePublished":"2005-10-27T17:02:17Z","dateModified":"2019-04-26T21:09:27Z","image":"https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1b/Nietzsche187a.jpg"(RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgBackendResponseTime":179,"wgHostname":"mw1321"););
